Thơ và lời bình: Chuyện ở Trường Sa

Hôm ấy, chúng tôi ai cũng cảm thấy buồn
Mất tấm ảnh vẫn treo giữa góc nhà tiểu đội

Tấm ảnh cắt ra từ trang họa báo
Cô gái mặc áo dài đứng hát say sưa
(Khoảng dịu mát giữa dữ dằn nắng gió)
Cả tiểu đội rất thân dù chưa gặp bao giờ

Là điệu lý quê hương, là câu hò xứ sở
Hơn một năm nay giữa nước và trời
Xa đất liền nhớ tiếng người con gái
Tấm ảnh hát ngọt ngào
trong tưởng tượng chúng tôi

Ở đâu san hô được
nâng niu trong phòng khách
Ở đây san hô hóa đất đai che chở cho người
Đời lính thủy có biển trời, hào phóng
Chỉ thiếu cái dịu dàng để chở che thôi

Tiểu đội trưởng của chúng tôi tâm sự:
"Tấm ảnh mất, thôi khỏi phải tìm
Chắc tiểu đội bên lại nghe cô ấy hát
Nghệ thuật mà, chung cho mọi trái tim''

Trái tim lính - thủy chung và cao thượng
Cô gái đi mấy hôm cả tiểu đội tôi buồn
Nhưng chúng tôi có một điều an ủi:
Nếu cô ấy trở về, bao đồng đội buồn hơn.
Thuận Hữu

Đảo Nam Yết (Trường Sa). Ảnh: Phan Văn Toàn

Lời bình:

Nhà thơ Thuận Hữu đã hóa thân trong cái tôi trữ tình của tâm trạng, cảm xúc những người lính đảo Trường Sa. Bài thơ là một câu chuyện lòng, mở ra từ tình huống:

"Hôm ấy chúng tôi ai cũng thấy buồn
Mất tấm ảnh vẫn treo
giữa góc nhà tiểu đội''

Với bao người, ngoài các anh trong tiểu đội, chuyện mất tấm ảnh "cắt ra từ trang họa báo'' ấy, có lẽ không có gì nên chuyện. Nhưng nỗi buồn ở các chiến sỹ lại rất sâu nặng, bởi bức ảnh ấy là hình con gái, lại đang "đứng hát say sưa''! Giữa nắng gió, bão tố bao giờ cũng dư thừa và rất dữ dội ở Trường Sa, cô gái trong ảnh đã mang đến cả một trời dịu mát, nên thơ... Hơn thế, cô không chỉ làm vơi nỗi nhớ những giọng nữ yêu thương ở quê nhà mà còn cất lên những điệu ca, "điệu lý quê hương, câu hò xứ sở'' nơi chôn rau, cắt rốn của các anh. Nhà thơ thật ý nhị và sâu kín khi ngầm so sánh cành san hô với hình người con gái! San hô biển cũng như hình thiếu nữ vận áo dài đang hát, đều là cái đẹp. Nhưng sự ái mộ và lẽ sử dụng khác nhau xa giữa đời thường và người lính đảo Trường Sa:

"Ở đâu san hô được
nâng niu trong phòng khách
Ở đây san hô hóa đất đai che chở cho người
Đời lính thủy có biển trời, hào phóng
Chỉ thiếu cái dịu dàng để chở che thôi''

Với các anh, san hô nổi, san hô ngầm, có ngày hóa đất đai rộng mở, chở che vùng sinh cư núm ruột quần đảo Trường Sa, rộng xa hơn, cho giang sơn Tổ quốc. Với các anh, những người lính đảo, sở hữu không gian mênh mông, hào hùng và hỗn mang, thật cần cái dịu dàng hình người con gái, dẫu chỉ là bức ảnh thôi!

"Thơ hay là thơ chân thực, giản dị và ám ảnh'' (Trần Đăng Khoa), "Câu thơ khép lại, một chân trời mới mở ra'' (Nguyễn Đình Thi). "Chuyện ở Trường Sa'' mở ra trong ta bao ám ảnh, nghĩ suy, điệp đến vô cùng. Thương cuộc sống các anh, xa đất liền mọi bề vất vả, nhất là thiếu thốn tình cảm đến thèm khát một bóng hình con gái. Cảm mến thế giới tinh thần nơi các anh với năng lực liên tưởng, tưởng tượng. Và, cao quý biết bao tình cảm, đạo lý người lính đảo:

"Tấm ảnh mất, thôi khỏi phải tìm
Chắc tiểu đội bên lại nghe cô ấy hát
Nghệ thuật mà, chung cho
mọi trái tim''
"Nhưng chúng tôi có một điều an ủi:
Nếu cô ấy trở về,
bao đồng đội buồn hơn''

Các anh đã lấy người làm thước đo niềm vui của mình theo đạo lý dân tộc ta: Thương người như thể thương thân. Ta đã có thơ đẹp về tình đồng đội trong kháng chiến chống Pháp ở "Đồng chí'' của Chính Hữu, "Tây tiến'' của Quang Dũng, trong kháng chiến chống Mỹ ở "Bài thơ về tiểu đội xe không kính'' của Phạm Tiến Duật... Đến thơ Thuận Hữu, đi xa hơn, ta gặp sự sẻ chia, nhường nhịn một niềm vui, một sở thích, một hạnh phúc...

Bài thơ đi qua, ở lại trong lòng ta bao cảm nhận, nghĩ suy đến khôn cùng về người lính Trường Sa, về hải đảo - một phần "đất đai hương hỏa của ông cha'' đang hàng ngày đối mặt với bão tố thiên nhiên và xã hội...

Lê Thái Phong