Cảnh báo những nguy hiểm tiềm ẩn cho đôi mắt từ việc sử dụng màn hình thiết bị điện tử

Việc dành hàng giờ mỗi ngày để chăm chú vào điện thoại, máy tính bảng hoặc laptop không hề “vô hại” đối với đôi mắt của chúng ta. Các chuyên gia gọi hiện tượng này là chứng mỏi mắt kỹ thuật số, tình trạng xảy ra khi mắt phải làm việc liên tục với cường độ cao để điều hướng các thiết bị điện tử.

Dù không có bằng chứng cho thấy điều này gây tổn thương thị lực vĩnh viễn, nhưng những ảnh hưởng tức thời như mỏi mắt, nhìn mờ, khô rát và đau đầu là điều nhiều người đang trải qua hàng ngày.

Theo Hiệp hội Nhãn khoa Mỹ (AOA), việc sử dụng các thiết bị kỹ thuật số đòi hỏi mắt phải thực hiện hàng loạt kỹ năng tinh vi mà vốn dĩ không phải lúc nào cũng sẵn sàng đáp ứng, từ khả năng di chuyển linh hoạt giữa các điểm nhìn, điều tiết để chuyển tiêu điểm từ xa đến gần, đến khả năng hội tụ khi phải nhìn vào màn hình trong khoảng cách gần liên tục.

Đây là những chức năng mà mắt không được “thiết kế” để vận hành trong thời gian dài, nhất là khi chúng ta làm việc, đọc, hoặc giải trí trên màn hình suốt nhiều giờ liền.

“Đôi mắt của chúng ta không được tạo ra để sử dụng máy tính và các thiết bị số trong thời gian dài”, Tiến sĩ Robert C. Layman, cựu Chủ tịch AOA, chia sẻ trong một email. “Hệ quả là ngày càng nhiều người gặp tình trạng khó chịu ở mắt, cùng với các rối loạn thị giác tạm thời do tiếp xúc màn hình kéo dài”.

Trong thế giới hiện đại, nơi mọi thứ, từ công việc đến giải trí, đều gắn liền với màn hình thì việc giảm thiểu hoàn toàn thời gian sử dụng thiết bị có thể là một điều khó thực hiện dù không phải là bất khả thi. Tuy nhiên, hiểu rõ các tác động tiêu cực và chủ động bảo vệ thị lực vẫn là điều hoàn toàn nằm trong tầm tay.

Dưới đây là những ảnh hưởng phổ biến của việc “dán mắt” vào màn hình và cách để giảm thiểu chúng một cách an toàn, hiệu quả.

Mỏi mắt và ánh sáng xanh: Khi đôi mắt chịu áp lực từ thời đại số

Trong kỷ nguyên mà thời gian sử dụng thiết bị điện tử ngày càng tăng, ánh sáng xanh, loại ánh sáng phát ra từ màn hình điện thoại, máy tính bảng và laptop đang trở thành tâm điểm của nhiều tranh luận về sức khỏe thị lực.

Dù ánh sáng xanh tồn tại tự nhiên trong ánh sáng mặt trời, thì việc tiếp xúc quá nhiều với nguồn sáng này từ thiết bị cá nhân, đặc biệt vào ban đêm, có thể gây rối loạn chu kỳ sinh học, khiến bạn khó đi vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu.

Một số nghiên cứu cho thấy tiếp xúc lâu dài với ánh sáng xanh mạnh từ mặt trời có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về mắt như thoái hóa điểm vàng hay đục thủy tinh thể.

Tuy nhiên, theo Quỹ Thoái hóa Điểm vàng Mỹ (AMDF), mức độ ánh sáng phát ra từ thiết bị điện tử vẫn nằm dưới ngưỡng có thể gây tổn thương võng mạc, chỉ khoảng 1 microwatt, so với ngưỡng nguy cơ là 3 microwatt.

Tiến sĩ Matt Starr, đại diện lâm sàng của Viện Hàn lâm Nhãn khoa Mỹ khẳng định rằng, ánh sáng xanh từ thiết bị số “không gây tổn thương vĩnh viễn cho mắt”. Dẫu vậy, việc tiếp xúc kéo dài vẫn có thể dẫn đến hội chứng mỏi mắt kỹ thuật số, một nhóm triệu chứng bao gồm mờ mắt, khô rát, cảm giác cộm, đau đầu và khó tập trung.

Ngoài ra, theo Tiến sĩ Robert Layman, việc ít chớp mắt khi tập trung vào màn hình cũng làm giảm lượng nước mắt phủ giác mạc, khiến mắt dễ khô và tăng nguy cơ viêm nhiễm, một rủi ro mà nhiều người thường bỏ qua trong quá trình sử dụng thiết bị số hàng ngày.

Sử dụng Chế độ tối trên các thiết bị điện tử có thực sự tốt cho mắt?

Việc chuyển sang chế độ tối (dark mode) đang ngày càng phổ biến trên các thiết bị điện tử, nhưng liệu nó có thực sự mang lại lợi ích cho thị lực? Theo Tiến sĩ Robert Layman, hiệu quả của chế độ này phụ thuộc nhiều vào điều kiện ánh sáng xung quanh.

