Thay đổi chính sách bảo hiểm thất nghiệp: Người lao động được hưởng lợi

(Baonghean) - Từ ngày 1/1/2015, chế độ bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) được thực hiện theo quy định của Luật Việc làm 2013 với nhiều thay đổi lớn chính thức có hiệu lực tạo điều kiện cho người lao động bù đắp một phần thu nhập trong thời gian không có việc làm, góp phần đảm bảo an sinh xã hội. Tuy nhiên, việc ngăn chặn hành vi trục lợi bảo hiểm thất nghiệp hiện vẫn gặp nhiều khó khăn.

Mở rộng đối tượng tham gia

Do khó khăn chung, không ít doanh nghiệp phải cắt giảm bớt số công nhân dẫn tới tình trạng lao động thất nghiệp trên địa bàn tỉnh thời gian qua có xu hướng tăng. Nhờ có chính sách BHTN nên nhiều lao động khi bị thất nghiệp đỡ vất vả hơn trong quá trình tìm việc mới. Điển hình như trường hợp của chị Nguyễn Thị Duyên, trú tại Nghi Long (Nghi Lộc), sau một thời gian làm công nhân ở Bình Dương chị nghỉ việc và về quê. Chị đã đến Trung tâm dịch vụ việc làm (Sở LĐ-TB&XH) tỉnh làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp và đăng ký xin được giới thiệu việc làm mới. Trong quá trình tìm việc mới, chị Duyên đã nhận được gần 1,4 triệu đồng BHTN tháng đầu tiên.

Hỏi về những quy định mới về chế độ BHTN chị Duyên cho biết: Thủ tục làm hồ sơ hưởng chế độ trợ cấp thất nghiệp không phức tạp và không gây khó khăn cho người lao động. So với quy định trước đây, đối tượng tham gia BHTN theo Luật Việc làm sẽ có thêm người lao động (NLĐ) làm việc theo hợp đồng thời vụ đủ 3 tháng trở lên. Mặt khác, cũng không còn quy định người sử dụng lao động (NSDLĐ) có sử dụng từ 10 lao động trở lên mới phải tham gia BHTN.

Tuy nhiên, nhiều người lao động vẫn băn khoăn với những quy định mới, bởi về thời gian và mức hưởng có giảm hơn so với trước đây. Cụ thể, theo quy định mới thì người lao động tham gia BHTN đủ 12 tháng đến 36 tháng sẽ được hưởng 3 tháng trợ cấp, sau đó cứ thêm 12 tháng tham gia BHTN thì sẽ được hưởng thêm 1 tháng trợ cấp, nhưng tối đa không quá 12 tháng. Theo cách tính này thì người lao động tham gia BHTN đủ 36 tháng sẽ được hưởng 3 tháng trợ cấp (trước đây là 6 tháng), tham gia đủ 72 tháng sẽ được hưởng 6 tháng (trước đây là 9 tháng). Về mức hưởng từng tháng: Giới hạn tối đa không vượt quá 5 lần mức lương tối thiểu vùng hoặc mức lương cơ sở. Ngoài ra, người lao động thất nghiệp tìm được việc làm sẽ ngừng hưởng trợ cấp và không được hưởng 1 lần số tháng còn lại như trước đây. Số tháng chưa hưởng sẽ được cộng dồn cho lần thất nghiệp tiếp theo.

Bà Lâm Thị Quế - Trưởng phòng BHTN, Trung tâm dịch vụ việc làm cho biết: Việc thay đổi thời gian và mức hưởng là phù hợp với điều kiện thực tế và không làm giảm quyền lợi của người lao động. Nếu theo quy định cũ thì việc người đóng BHTN 3 năm và người đóng 5 năm đều có chung một mức hưởng như nhau là gây ra sự bất bình đẳng. Và việc khống chế không cho hưởng trợ cấp 1 lần cũng là để tránh tình trạng lạm dụng gây thất thoát quỹ BHTN.

Cán bộ Trung tâm Dịch vụ việc làm tỉnh giải thích những quy định mới về chế độ bảo hiểm thất nghiệp.

Bên cạnh đó, quy định mới về bảo hiểm thất nghiệp cũng có nhiều sự thay đổi có lợi cho người lao động. Theo quy định cũ, người sử dụng lao động nếu chỉ sử dụng dưới 10 lao động và có giao kết hợp đồng lao động dưới 12 tháng thì không phải tham gia BHTN. Trong khi đây lại là những đối tượng có khả năng mất việc làm cao. Nhưng kể từ ngày 1/1/2015, người lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 3 tháng trong tất cả các cơ quan, đơn vị (không phân biệt số lượng lao động đang sử dụng) đều thuộc đối tượng tham gia BHXH, BHYT, BHTN bắt buộc. Đồng thời, việc quy định người lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc trái pháp luật không được hưởng trợ cấp thất nghiệp sẽ khiến người lao động cân nhắc kỹ hơn khi quyết định “nhảy việc”.

