Việt Nam vươn lên top 2 thế giới về xuất khẩu gạo: Cơ hội nào cho lúa gạo Nghệ An?

Thay đổi vị thế về xuất khẩu gạo

Theo thống kê từ Hiệp hội Các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, trong 6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu 4,72 triệu tấn gạo, tăng 3,6% so với cùng kỳ. Trong khi đó, Thái Lan chỉ đạt 3,73 triệu tấn, giảm 27,3%. Khoảng cách hơn 1 triệu tấn này không chỉ đơn thuần là con số, mà phản ánh rõ nét sự dịch chuyển cán cân sức mạnh trên thị trường gạo khu vực.

Giá trị xuất khẩu cũng là điểm sáng khi kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam trong nửa đầu năm 2025 ước đạt 2,3 tỷ USD, tăng 34,7% so với cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, giá gạo xuất khẩu bình quân của Việt Nam có thời điểm vượt cả Thái Lan, cho thấy chất lượng gạo Việt đang ngày càng được đánh giá cao.

Đằng sau thành công ấy là sự tổng hòa của nhiều yếu tố: từ lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ tạo ra khoảng trống lớn trên thị trường, Việt Nam đã nhanh chóng tận dụng cơ hội để mở rộng thị phần; cho đến việc đa dạng hóa chủng loại sản phẩm gạo trắng, gạo thơm ST, gạo hữu cơ, Japonica... phục vụ các thị trường cao cấp như Nhật Bản, Hàn Quốc.

Khi Thái Lan đang gặp khó với chi phí sản xuất cao, đồng nội tệ tăng giá, gạo Việt Nam – với mức giá trung bình khoảng 514-517 USD/tấn – trở thành lựa chọn "vừa túi tiền" cho nhiều nước đang phát triển. Sự linh hoạt trong sản phẩm và giá cả đã giúp Việt Nam vững vàng giữa thị trường cạnh tranh khốc liệt.

Những bước chuyển mình hướng tới lộ trình xuất khẩu gạo

Là vựa lúa lớn nhất Bắc Trung Bộ với 170.000 ha đất sản xuất lúa 2 vụ/năm, sản lượng lúa hàng năm đạt xấp xỉ 1,1 triệu tấn, Nghệ An sở hữu dư địa lớn để phát triển ngành hàng lúa gạo xuất khẩu. Thế nhưng, hiện tại, sản lượng gạo xuất khẩu của tỉnh vẫn ở mức rất thấp, chủ yếu là sản phẩm nhập từ các vùng khác về sơ chế, chế biến, rồi xuất khẩu.

Điển hình như Công ty CP Vilaconic, doanh nghiệp đầu tàu trong xuất khẩu gạo của Nghệ An, năm 2024 đã xuất khẩu khoảng 62.000 tấn gạo với kim ngạch 40 triệu USD tới hơn 50 quốc gia. Tuy nhiên, toàn bộ nguồn nguyên liệu đều nhập từ nơi khác, bởi sản lượng lúa chất lượng cao tại chỗ của Nghệ An vẫn chưa đủ đáp ứng yêu cầu xuất khẩu.

Thực tế, cơ cấu giống lúa ở Nghệ An hiện nay vẫn chủ yếu là các giống lúa lai, ngắn ngày, tập trung vào năng suất, sản lượng nhưng chất lượng, phẩm cấp gạo chưa đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Bên cạnh đó, chi phí logistics cao cũng đang là "rào cản" khiến giá thành gạo thương phẩm của Nghệ An bị đội lên, giảm sức cạnh tranh.

Dẫu vậy, bức tranh đang dần thay đổi. Những năm gần đây, Nghệ An tập trung dồn điền, đổi thửa, xây dựng cánh đồng mẫu lớn, quy hoạch các vùng sản xuất lúa chất lượng cao. Các giống lúa đặc sản như ST25, Bắc Thơm, Japonica, RVT… đã được đưa vào gieo trồng. Các địa phương, các hợp tác xã, doanh nghiệp cũng đã bắt tay xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, canh tác lúa hữu cơ, VietGAP...

