Thượng đỉnh Busan đem lại khoảng lặng tạm thời

Giảm leo thang căng thẳng

Cuộc gặp trực tiếp đầu tiên sau 6 năm giữa hai nhà lãnh đạo của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã kéo dài khoảng 100 phút, kết thúc nhanh hơn dự kiến. Kết quả ngay lập tức là một tín hiệu rõ ràng về việc giảm leo thang căng thẳng, vốn đã bị đẩy lên cao trào bởi các biện pháp thuế quan trả đũa và tranh chấp về đất hiếm. Tổng thống Trump tuyên bố sẽ thăm Trung Quốc vào tháng 4/2026. Về phần mình, Chủ tịch Tập Cận Bình gọi đây là một bước tiến hướng tới "đồng thuận quan trọng". Dù không có tuyên bố chung, cả hai bên đều tránh đưa ra bất kỳ phát biểu nào có thể bị coi là yếu thế. Theo các nhà quan sát, sự ngắn gọn của cuộc gặp cho thấy công việc chuẩn bị cho các vấn đề then chốt đã được hoàn tất từ trước. Nhiều khả năng, "khung thỏa thuận rất đáng kể" đã được định hình tại cuộc họp ngày 25/10 ở Kuala Lumpur (Malaysia) giữa Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong.

Thỏa thuận đạt được tại Busan là một loạt các cam kết "có đi có lại" rõ ràng, tập trung vào việc xoa dịu các điểm nóng kinh tế cấp bách nhất. Về phía Trung Quốc, các cam kết được đưa ra rất cụ thể. Bắc Kinh đã cam kết hành động nhiều hơn để ngăn chặn dòng chảy của các hóa chất tiền thân dùng để sản xuất fentanyl, một loại opioid tổng hợp gây chết người và là ưu tiên hàng đầu của chính quyền Trump trong việc giải quyết khủng hoảng y tế công cộng. Bên cạnh đó, Trung Quốc đồng ý hoãn thực thi các hạn chế xuất khẩu khoáng sản quan trọng, bao gồm đất hiếm, sang Mỹ trong thời hạn 1 năm, gỡ bỏ một đòn bẩy kinh tế mà Bắc Kinh đã sử dụng. Một cam kết then chốt khác là việc nối lại mua đậu tương của Mỹ. Đây là một "chiến thắng" lớn cho ông Trump, bởi việc Trung Quốc cắt giảm nhập khẩu trước đó đã gây tổn hại nghiêm trọng cho khu vực nông thôn, vốn là cơ sở cử tri của ông. Theo Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, Trung Quốc cam kết mua 12 triệu tấn đậu tương từ nay đến tháng 1/2026 và 25 triệu tấn mỗi năm trong 3 năm tới. Cuối cùng, Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết sẽ hợp tác với Mỹ để "giải quyết đúng đắn các vấn đề liên quan đến TikTok", ám chỉ một thỏa thuận về quyền sở hữu ứng dụng này tại Mỹ có thể sắp được thông qua.

Đổi lại, phía Mỹ cũng đưa ra các nhượng bộ quan trọng. Nhượng bộ lớn nhất là việc giảm thuế quan, khi Tổng thống Trump đồng ý giảm 10 điểm phần trăm thuế đối với hàng hóa Trung Quốc, đưa mức thuế trung bình hiệu quả từ 57% xuống còn 47%. Cụ thể, mức thuế 20% liên quan đến vấn đề fentanyl đã được giảm một nửa xuống còn 10%. Ngoài ra, Mỹ sẽ đình chỉ cuộc điều tra theo Mục 301 đối với các hoạt động hàng hải và đóng tàu của Trung Quốc, giảm bớt áp lực pháp lý lên ngành công nghiệp chủ chốt này của Bắc Kinh. Một động thái đáng chú ý khác là Washington sẽ tạm dừng trong 1 năm các hạn chế mới trong "Danh sách thực thể", vốn gây khó khăn cho các công ty Trung Quốc trong việc sử dụng các chi nhánh để mua công nghệ bị cấm của Mỹ.

Ngoài các cam kết chính, hai bên cũng đồng ý tạm dừng các khoản phí cảng biển ăn miếng trả miếng. Ông Trump cũng đăng tải trên mạng xã hội Truth Social rằng, Trung Quốc đã đồng ý mua dầu khí từ Alaska, mặc dù các nguồn tin chính thức sau đó cho biết, ông Tập Cận Bình mới chỉ "bày tỏ sự quan tâm" đến việc tham gia vào một đường ống dẫn khí LNG mới tại đây. Sự im lặng về một số vấn đề mang tính chiến lược khác đã củng cố nhận định rằng, cuộc gặp Busan chủ yếu tập trung vào việc quản lý khủng hoảng kinh tế ngắn hạn, thay vì giải quyết các bất đồng địa chính trị căn bản.

