Uống thuốc đã hết hạn sử dụng nguy hiểm như thế nào?

Trong khoảnh khắc bị cơn bệnh làm mệt mỏi, nhiều người sẽ dễ dàng chấp nhận phương án “dùng đỡ” thuốc hết hạn. Tuy nhiên, theo lời khuyên từ Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA), đây là điều không nên làm. Cơ quan này tuyên bố rõ ràng: “Nếu thuốc của bạn đã hết hạn, đừng sử dụng nó”.

Lý do là bởi sau khi vượt qua thời hạn sử dụng được in trên bao bì, không có gì đảm bảo rằng thuốc đó vẫn còn an toàn và hiệu quả. Theo FDA, ngày hết hạn là mốc đánh dấu thời gian mà nhà sản xuất cam kết chất lượng, độ ổn định và hoạt chất của thuốc vẫn đảm bảo ở mức tối ưu. Vượt qua mốc này, mọi thứ trở nên không chắc chắn.

Thuốc hết hạn có gây nguy hiểm ngay lập tức không?

Không hẳn. Đừng vội hoảng nếu bạn lỡ dùng một viên paracetamol hết hạn vài tháng. “Rất ít loại thuốc trở nên độc hại khi đã quá hạn sử dụng”, theo Tiến sĩ – Dược sĩ James Reissig của Bệnh viện Đại học hàng đầu của Mỹ, được trích dẫn trong tạp chí The Science of Health. “Hầu hết thuốc chỉ đơn giản là mất dần hiệu quả theo thời gian do sự biến đổi trong thành phần hóa học”.

Nói cách khác, vấn đề không nằm ở chỗ thuốc biến thành chất độc, mà là ở việc hiệu lực điều trị không còn đáng tin cậy nữa. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong những trường hợp cần điều trị chính xác hoặc khẩn cấp.

Với các loại thuốc điều trị tình trạng nghiêm trọng, ví dụ như insulin cho bệnh nhân tiểu đường thì việc sử dụng thuốc đã hết hạn có thể để lại hậu quả nặng nề. Insulin hết hạn không còn kiểm soát đường huyết hiệu quả, và điều này có thể dẫn đến tình trạng tăng đường huyết nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng.

Tương tự, thuốc tiêm epinephrine được dùng trong các phản ứng dị ứng cấp tính như sốc phản vệ, sau hạn sử dụng cũng có thể mất hiệu lực. Dù trong một số trường hợp khẩn cấp, dùng epinephrine hết hạn vẫn có thể còn hơn là không dùng gì, nhưng lựa chọn này chỉ nên là phương án cuối cùng khi không có lựa chọn nào khác và không nên dựa vào đó như một giải pháp thường xuyên.

Một trong những mối nguy hiểm lớn nhất liên quan đến việc dùng thuốc hết hạn là khi đó là thuốc kháng sinh. Theo FDA, một số loại kháng sinh sau khi hết hạn có nguy cơ bị nhiễm khuẩn, trong khi hiệu lực của hoạt chất lại giảm đi. Điều này có thể dẫn đến việc nhiễm trùng không được điều trị hiệu quả, khiến bệnh nặng thêm và tệ hơn là tạo điều kiện cho tình trạng kháng kháng sinh phát triển.

Kháng thuốc đang là một khủng hoảng y tế toàn cầu. Theo ước tính của các nhà nghiên cứu, trong năm 2019, đã có tới 1,27 triệu người tử vong do các ca nhiễm trùng liên quan đến kháng kháng sinh và con số này có thể còn tiếp tục tăng nếu không được kiểm soát.

Vì sao các loại thuốc phải có hạn sử dụng?

Mỗi loại thuốc đều trải qua quá trình kiểm tra nghiêm ngặt để xác định thời gian ổn định, tức khoảng thời gian mà các thành phần hoạt chất giữ nguyên hiệu lực. Ngày hết hạn do nhà sản xuất đưa ra dựa trên các dữ liệu nghiên cứu, nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm đến tay người tiêu dùng.

Tiến sĩ Simon Hodes, một bác sĩ chuyên về y học gia đình tại Anh, chia sẻ trên trang thông tin về sức khỏe Health Essentials của Mỹ rằng: “Ngày hết hạn là để bảo vệ bạn. Đó không phải là mốc ngẫu nhiên”. Điều đó có nghĩa là ngay cả khi thuốc trông vẫn “bình thường”, không đổi màu, không mùi lạ thì vẫn không có gì đảm bảo rằng nó còn hoạt động như mong muốn.

Nhiều gia đình có xu hướng tích trữ thuốc, nhưng lại không kiểm tra ngày hết hạn thường xuyên. Khi phát hiện ra một loạt thuốc đã không còn dùng được nữa, giải pháp không phải là đổ chúng vào thùng rác hay xả xuống bồn cầu.

Theo hướng dẫn của FDA, chỉ một số rất ít loại thuốc được cho phép xả xuống bồn cầu, chẳng hạn như thuốc điều trị đau cấp tính có nguy cơ gây nghiện nếu bị lạm dụng. Còn lại, hầu hết các loại thuốc, đặc biệt là kháng sinh và thuốc điều trị mãn tính nên được xử lý thông qua các chương trình thu hồi thuốc.

Việc sử dụng thuốc hết hạn không nên là lựa chọn được cân nhắc. Dù không phải tất cả thuốc hết hạn đều ngay lập tức gây hại, nhưng sự mất hiệu quả, nguy cơ nhiễm khuẩn, và rủi ro trong các tình huống khẩn cấp khiến việc sử dụng chúng trở nên thiếu an toàn.

Tốt nhất, bạn nên kiểm tra định kỳ tủ thuốc gia đình và loại bỏ đúng cách những loại đã quá hạn sử dụng. Và trong trường hợp cần dùng thuốc mà không có gì ngoài thuốc cũ, hãy liên hệ bác sĩ, nhà thuốc gần nhất hoặc trung tâm y tế để được tư vấn thay vì tự quyết định.

Trong chăm sóc sức khỏe, phòng ngừa vẫn là cách bảo vệ tốt nhất và điều đó bắt đầu từ cả những chi tiết nhỏ như xem hạn sử dụng của thuốc.