Thủ phủ chanh leo Nghệ An 'chết yểu'

Phá bỏ chanh leo

Trở lại thủ phủ chanh leo ở xã Tri Lễ, điều khiến chúng tôi băn khoăn là những diện tích trồng chanh leo trước đây xanh tốt, lúc lỉu quả thì nay lại bỏ đất hoang. Người dân cho hay, do cây bị nhiễm bệnh, nấm, nên nhà nào cũng phải phá bỏ.

Những vườn chanh leo phủ kín ngày nào giờ chỉ còn là các bãi đất trống tại xã Tri Lễ, huyện Quế Phong. Ảnh: Quang An

Ghé vào khu đất đang bỏ hoang ở bản Lam Hợp, chị Lữ Thị Tuyết chủ vườn cho hay, trước đây gia đình chị trồng hơn 400 gốc chanh leo, những năm cao điểm từ 2016 đến 2018, giá chanh leo tăng cao, mỗi năm thu về cả trăm triệu đồng. Nhờ đó vợ chồng chị tích góp xây dựng được ngôi nhà mới khang trang hơn.

Tuy nhiên, do chanh leo bị nhiễm bệnh, nấm, cây phát triển kém, quả nhỏ, năng suất và chất lượng giảm, nên thương lái không thu mua, gia đình chị buộc phải phá bỏ cả vườn, bỏ đất hoang từ nhiều năm nay.

Từ 400 gốc chanh leo, nay khu vườn của chị Lữ Thị Tuyết chỉ còn là bãi đất trống. Ảnh: Xuân Hoàng

Tương tự, anh Ngân Văn Vư cho biết, mảnh đất vườn 1 ha của gia đình anh trước đây trồng gần 1.000 cây chanh leo. Những năm đầu, cây phát triển tốt, cho năng suất cao, thu nhập khá. Nhưng do cây bị nhiễm bệnh, nên gia đình đã phá bỏ một phần, chỉ để lại 400 cây tiếp tục chăm sóc, còn lại chuyển sang trồng các loại cây ăn quả: mít, ổi, xoài… Khu vực trồng 400 cây chanh leo, cây nào cũng được làm cọc, giàn chu đáo, nhưng phần lớn có hiện tượng còi cọc, lá vàng.

Anh Vư cho hay, do giá phân bón tăng cao nên gia đình không có điều kiện để đầu tư phân đầy đủ, cây chanh leo phát triển không được như mong muốn. Thời điểm này chanh leo đã bước vào thu hoạch đầu vụ, nhưng do quả nhỏ, thương lái chỉ thu mua loại quả chọn đẹp với giá 20.000 đồng/kg. “Để người dân tiếp tục trồng chanh leo, thì nhà nước và doanh nghiệp cần phải đồng hành với bà con”, anh Ngân Văn Vư bày tỏ.

Tình cảnh của các gia đình trên cũng là thực trạng chung của bà con ở thủ phủ chanh leo Tri Lễ. Vườn chanh leo bị phá bỏ, trở thành bãi chăn thả trâu, bò. Những công trình nước tưới, nhà tạm… phục vụ cho việc chăm sóc chanh leo, nay để hoang phế.

Chanh leo phần lớn bị sâu bệnh, còi cọc, vàng lá... người dân phải phá bỏ vì năng suất giảm mạnh. Ảnh: Quang An

Ông Vi Văn Cường - Chủ tịch UBND xã Tri Lễ cho biết: Có thời điểm cao nhất vào năm 2016 - 2017 diện tích chanh leo của xã đạt hơn 212 ha, mang lại nguồn thu nhập đáng kể. Tuy nhiên, thống kê, hiện nay trên địa bàn xã chỉ còn khoảng 5 ha cây chanh leo.

Ông Cường cho rằng, nguyên nhân bà con phá bỏ cây chanh leo là vì giá chanh từ chỗ được Công ty Nafoods trước đây mua ổn định 10.000 - 12.000 đ/kg, nhưng sau này giảm xuống thấp hơn; chưa kể vài năm lại nay trên cây chanh leo xuất hiện sâu bệnh nhiều, dẫn đến cây chanh leo không mang lại hiệu quả kinh tế.

Chanh leo từng là cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất tại vùng biên Tri Lễ, giúp bà con vươn lên thoát nghèo. Ảnh: Quang An

Giải pháp nào cho cây chanh leo

Cây chanh leo bắt đầu bén duyên với vùng núi cao từ năm 2010. Để giúp bà con nông dân ở vùng trồng chanh leo nguyên liệu tại các huyện Quế Phong và Tương Dương, HĐND tỉnh Nghệ An đã ban hành Nghị quyết số 14/2017 về việc hỗ trợ phát triển nông nghiệp, nông thôn để giúp bà con cây giống, phân bón, nước tưới…

Theo kế hoạch, vùng nguyên liệu chanh leo tại huyện Quế Phong là 1.500 ha, huyện Tương Dương là 300 ha. Ban Thường vụ Huyện ủy Quế Phong cũng đã ra Nghị quyết số 08-NQ/HU về phát triển cây chanh leo giai đoạn 2013 - 2020 và UBND huyện Quế Phong đã tổ chức lồng ghép các chương trình, dự án khác để hỗ trợ các hộ dân có trồng cây chanh leo trên địa bàn của huyện.

