Trầm hương làng Quỳnh

(Baonghean) - Có người bảo phải để lòng mình tịnh tại thì mới lắng được mùi thơm của trầm. Cũng có người nói, chính việc thưởng thức trầm làng Quỳnh giúp họ tĩnh tâm? Nhưng có một thực tế là trầm nơi đây cùng những giá trị của nó đã và đang hiện diện trong cuộc sống của nhiều người.

Sản xuất hương trầm tại cơ sở của ông Hồ Quốc Việt (Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu).

Vừa hết tháng Giêng, người làng Quỳnh rủ nhau lên tận Quế Phong, Quỳ Châu... mua lùng, mua nứa về đem ngâm trong bể chứa, khoảng từ 2 đến 3 tháng, rồi vớt ra phơi khô. Sau đó nứa, lùng sẽ được chẻ ra thành những que nhỏ đều. “Muốn có được trầm thành phẩm cháy đều thì chu hương phải đủ nắng, gặp khi tiết trời nắng nam mà đem phơi là đẹp nhất. Chu hương ải, trầm dễ cháy nhưng không còn giữ được mùi thơm tự nhiên của cây cỏ, bởi thế tránh để chu hương gặp phải nước mưa” - ông chia sẻ.

Chu hương phơi phóng kỹ càng, được đem nhuộm phẩm chân bằng hai màu cơ bản hoặc là đỏ hoặc là hồng cánh sen. Người làng Quỳnh vẫn chuộng chu hương màu cánh sen. Nhuộm xong, tiếp tục phơi lại que ấy rất nhiều nắng nữa. Khi đó việc chuẩn bị chu hương - công đoạn quan trọng của việc làm trầm, đã hoàn tất.

Khoảng độ tháng Tư hàng năm, người làng Quỳnh lặn lội tìm ra các làng nghề ở miền Bắc như Hà Nội, Bắc Giang, Bắc Ninh... mua giấy bản. Ông Việt cho biết, đây là loại giấy sản xuất hoàn toàn bằng phương pháp thủ công, rất mịn và dễ cháy, khi cháy lại không bị khét. Khi đã có giấy bản, người làm trầm tỉ mẩn cắt giấy ra thành từng khuông, nhuộm mép hồng cánh sen, sau phơi khô rồi cất.

Độ tháng 7, tháng 8 là thời điểm người làng cất công đi tìm rễ hương lâu. Đây là nguyên liệu chủ yếu để làm trầm, rất sẵn có ở vùng đất núi Quỳnh Thắng (Quỳnh Lưu). Tiếp đến là cây mía: “Nói chung các loại mía đều có thể dùng làm nguyên liệu chế trầm, nhưng chất lượng nhất vẫn là loại mía tím Thanh Hóa”, ông Việt tiết lộ. Với cây mía, người làng Quỳnh còn cẩn thận dùng khăn ướt để lau sạch vỏ rồi mới dùng máy cắt từng lát mỏng. Cũng như rễ hương lâu, mía lát sau đó được phơi thật khô rồi đem đập bột. Bột mía và bột hương lâu lại phải đem phơi rất nhiều nắng nữa. “Tất cả mọi thứ đều phải tinh sạch, từ cái sân phơi, cái cào, cái trang dùa bột. Thậm chí, chúng tôi còn phải rửa tay sạch sẽ trước khi làm trầm, vì đó là sản phẩm tâm linh”, ông Việt bộc bạch.

Trầm làng Quỳnh còn là sự kết tinh của nhiều vị thảo dược quý như hoa hồi, thảo quả, đinh hương, quế chi, rễ tế tân, sinh địa, thục địa... “Quyết định nên giá trị của trầm thành phẩm chính là ở tỷ lệ pha chế các vị thảo dược này”, Trưởng làng nghề hương trầm Quỳnh Đôi – ông Hồ Quốc Việt khẳng định.

Để làm nên bột trầm, phải dùng đến cả mười đầu ngón tay phối trộn thật đều tất cả những thứ bột ấy lại với nhau. Bột trộn xong, sẽ được gói ghém, cất đặt cẩn thận để lưu giữ mùi hương.

Tháng 9 âm lịch là thời điểm bước vào mùa làm trầm. Lúc này, người ta chỉ việc rải một lớp bột trầm chạy dọc khuông giấy đã cắt sẵn, rồi bắt đầu vấn sao cho dải giấy trắng mỏng thật kín mép, tạo thành một lớp vỏ cố định bột trầm ôm lấy thân chu hương. Cuối cùng, trầm được đóng thành búp, mỗi búp nhỏ mười que, mỗi búp lớn gồm 10 búp nhỏ... Sau đó, trầm theo bước chân ngược xuôi khắp mọi miền quê.

Trong cơ chế thị trường, người làng Quỳnh có những tháng ngày chênh chao. Loại trầm ngắn bán ra với giá sỉ, chỉ dao động từ 5.500 đến 6000 đồng/ búp, loại trầm vừa 12 000 đồng/búp. Kiếm được đồng lãi từ một que trầm đâu có dễ! Cơ sở sản xuất trầm hương Quỳnh của ông Việt hơn 10 công nhân làm việc hết công suất, ngày cao nhất số trầm làm ra có thể đạt 12 ngàn que. Nhưng vốn chi để làm trầm khá lớn, có năm lên đến 400 triệu đồng, riêng chi phí tiền công đã mất gần 70 triệu đồng, chi phí cho nguyên vật liệu mất khoảng hơn 300 triệu đồng. Vậy mà năm nào suôn sẻ lãi cũng chỉ được 15 đến 20% số vốn bỏ ra!

Dẫu vậy, ông Việt và những người tâm huyết với nghiệp làm trầm ở làng Quỳnh vẫn âm thầm, lặng lẽ chắt chiu từng giọt tinh túy của đất trời, cây cỏ để lưu giữ hồn trầm. Họ làm trầm như là để dâng lên gia tiên của mình, để cái tâm thành kính hướng về nguồn cội được thanh thản và trọn vẹn...

Nguyễn Hòe