Khoảng lặng "1 năm"?

Ngay sau khi các chi tiết được công bố, phản ứng của thị trường tài chính toàn cầu khá "im ắng". Điều này cho thấy giới đầu tư đã dự đoán trước về một thỏa thuận giới hạn và không tin rằng nó sẽ làm thay đổi quỹ đạo cơ bản của mối quan hệ Mỹ - Trung. Các nhà phân tích nhanh chóng chỉ ra tính chất "giao dịch" của thỏa thuận. Theo Reuters, Craig Singleton, chuyên gia cấp cao về Trung Quốc tại Quỹ Bảo vệ các nền Dân chủ (FDD) nhận định: "Việc cắt giảm thuế quan để đổi lấy lời hứa trấn áp fentanyl mang lại sự bình lặng tạm thời, nhưng đó là sự cứu trợ mang tính giao dịch, không phải là một sự tái thiết lập mang tính cấu trúc". Theo ông Singleton, "Không có gì thay đổi về cơ bản, và chu kỳ ép buộc lẫn nhau sẽ tiếp tục ngay khi một bên cảm thấy mình bị thiệt thòi".

Trong khi đó, bài viết trên CNN nhận xét, thỏa thuận hiện tại tại Busan thực chất mới chỉ là một "bản dự thảo thô" và chưa có gì được ký kết chính thức. Quan điểm cơ bản của Washington vẫn coi Trung Quốc là mối đe dọa đối với sự thống trị toàn cầu của mình. Ngược lại, Bắc Kinh vẫn bất bình với các chiến lược thuế quan và kiềm chế của Mỹ. Cả hai bên dường như chỉ đồng ý về một điểm duy nhất: Họ không đủ khả năng cho một cuộc đối đầu toàn diện, dù là về thương mại hay bất cứ điều gì khác, vào thời điểm này.

Phân tích sâu hơn từ các chuyên gia kinh tế cho thấy, ngay cả khi được thực thi đầy đủ, thỏa thuận Busan cũng khó có thể giải quyết được các vấn đề kinh tế nội tại mà cả hai nước đang đối mặt. Đối với Mỹ, thỏa thuận nối lại việc mua đậu tương được cho là "quá ít, quá muộn". Mùa thu hoạch cao điểm ở Mỹ đã diễn ra, và nhiều nông dân có thể đã bán thâm hụt sản lượng của họ với giá thấp hơn. Do đó, tác động tích cực đến nhóm cử tri nông nghiệp có thể không lớn như ông Trump kỳ vọng. Quan trọng hơn, thị trường lao động Mỹ đang suy yếu rõ rệt. Dữ liệu gần đây cho thấy tốc độ tuyển dụng chậm lại đáng kể. Các chính sách thuế quan khó đoán của ông Trump đã làm gia tăng sự không chắc chắn, khiến các doanh nghiệp ngần ngại tuyển dụng. Giờ đây, các công ty Mỹ thậm chí đang bắt đầu sa thải công nhân. Lần đầu tiên sau nhiều năm, số người thất nghiệp nhiều hơn số việc làm sẵn có. Sự tiến bộ của Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đang góp phần vào làn sóng sa thải. Các quan chức Cục Dự trữ Liên bang (Fed) cảnh báo rằng, nếu AI tạo ra một sự thay đổi cấu trúc trong nhu cầu lao động, chính sách tiền tệ (như cắt giảm lãi suất) sẽ không còn là công cụ hiệu quả. Đối với Trung Quốc, tác động của việc giảm 10% thuế quan được xem là không đáng kể so với các vấn đề trong nước. Bà Louise Loo, Trưởng bộ phận kinh tế châu Á tại Oxford Economics, ước tính rằng thỏa thuận này "nhiều nhất cũng chỉ bổ sung 0,2% vào dự báo tăng trưởng của Trung Quốc vào năm tới".

Cuối cùng, "bầu không khí thân thiện" tại Busan không thể che giấu một thực tế rằng đây chỉ là một "thỏa thuận ngừng bắn" tạm thời. Những động thái ngay trước thềm hội nghị, như việc ông Trump bật đèn xanh cho Lầu Năm Góc nối lại các vụ thử hạt nhân, đã cho thấy rõ điều đó. Cuộc cạnh tranh chiến lược và sự thiếu tin cậy sâu sắc giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn là dòng chảy chính.

Cuộc gặp Trump - Tập tại Busan đã thành công trong việc đạt được mục tiêu tối thiểu: Ngăn chặn một cuộc chiến thương mại leo thang toàn diện. Nó mang lại một khoảng lặng "1 năm" để cả hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tập trung giải quyết các vấn đề nội bộ cấp bách. Cả Washington và Bắc Kinh đều đã "mua" được thời gian, nhưng đồng hồ vẫn đang điểm cho những bất đồng mang tính cấu trúc chưa được giải quyết.