Việc nâng thời hạn đăng ký thất nghiệp lên 3 tháng kể từ ngày người lao động mất việc làm thay vì 7 ngày như trước đây đã giúp cho người lao động có đủ thời gian chuẩn bị đủ các điều kiện cần thiết để được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Chị Lê Thị Thu (xã Hưng Khánh, huyện Hưng Nguyên) cho biết: Trước đây, để được hưởng chế độ bảo hiểm thất nghiệp phải đăng ký thất nghiệp và sau đó phải làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp nhưng bây giờ chỉ phải làm hồ sơ rồi gửi cho Trung tâm dịch vụ việc làm và chờ ngày nhận được quyết định. Bên cạnh đó, còn được hướng dẫn làm thủ tục học nghề để được hỗ trợ. Những quy định trên rất có lợi cho người lao động.

Ngăn chặn hành vi trục lợi

Mỗi ngày, Trung tâm Dịch vụ việc làm, Sở LĐ-TB&XH tỉnh tiếp nhận và giải quyết hồ sơ cho hơn 50 đối tượng thất nghiệp. Bà Lâm Thị Quế, Trưởng phòng BHTN cho biết: Lượng lao động đến đăng ký hưởng chế độ BHTN trong những năm qua tăng dần. Từ ngày 1/1/2015 đến nay, trung tâm đã đón tiếp 2.179 người nộp hồ sơ hưởng BHTN, trong đó có 678 người là lao động làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh. Đến nay, 2.016 người đã có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp với số tiền hơn 15,7 tỷ đồng.

Để bảo đảm quyền lợi chính đáng của người lao động đang hưởng trợ cấp thất nghiệp, đặc biệt là giúp người lao động thất nghiệp tìm được việc làm, trung tâm chú trọng thực hiện công tác tư vấn, giới thiệu việc làm cho người lao động. Tuy nhiên, phần lớn NLĐ đều không mấy quan tâm. Đa phần, NLĐ đến trung tâm với mục đích nhận tiền trợ cấp thất nghiệp. Số người được giới thiệu việc làm và học nghề chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ so với số người được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Như năm 2014, trung tâm chỉ hỗ trợ đào tạo nghề cho 43 đối tượng. Còn từ đầu năm 2015 đến nay thì mới chỉ có 3 đối tượng đăng ký học nghề.

Hiện nay, xuất hiện tình trạng một số lao động có hành vi trục lợi chế độ BHTN với nhiều hình thức khác nhau như: chủ động xin nghỉ việc để được hưởng chế độ BHTN, có việc làm mới nhưng không thông báo dừng việc chi trả; câu kết với doanh nghiệp để hưởng chế độ BHTN... Trao đổi về vấn đề trên, bà Lâm Thị Quế cho biết có hành vi trục lợi chế độ trợ cấp thất nghiệp. Tuy nhiên, con số này không nhiều, các đối tượng trong thời gian hưởng chế độ BHTN có việc làm mới nhưng không thông báo để cắt hồ sơ và bảo lưu. Hàng tháng, trung tâm gửi danh sách những người có đủ hồ sơ sang BHXH để rà soát nhằm phát hiện những trường hợp cùng lúc vừa làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, vừa tham gia đóng BHXH.

Qua rà soát đã phát hiện ra một vài trường hợp có hành vi trục lợi. Ngay sau đó, trung tâm cắt hồ sơ, thu hồi tiền trợ cấp thất nghiệp. Còn đối với những hình thức trục lợi khác thì hiện chưa phát hiện được và nếu người lao động không trung thực thì rất khó để kiểm soát. Còn theo ông Ngô Ngọc Thanh, Trưởng phòng Quản lý thu (BHXH tỉnh) thì rất khó để phát hiện hành vi người lao động trục lợi chế độ BHTN. Trong thời gian tới, với việc mở rộng đối tượng được tham gia đóng BHTN thì việc ngăn chặn những hành vi trục lợi sẽ càng khó khăn hơn.

Quy định mới tạo điều kiện tối đa cho người lao động nhưng một thực tế đáng lo ngại là hiện nay, tình trạng nợ đọng BHTN cùng với các loại nợ đọng BHXH bắt buộc, BHYT... ở mức cao và kéo dài ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi của người lao động khi họ bị mất việc làm. Về lâu dài có thể ảnh hưởng cân đối thu - chi, gây mất cân đối Quỹ BHTN.

Hiện trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều doanh nghiệp để nợ đọng, không tham gia hoặc cố tình trốn đóng BHTN cho người lao động. Còn người lao động phần vì hiểu biết về chế độ BHTN còn hạn chế, phần vì sợ mất việc nên cũng không dám đấu tranh bảo vệ quyền lợi của mình. Để đảm bảo quyền lợi cho người lao động tại các doanh nghiệp này, BHXH đã “linh động” xác nhận cho người lao động về việc đóng BHXH đến thời điểm doanh nghiệp ngừng đóng. Sau đó, người lao động có thể làm thủ tục để được hưởng chế độ BHTN theo quy định.

Thiết nghĩ, để chính sách BHTN thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự vào cuộc, phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ngành liên quan không chỉ trong công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật liên quan mà còn hạn chế tình trạng nợ đọng BHXH nhằm bảo đảm quyền lợi cho người lao động. Và quan trọng hơn, các tổ chức công đoàn cũng cần vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa trong việc giám sát chủ sử dụng lao động trong việc chấp hành và tuân thủ pháp luật về lao động, đồng thời, người lao động cũng chủ động nâng cao hiểu biết, kiến thức pháp luật để tự bảo vệ mình.

Nguyên Hưng