Mô hình sản xuất lúa theo hướng hữu cơ gắn với bao tiêu sản phẩm đang ngày càng được mở rộng. Điểm sáng là mô hình tưới ngập khô xen kẽ, giải pháp giúp giảm 50% phát thải khí nhà kính, tiết kiệm nước tưới đã triển khai trên hơn 20.000 ha. Công ty Green Carbon Japan Việt Nam đã ký kết hợp tác với Công ty Gạo TH thu mua sản phẩm từ vùng nguyên liệu này để chế biến, xây dựng thương hiệu “gạo xanh” Nghệ An đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.

Song song, nhiều thương hiệu địa phương như Gạo làng Sen, Gạo Yên Thành… đã bắt đầu khẳng định chỗ đứng trên thị trường nội địa, tạo tiền đề mở rộng ra quốc tế. Đặc biệt, với sự hiện diện của Nhà máy chế biến gạo Tập đoàn TH cùng dây chuyền sản xuất hiện đại, Nghệ An đã có nền tảng hạ tầng chế biến sâu, nâng cao giá trị sản phẩm.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa giấc mơ đưa gạo Nghệ An ra thị trường quốc tế, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa từ doanh nghiệp. Các doanh nghiệp xuất khẩu gạo cần đầu tư trực tiếp vào vùng nguyên liệu, tổ chức sản xuất theo chuỗi, ký kết hợp đồng tiêu thụ dài hạn với nông dân, qua đó kiểm soát tốt chất lượng sản phẩm và tối ưu chi phí logistics.

Bên cạnh đó, chính quyền địa phương cũng cần có các cơ chế, chính sách hỗ trợ cụ thể về tín dụng, khoa học kỹ thuật, đào tạo nhân lực cho các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất lúa gạo. Việc phát triển các sản phẩm OCOP từ gạo, gắn với du lịch nông nghiệp cũng là một hướng đi tiềm năng, giúp gia tăng giá trị và quảng bá thương hiệu hạt gạo Nghệ An.

Một điểm nhấn đáng chú ý là hoạt động xúc tiến thương mại. Những năm qua, Vilaconic và một số doanh nghiệp Nghệ An đã tích cực tham gia các hội chợ quốc tế như Gulfood Dubai, Thaifex Thái Lan, bước đầu quảng bá được thương hiệu gạo Việt, gạo Nghệ An tới nhiều đối tác lớn. Đây sẽ là cầu nối quan trọng để mở rộng thị trường, tìm kiếm khách hàng và học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu.

Bà Võ Thị Nhung - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An trong một dịp chia sẻ về vấn đề nâng cao chất lượng lúa gạo ở Nghệ An, cho biết, hiện tỉnh đang đẩy mạnh quy hoạch bản đồ lúa gạo Nghệ An, xây dựng vùng nguyên liệu, cấp mã số vùng trồng, hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã tiếp cận thị trường, nâng cao năng lực sản xuấ; đồng thời, chú trọng đầu tư khâu bảo quản sau thu hoạch để giữ vững chất lượng hạt gạo.

“

Nghệ An có đầy đủ tiềm năng để hình thành vùng sản xuất lúa gạo xuất khẩu quy mô lớn. Vấn đề còn lại là sự đồng bộ về giống, kỹ thuật canh tác, liên kết tiêu thụ và xây dựng thương hiệu sản phẩm.

Bà Võ Thị Nhung - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An

Cơ hội đang dần mở ra, nếu các giải pháp đang được triển khai đồng bộ, cộng hưởng với sức bật từ thị trường gạo thế giới, Nghệ An hoàn toàn có thể từng bước vào guồng xuất khẩu gạo Việt Nam trong những năm tới...