Sau khi nghị quyết của Ban Thường vụ Huyện ủy ra đời, diện tích trồng mới chanh leo từ năm 2013 đến năm 2020 tăng nhanh. Vào thời điểm đó có thể khẳng định cây cho thu nhập cao nhất đối với bà con nơi đây. Chi phí đầu tư cho 1 ha bao gồm giống, trụ dây làm giàn, phân bón... khoảng 120 triệu đồng; chu kỳ sinh trưởng khoảng 4-5 năm. Trừ năm đầu, còn các năm sau năng suất có thể đạt từ 40-50 tấn/ha, đem lại thu nhập 200 - 400 triệu đồng/ha/năm. Chanh leo đã trở thành một trong những sản phẩm tiêu biểu của Quế Phong.

Người dân xã Tri Lễ, huyện Quế Phong làm đất trồng loại cây mới sau khi phá bỏ chanh leo. Ảnh: Xuân Hoàng

Ông Bùi Văn Hiền – Phó Chủ tịch UBND huyện Quế Phong cho biết: Năm 2016, Quế Phong quy hoạch diện tích trồng chanh leo 900 ha ở các xã Tri Lễ, Nậm Giải, Nậm Nhoóng. Đỉnh điểm diện tích cây chanh leo trên địa bàn huyện cao nhất vào năm 2017 – 2018 thực hiện được 283 ha.

Sau 2018, Quế Phong quy hoạch thêm vùng trồng chanh leo lên 1.500 ha. Tuy nhiên, đến năm 2020, xảy ra bệnh nấm trên diện rộng, dẫn đến cây phát triển kém, năng suất thấp… bà con phá bỏ, hiện nay chỉ còn khoảng 20 ha rải rác ở các thôn bản của đồng bào Mông.

Nguyên nhân diện tích cây chanh leo giảm mạnh, ông Bùi Văn Hiền cho rằng, chanh leo là cây “khó tính”, trồng trên một loại đất kéo dài nhiều năm sẽ bị nhiễm nấm, do vậy cơ quan chuyên môn khuyến cáo cần phải trồng luân canh; từ khi dịch bệnh Covid-19 xảy ra, thị trường xuất khẩu gặp khó khăn nên giá chanh leo giảm sâu. Trong khi đó, không có chính sách hỗ trợ phát triển cây chanh leo, cùng đó phía doanh nghiệp là Công ty CP chanh leo Nafoods không trồng chanh leo thương phẩm nữa, mà chỉ sản xuất cây giống nên bà con từ bỏ dần.

Về giải pháp phát triển cây chanh leo ở Quế Phong, ông Bùi Văn Hiền cho rằng: Mặc dù diện tích chanh leo giảm mạnh, nhưng Nghị quyết của Đảng bộ huyện nhiệm kỳ 2020 - 2025 vẫn đưa vào duy trì sản xuất cây chanh leo từ 250 - 300 ha. Hiện nay, Viện Khoa học nông nghiệp (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) đang khảo sát dự án trồng cây chanh leo theo công nghệ mới, dự kiến sẽ triển khai trên diện tích 10 ha, với kinh phí ước 3 tỷ đồng.

Sau khi dự án được thực hiện, huyện sẽ đánh giá để mở rộng diện tích. Theo đó, huyện sẽ chỉ đạo các địa phương chọn những hộ có đủ điều kiện về lao động, đất đai, kinh tế và có tâm huyết… để phát triển dựa theo mô hình áp dụng công nghệ cao. Ngoài ra, huyện vận dụng nhiều nguồn vốn từ Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới và các nguồn khác để kích cầu phát triển diện tích chanh leo.

Chanh leo cần có hướng đi bền vững để vừa khai thác tiềm năng đất, khí hậu và con người, vừa đảm bảo thu nhập cho bà con vùng biên. Ảnh: Quang An

“Một giải pháp mang tính cốt lõi nhất mà Quế Phong quan tâm là phải có doanh nghiệp đồng hành cùng bà con để sản xuất theo chuỗi. Vì vậy huyện đã từng đề xuất phía doanh nghiệp là Công ty CP Nafoods tăng cường tìm kiếm thị trường tiêu thụ xuất khẩu ra nước ngoài. Khi đã có thị trường rồi, thì phía doanh nghiệp cần thực hiện mô hình trồng chanh leo để tạo sức lan tỏa cho người dân làm theo” – ông Bùi Văn Hiền cho hay.

Xuân Hoàng - Quang An