Nghệ An nỗ lực để chấm dứt dịch bệnh AIDS trên địa bàn tỉnh trước năm 2030

P.V: Được biết, dịch HIV/AIDS ở Việt Nam nói chung, Nghệ An nói riêng vẫn đang diễn biến hết sức phức tạp. Ông có thể cho biết rõ hơn về tình hình?

Ông Thái Văn Nhàn: Tại Việt Nam, kể từ ca nhiễm đầu tiên được phát hiện năm 1990 tại Thành phố Hồ Chí Minh, tính đến 9 tháng đầu năm 2024, cả nước ghi nhận hơn 11.400 trường hợp mới dương tính với HIV, trong đó, gần 1.300 người tử vong. Trong số những người mới phát hiện nhiễm HIV từ đầu năm đến nay, 82,9% là nam giới, độ tuổi chủ yếu là 15-29 (40%) và 30-39 (27,3%).

Tại Nghệ An, kể từ ca nhiễm HIV/AIDS đầu tiên được phát hiện vào năm 1996, tính đến ngày 31/10/2024, toàn tỉnh đã có 21/21 huyện, thị, thành và 436/460 xã, phường, thị trấn có người nhiễm; với 11.037 người nhiễm HIV được báo cáo. Trong đó, chuyển sang giai đoạn AIDS 6.651 trường hợp, 4.650 trường hợp HIV/AIDS tử vong, số trường hợp nhiễm HIV/AIDS đang còn sống là 6.387 người.

Riêng trong 10 tháng đầu năm 2024, có 136 trường hợp nhiễm HIV mới phát hiện, chuyển sang giai đoạn AIDS 46 trường hợp, tử vong 68 trường hợp. Số trường hợp HIV/AIDS còn sống tập trung nhiều ở các địa phương như Quế Phong, thành phố Vinh, Quỳ Châu, Tương Dương, Diễn Châu.

Ở Nghệ An, nhiễm HIV chủ yếu lây truyền qua đường máu (71,46%), đối tượng chính là nhóm tiêm chích ma túy (67,69%), nhóm phụ nữ bán dâm chiếm 0,82%, nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới chiếm 1,19%. Tỷ lệ nhiễm HIV ở nam giới là chủ yếu (77,86%). Độ tuổi tập trung nhiều người nhiễm HIV chủ yếu từ 25-34 tuổi (48,33%).

Tình hình dịch HIV/AIDS ở Nghệ An vẫn diễn biến phức tạp. Trong cộng đồng vẫn còn nhiều người nhiễm chưa được phát hiện. Tỉnh đang là địa phương trọng điểm về ma túy, cả buôn bán và sử dụng, do vậy, cũng là trọng điểm về HIV/AIDS của cả nước. Bản thân người nhiễm đang giấu bệnh hoặc chưa coi trọng việc xét nghiệm để được điều trị...

P.V: Các nghiên cứu mới đã chỉ ra: Dịch HIV/AIDS đang có sự thay đổi rõ rệt trong hình thái lây nhiễm. Trong số những người mới phát hiện nhiễm HIV, nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) là nguồn lây chính... Điều này cụ thể là như thế nào, thưa ông?

Ông Thái Văn Nhàn: Từ năm 2015 trở lại đây, ở Nghệ An, xu hướng lây nhiễm HIV từ tiêm chích ma túy đang giảm dần và xu hướng lây nhiễm do quan hệ tình dục, đặc biệt là quan hệ tình dục đồng giới nam đang tăng lên. Theo tính toán của các chuyên gia ở Nghệ An có gần 10.000 người có xu hướng quan hệ tình dục đồng giới nam (MSM) – nhiều hơn số người tiêm chích ma túy được quản lý trên địa bàn tỉnh. Nghệ An đang có 1 nhóm MSM với khoảng 1.000 người đã công khai...

Sở dĩ quan hệ tình dục đồng giới nam có nguy cơ lây nhiễm lớn là do đây không phải mối quan hệ mang tính tự nhiên nên dễ xảy ra sự trầy xước, lây nhiễm. Nguyên nhân dẫn đến số người mắc HIV trong nhóm MSM là do đặc tính nhóm này sinh sống trải đều ở các tỉnh, thành, khó tiếp cận theo vùng như đối với người nghiện ma túy trước kia. Mạng xã hội phát triển với các hội, nhóm dành riêng cho người có nhu cầu quan hệ tình dục đồng giới nở rộ, khiến họ dễ dàng tìm kiếm và tiếp xúc nhiều bạn tình.

