Về vị trí, nội dung thẩm quyền của Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân

(Baonghean) - Theo nội dung dự thảo Hiến pháp sửa đổi cũng như theo các Nghị quyết số 08/2002 và 49/2005 của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp, trong số các cơ quan thuộc bộ máy Nhà nước, sắp tới có 2 cơ quan tư pháp là Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân sẽ có nhiều thay đổi về cơ cấu bộ máy tổ chức, vì không còn tổ chức theo cấp hành chính mà tổ chức theo khu vực. Căn cứ theo định hướng trên, chúng tôi xin góp ý kiến vào dự thảo Hiến pháp sửa đổi một số nội dung sau:

Thứ nhất, về tên gọi Chương VIII dự thảo nên ghi là Các cơ quan tư pháp thay vì nêu Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân, sau đó trước mỗi điều luật nêu tên từng cơ quan (Ví dụ: Điều 107: Tòa án nhân dân hay Điều 112: Viện Kiểm sát nhân dân). Nên đổi lại phần quy định vị trí, thẩm quyền của Viện Kiểm sát đứng trước Tòa án, vì dù hai cơ quan này là 2 thiết chế độc lập nhưng theo quy trình của Luật Tố tụng thì Viện Kiểm sát thực hiện chức năng khởi tố trước rồi mới xét xử.

Thứ hai, về chức năng, thẩm quyền của Tòa án nhân dân theo dự thảo đã khá rõ ràng. Tuy nhiên, Điều 107 dự thảo chỉ ghi cơ cấu bộ máy “Tòa án nhân dân bao gồm Tòa án tối cao và các tòa án khác do luật định” là chưa dứt khoát theo tinh thần Nghị quyết của Bộ Chính trị đã được ban hành và đang chỉ đạo thực hiện. Vì vậy, theo chúng tôi nên bổ sung là “Tòa án nhân dân bao gồm Tòa án tối cao, tòa án các cấp, tòa án quân sự các cấp” và các tòa án đặc biệt khác do Quốc hội thành lập; đồng thời, nên sửa Khoản 3, Điều 107 của dự thảo theo hướng: “Trong trường hợp cần thiết, Quốc hội có thể thành lập Tòa án đặc biệt”. Bên cạnh đó, các nguyên tắc hoạt động xét xử chỉ nên quy định một số nguyên tắc quan trọng và thêm cụm từ “các nguyên tắc khác theo quy định” là đầy đủ.

Thứ ba, đối với Viện Kiểm sát (VKS), ngoài quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp như hiện nay, dự thảo bổ sung thêm nhiệm vụ “bảo vệ pháp luật, quyền con người, quyền công dân; bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” theo Khoản 3, Điều 112 là phù hợp với thực tế và pháp luật. Tuy nhiên, hiện có 2 luồng ý kiến là nên quy định chức năng của VKS là “thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp và thực hiện quyền tư pháp” hay bổ sung cụm từ “VKS thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp và thực hiện một số nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật” vào Khoản 2, Điều 112 dự thảo.

Sở dĩ phải đặt ra vấn đề này là vì theo Hiến pháp 1992, VKS ngoài quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp còn có kiểm sát tuân theo pháp luật (còn gọi là kiểm sát chung) thì thẩm quyền quá rộng; sau đó, theo Hiến pháp sửa đổi 2001, VKS không còn quyền kiểm sát tuân theo pháp luật nữa. Thế nhưng, nếu quy định như hiện nay lại chưa bao quát được nhiệm vụ của ngành Kiểm sát như: điều tra tội phạm xâm phạm tư pháp, thống kê tội phạm và thực hiện các nội dung liên quan trong các hiệp định tương trợ tư pháp…

Thứ tư, theo Nghị quyết số 08 và 49 của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp đã xác định Tòa án, Viện Kiểm sát và Cơ quan điều tra là các cơ quan tư pháp, trong đó tòa án là Trung tâm của hệ thống. Tuy nhiên, các chế định VKS hiện tại chưa khẳng định VKS là cơ quan tư pháp, mặc dù VKS là cơ quan duy nhất tham gia tất cả các hoạt động tố tụng hình sự, từ khi có sự kiện phạm tội xảy ra đến khi kết thúc việc thi hành án, còn các cơ quan khác chỉ tham gia 1 công đoạn. Vì vậy, dự thảo nên bổ sung quy định phần nguyên tắc hoạt động của Viện Kiểm sát để đảm bảo tính độc lập như các cơ quan khác; đồng thời, phần quy định về chức năng và cơ cấu tại Điều 107 cần sắp xếp lại cho phù hợp và khoa học hơn.

Cuối cùng là đảm bảo tính tương thích về cơ cấu của Viện Kiểm sát với Tòa án và Cơ quan điều tra. Theo Nghị quyết của Bộ Chính trị, các tòa án và Viện Kiểm sát sắp tới sẽ được thành lập không theo cấp hành chính. Sau khi thành lập hoạt động của Tòa án sẽ thuận lợi vì cơ cấu tương thích với VKS. Thế nhưng, do Viện Kiểm sát có cơ cấu không tương thích với Cơ quan điều tra (cơ quan này vẫn tổ chức theo cấp hành chính) nên việc phối hợp, giải quyết, kiểm sát án (chiếm 2/3 khối lượng vụ việc, công việc) chắc chắn sẽ gặp không ít khó khăn. Vì vậy, dự thảo Hiến pháp lần này nên quy định, tính toán hướng giải quyết thấu đáo cho vấn đề này.

Nguyễn Hải