Trong không gian thiếu sáng hoặc ánh sáng yếu, chế độ tối có thể giúp giảm chói và khiến mắt dễ chịu hơn. Tuy nhiên, nếu bạn đang ở trong một căn phòng có ánh sáng đầy đủ, chế độ sáng truyền thống lại giúp hiển thị rõ chi tiết hơn, một kết luận được rút ra từ nghiên cứu năm 2013 về hiệu quả thị giác.

Tiến sĩ Matt Starr cho rằng, chế độ tối hoặc “chế độ ban đêm” trên điện thoại giúp mắt điều tiết ánh sáng dễ dàng hơn, nhờ vào việc giảm độ tương phản mạnh và giảm chói, yếu tố chính gây mỏi mắt.

Tuy vậy, không phải ai cũng cảm nhận được lợi ích rõ rệt của chế độ. Lời khuyên là hãy thử chế độ tối trong các tình huống khác nhau để xem nó có giúp mắt bạn thoải mái hơn hay không.

Thời gian dùng màn hình có làm thị lực kém đi?

Đây là câu hỏi mà nhiều người đặt ra, đặc biệt với những ai đã có vấn đề về thị lực. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, vẫn chưa có bằng chứng xác đáng để khẳng định rằng việc sử dụng thiết bị điện tử là nguyên nhân trực tiếp khiến thị lực suy giảm theo thời gian.

Các bác sĩ nhãn khoa cho rằng, mối quan hệ giữa việc dùng màn hình và thị lực yếu mang tính tương quan hơn là nhân quả. Nói cách khác, người bị cận thị có xu hướng ngồi gần màn hình hơn để nhìn rõ, điều này có thể khiến mắt nhanh mỏi hoặc tiếp xúc nhiều hơn với ánh sáng xanh, nhưng đó là hậu quả của tật khúc xạ, không phải nguyên nhân gây ra nó.

Tiến sĩ Matt Starr cũng chia sẻ quan điểm tương tự: “Một số nghiên cứu cho thấy các hoạt động đòi hỏi thị lực gần, như đọc sách hoặc sử dụng màn hình liên tục, có thể làm tăng nguy cơ cận thị, đặc biệt ở trẻ nhỏ khi mắt vẫn đang phát triển”.

Ở nhóm trẻ em, bằng chứng rõ ràng hơn. Theo Viện Hàn lâm Nhãn khoa Mỹ, trẻ em được khuyến khích dành ít nhất 40 phút mỗi ngày ngoài trời có nguy cơ mắc cận thị thấp hơn so với trẻ dành nhiều thời gian trong nhà trước màn hình.

Dù chưa có kết luận chính thức, nhưng việc cân bằng thời gian sử dụng thiết bị và hoạt động ngoài trời rõ ràng là yếu tố quan trọng để giữ gìn thị lực khỏe mạnh từ sớm.

Mẹo đơn giản để bảo vệ đôi mắt trong thế giới số

Dù chưa có bằng chứng cho thấy việc sử dụng thiết bị điện tử gây tổn thương vĩnh viễn cho mắt, nhưng rõ ràng thời gian nhìn chằm chằm vào màn hình mỗi ngày có thể khiến đôi mắt mệt mỏi và khó chịu. May mắn là, có một số biện pháp đơn giản giúp bạn giảm bớt tác động tiêu cực từ công nghệ đến thị lực.

Trước hết, hãy giữ thiết bị ở khoảng cách hợp lý. Theo Tiến sĩ Robert Layman, việc cầm điện thoại hoặc máy tính bảng cách khuôn mặt khoảng 40–50 cm (tương đương khoảng cách khi đọc sách) sẽ giúp giảm áp lực điều tiết lên mắt. Bên cạnh đó, hãy tăng cỡ chữ trên màn hình nếu cảm thấy phải nheo mắt hoặc căng mắt để đọc, việc này đơn giản nhưng hiệu quả trong việc giảm mỏi mắt.

Một nguyên tắc kinh điển được các chuyên gia khuyên dùng là quy tắc 20–20–20, tức là cứ sau 20 phút sử dụng màn hình, hãy nhìn ra xa 20 feet (khoảng 6 mét) trong 20 giây. Tiến sĩ Matt Starr khuyến nghị kết hợp thêm việc chớp mắt hoặc nhắm mắt nhẹ nhàng trong thời gian nghỉ để mắt được thư giãn hoàn toàn.

Một mẹo khác tuy không có cơ sở khoa học chính thức nhưng lại rất thực tế đó là sử dụng giấy và bút thay vì màn hình khi có thể. Việc ghi chú, viết nhật ký hoặc lên lịch công việc bằng tay không chỉ giúp mắt nghỉ ngơi, mà còn tạo ra một trải nghiệm gần gũi hơn và giúp giảm bớt cảm giác “bội thực” công nghệ.

Ngoài ra, việc giảm thời gian dùng màn hình một đến hai giờ trước khi đi ngủ cũng rất quan trọng. Thói quen này không chỉ giúp mắt thư giãn mà còn hỗ trợ bạn bước vào giấc ngủ dễ dàng hơn, thay vì bị kích thích bởi ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại hay laptop.

Cuối cùng, đừng quên khám mắt định kỳ, ít nhất hai năm một lần, hoặc thường xuyên hơn nếu bạn đeo kính, kính áp tròng, hay gặp phải các triệu chứng bất thường như nhức mỏi, khô hoặc mờ mắt. Bác sĩ nhãn khoa sẽ giúp bạn kiểm tra tổng thể sức khỏe mắt và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp nếu cần thiết.