Hơn nữa, MSM do không bị tâm lý sợ mang thai nên việc sử dụng bao cao su - một trong những biện pháp ngừa thai không được chú trọng như quan hệ tình dục giữa nam và nữ. Ngoài ra, một số người trong nhóm này có thể có những lúc quan hệ tình dục tập thể, có nhiều bạn tình. Họ còn có xu hướng sử dụng các chất kích thích như ma túy, rượu, bia... để tăng khoái cảm và tìm cảm giác khác biệt, dẫn đến mất kiểm soát hành vi an toàn. Nhiều trường hợp còn không biết rõ về bạn tình của mình, nhất là tình trạng sức khỏe.

Theo thống kê sơ bộ, ở tỉnh hiện có khoảng 200 người quan hệ tình dục đồng giới nam đang điều trị dự phòng, trên 80 người quan hệ tình dục đồng giới nam nhiễm HIV đang điều trị ARV. Nếu chúng ta không có phương cách phòng, chống HIV một cách hiệu quả thì nguy cơ bùng phát lây nhiễm HIV từ nhóm này là rất lớn.

P.V: Ngoài sự thay đổi trong hình thái lây nhiễm, thì Nghệ An còn gặp phải những khó khăn nào trong công tác phòng, chống HIV/AIDS?

Ông Thái Văn Nhàn: Nghệ An hiện đang gặp khá nhiều khó khăn trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Thứ nhất, tỉnh có diện tích rộng, địa hình phức tạp, giao thông không thuận tiện, đi lại khó khăn, nên việc tiếp cận dịch vụ của các nhóm đối tượng có nguy cơ cao còn hạn chế.

Thứ hai, tình hình dịch chưa có xu hướng giảm, số người nhiễm mới phát hiện hàng năm tập trung cao tại các huyện miền núi. Ở những vùng này, điều kiện sống, nhận thức và kiến thức chăm sóc sức khỏe người dân còn hạn chế nên gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận với thông tin về dự phòng lây nhiễm HIV cũng như tiếp cận với chương trình can thiệp giảm tác hại.

Thứ ba, hoạt động phòng, chống HIV/AIDS gặp khó khăn trong việc tiếp cận và cung cấp các dịch vụ dự phòng, can thiệp giảm hại cho các nhóm nguy cơ cao, do vẫn còn tình trạng kỳ thị và tự kỳ thị với người nhiễm HIV, người thuộc các nhóm nguy cơ cao.

Thứ tư, một số phòng xét nghiệm khẳng định tuyến huyện không thực hiện xét nghiệm khẳng định thường xuyên do khó khăn trong công tác mua sắm, đấu thầu sinh phẩm xét nghiệm.

Thứ năm, đội ngũ cán bộ trực tiếp làm nhiệm vụ phòng, chống HIV/AIDS mặc dù đã được quan tâm nhưng vẫn còn thiếu so với yêu cầu thực tế, nhân lực của các cơ sở có sự thay đổi hoặc kiêm nhiệm nhiều vị trí.

Cuối cùng, hoạt động truyền thông về phòng, chống HIV/AIDS chủ yếu thực hiện lồng ghép với các chương trình khác, do hạn chế về kinh phí. Nguồn kinh phí được tài trợ từ các dự án bị cắt giảm, trong khi kinh phí hỗ trợ, phục vụ công tác phòng, chống AIDS từ ngân sách của tỉnh còn chưa nhiều. Cơ sở vật chất của một số cơ sở điều trị hiện tại đã xuống cấp nên ảnh hưởng đến quá trình vận hành hoạt động, gây khó khăn cho cán bộ y tế tại các cơ sở.

P.V: Với những khó khăn đã nêu, ngành Y tế Nghệ An đã tổ chức phòng, chống HIV/AIDS như thế nào?

Ông Thái Văn Nhàn: Cần phải nói rằng, công tác phòng, chống HIV/AIDS ở Nghệ An thời gian qua đã được sự quan tâm chỉ đạo của Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh; sự chỉ đạo của Bộ Y tế, sự hỗ trợ của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, các dự án và các tổ chức quốc tế.

Với sự quan tâm, chỉ đạo và hỗ trợ đó, ngành Y tế Nghệ An đã triển khai đầy đủ các nhiệm vụ, giải pháp được nêu trong Chỉ thị số 07-CT/TW và Kế hoạch số 562/KH - UBND ngày 06/10/2021 của UBND tỉnh về tăng cường công tác phòng, chống HIV/AIDS, tiến tới chấm dứt dịch bệnh AIDS trên địa bàn Nghệ An trước năm 2030. Các hoạt động bao gồm: Đẩy mạnh truyền thông, cung cấp thông tin về HIV/AIDS, giới tính, sức khỏe sinh sản, tình dục an toàn; tác hại của ma túy; cảnh báo nguy cơ lây nhiễm HIV ở giới trẻ; củng cố, duy trì hệ thống phòng, chống HIV/AIDS các tuyến; tăng cường quản lý và điều trị người nhiễm HIV; xây dựng các cơ sở tư vấn xét nghiệm HIV, điều trị ARV, Methadone… lồng ghép trong các cơ sở y tế giúp người bệnh dễ dàng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe; phối hợp với các tổ chức cộng đồng, các doanh nghiệp xã hội, y tế tư nhân cung cấp dịch vụ từ dự phòng đến điều trị và chăm sóc toàn diện.

Ở thời điểm này, 21/21 huyện, thành, thị đều có cơ sở tư vấn, xét nghiệm HIV; toàn tỉnh có 9 phòng xét nghiệm khẳng định HIV; 26 cơ sở điều trị ARV (23 cơ sở y tế Nhà nước, 2 cơ sở trong trại giam và 1 cơ sở tư nhân); 12 cơ sở điều trị và 20 cơ sở cấp phát thuốc Methadone.

“

Với việc triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, số người nhiễm HIV trên địa bàn tỉnh được quản lý và điều trị ngày càng tăng. Việc điều trị thuốc ARV cho bệnh nhân nhiễm HIV đã giúp họ ổn định sức khỏe, tâm lý để hòa nhập với cuộc sống bình thường. Nhiều người nhiễm HIV không lây cho vợ, chồng; nhiều cặp vợ chồng vẫn có thể sinh con không bị nhiễm HIV.

Ông Thái Văn Nhàn - Phó trưởng Khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Nghệ An

P.V: Để thực hiện được mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS trên địa bàn Nghệ An trước năm 2030, chúng ta cần phải có những giải pháp gì, thưa ông?

Ông Thái Văn Nhàn: Để giảm số người mới nhiễm HIV và tử vong liên quan AIDS, giảm tối đa tác động của dịch HIV/AIDS đến sự phát triển kinh tế - xã hội, tiến tới chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030 (AIDS không còn là vấn đề sức khỏe đáng lo ngại ở cộng đồng), các cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể các cấp cần quan tâm, vào cuộc mạnh mẽ, thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp theo Chỉ thị số 07-CT/TW và Kế hoạch số 562/KH-UBND. Theo đó, cần tiếp tục tổ chức thực hiện tốt Luật Phòng, chống HIV/AIDS và các chế độ, chính sách đối với người nhiễm HIV/AIDS, chống kỳ thị, phân biệt, đối xử và bảo đảm quyền bình đẳng đối với người nhiễm HIV khi tiếp cận các dịch vụ xã hội; tăng cường công tác phối hợp liên ngành nhằm triển khai một cách toàn diện và hiệu quả công tác phòng, chống HIV/AIDS.

Về các giải pháp cụ thể, triển khai đồng bộ, có chất lượng các hoạt động: Tư vấn xét nghiệm HIV (duy trì hoạt động các cơ sở tư vấn xét nghiệm và hệ thống kết nối, chuyển gửi người nhiễm HIV; thực hiện hoạt động tư vấn xét nghiệm, tập trung vào các nhóm nguy cơ cao; cung cấp xét nghiệm bằng nhiều hình thức); Duy trì và đẩy mạnh hoạt động chăm sóc điều trị HIV/AIDS tại 26 cơ sở, thực hiện tốt hoạt động cung ứng và điều tiết thuốc ARV, đảm bảo cho bệnh nhân được điều trị liên tục, điều trị dự phòng lây truyền từ mẹ sang con cho 100% bà mẹ có thai nhiễm HIV, tiếp tục thực hiện điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc ARV (PrEP) tại các cơ sở điều trị PrEP; Duy trì và nâng cao chất lượng điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone

Đổi mới, nâng cao chất lượng công tác thông tin, truyền thông, giáo dục về phòng, chống HIV/AIDS nhằm tác động hiệu quả tới mọi đối tượng, cộng đồng dân cư, từng gia đình, từng người dân, nhất là thanh, thiếu niên và nhóm người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV. Trước mắt là tổ chức thành công Tháng hành động Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2024 trên địa bàn tỉnh Nghệ An theo Kế hoạch số 913/KH-UBND ngày 22/11/2024 của UBND tỉnh Nghệ An, với chủ đề “Công bằng, bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS - hướng tới chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030”.

Ngoài ra, cần củng cố, duy trì hoạt động của mạng lưới nhân viên tiếp cận cộng đồng, nhân viên y tế thôn, bản; triển khai có hiệu quả chương trình can thiệp giảm tác hại trong phòng, chống HIV/AIDS tại các địa phương; ưu tiên triển khai các can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV cho các nhóm có nguy cơ dịch HIV gia tăng, bao gồm nam quan hệ tình dục đồng giới, người sử dụng ma túy, người chuyển giới nữ, bạn tình, bạn chích của người nhiễm HIV và các nhóm nguy cơ khác.

P.V: Xin cảm ơn ông!