Bảo đảm đời sống của người lao động tham gia Bảo hiểm xã hội khi về hưu

Tỷ lệ hưởng này khá cao song nhiều trường hợp người lao động do có mức đóng Bảo hiểm xã hội thấp, thời gian đóng ngắn, nghỉ hưu trước tuổi... nên sẽ có mức hưởng lương hưu thấp khi về hưu.

Mức hưởng Bảo hiểm xã hội thấp do mức đóng thấp, thời gian đóng ngắn

Hiện nay, bên cạnh những trường hợp có lương hưu cao, nước ta cũng có nhiều người hưởng mức lương hưu thấp. Các trường hợp này chủ yếu là những người nghỉ hưu từ quỹ Bảo hiểm xã hội nông dân Nghệ An chuyển sang Bảo hiểm xã hội tự nguyện theo Quyết định 41/2009/QĐ-TTg ngày 16/3/2009 của Thủ tướng Chính phủ. Cán bộ xã không chuyên trách cũng thuộc nhóm đối tượng có lương hưu thấp, nhóm này có mức đóng Bảo hiểm xã hội chỉ bằng 8% mức lương cơ sở. Người tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện phần lớn lựa chọn mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội tự nguyện (do người tham gia lựa chọn) bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn (trước năm 2022, mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn là 700 nghìn đồng, từ năm 2022 là 1,5 triệu đồng).

Thực tế, đại đa số người tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện chỉ đóng Bảo hiểm xã hội đến khi đủ 20 năm để đủ điều kiện về thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu. Do mức đóng Bảo hiểm xã hội thấp, thời gian đóng Bảo hiểm xã hội ngắn nên mức hưởng bình quân của nhóm này thấp.

Bên cạnh đó, nhiều người lao động đóng Bảo hiểm xã hội bắt buộc do còn thiếu thời gian đóng Bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu đã lựa chọn mức đóng Bảo hiểm xã hội tự nguyện hằng tháng hoặc một lần cho thời gian còn thiếu ở mức thấp, vì vậy mức hưởng lương hưu của họ cũng sẽ thấp theo.

Đối với người tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc, nhiều doanh nghiệp “lách luật” thực hiện đóng Bảo hiểm xã hội cho người lao động không đúng với mức tiền lương, thu nhập thực tế của người lao động. Tại một số đơn vị, thu nhập để làm căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội cho người lao động luôn ở mức thấp nhất, dẫn đến mức hưởng bình quân của người lao động sẽ thấp khi nghỉ hưu.

Qua thực trạng trên cho thấy, mặc dù tỷ lệ % hưởng lương hưu khá cao (tối đa 75%) nhưng do mức đóng thấp; thời gian đóng Bảo hiểm xã hội hưởng lương hưu ngắn, tình trạng người lao động (đặc biệt là người lao động làm việc ngoài khu vực Nhà nước) nghỉ hưu trước tuổi nhiều, đóng không đúng mức tiền lương, thu nhập thực tế tại một số đơn vị sử dụng lao động… dẫn đến mức hưởng bình quân hiện nay của nhiều người lao động còn thấp.

Để người lao động có mức hưởng lương hưu ngày càng tốt hơn

Hiện nay, Luật Bảo hiểm xã hội quy định, tiền lương làm căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội của người lao động (bao gồm cả lương và các phụ cấp). Đối với một số khoản phúc lợi (hỗ trợ) người lao động của đơn vị sử dụng lao động có tính chất thường xuyên, ổn định, như: hỗ trợ tiền xăng xe, điện thoại, ăn trưa, tiền nhà… pháp luật hiện hành quy định không dùng làm căn cứ tính đóng Bảo hiểm xã hội. Lợi dụng quy định này, một số doanh nghiệp “lách luật” chia nhỏ các khoản phụ cấp thành các khoản hỗ trợ này để trốn đóng, đóng không đủ Bảo hiểm xã hội. Vì vậy, nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng cho người lao động, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đề xuất các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu phương án khi sửa đổi tiền lương làm căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội theo hướng: người lao động đóng Bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tiền lương làm căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội là tiền lương tháng, bao gồm: mức lương, phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác được trả thường xuyên trong mỗi kỳ trả lương.

Ngoài ra, cần nghiên cứu để hài hòa 03 loại thu nhập của người lao động và có căn cứ pháp lý xác định rõ thu nhập của người lao động làm căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội, tránh tình trạng chênh lệch quá lớn giữa thu nhập của người lao động để quyết toán thuế và thu nhập thực tế chi trả cho người lao động, tạo điều kiện đảm bảo quyền lợi tốt nhất cho người lao động khi nghỉ hưu. Tuy nhiên, nội dung này cần có ý kiến của các ngành liên quan như Tài chính, Lao động, Tư pháp, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam…

Trước thực trạng một số đơn vị sử dụng lao động đóng Bảo hiểm xã hội không đúng mức thu nhập thực tế của người lao động theo mức tiền lương được hưởng, để đảm bảo quyền lợi đầy đủ cho bản thân, khi ký hợp đồng lao động, người lao động cần chú ý đến thỏa thuận về tiền lương được hưởng, tiền lương đóng Bảo hiểm xã hội trong hợp đồng và có kiến nghị với đơn vị nếu mức tiền lương đóng Bảo hiểm xã hội của mình thấp so với tiền lương được hưởng hoặc thấp hơn so với quy định về mức lương tối thiểu vùng.

Đồng thời, người lao động cần thường xuyên theo dõi, tra cứu quá trình đóng, hưởng Bảo hiểm xã hội của mình qua các kênh (như Cổng Thông tin điện tử Bảo hiểm xã hội Việt Nam, ứng dụng VssID- Bảo hiểm xã hội số…) để kịp thời nắm bắt thông tin đóng Bảo hiểm xã hội của đơn vị sử dụng lao động; phản ánh kịp thời tới cơ quan chức năng các hành vi đóng Bảo hiểm xã hội không đầy đủ của chủ sử dụng lao động cho người lao động (nếu có).

Hiện cả nước đang có hơn 3,3 triệu người hưởng lương hưu và trợ cấp Bảo hiểm xã hội hằng tháng. Để tiếp tục nâng cao đời sống cho người nghỉ hưu, ngày 29/6/2023, Chính phủ ban hành Nghị định số 42/2023/NĐ-CP điều chỉnh lương hưu, trợ cấp Bảo hiểm xã hội và trợ cấp hằng tháng.

Theo đó, thực hiện tăng lương hưu, trợ cấp Bảo hiểm xã hội và trợ cấp hằng tháng từ 12,5% đến 20,8% cho người hưởng. Người nghỉ hưởng lương hưu, trợ cấp hằng tháng trước năm 1995, sau khi điều chỉnh mà vẫn hưởng dưới 3 triệu đồng/tháng thì sẽ được tăng thêm, cụ thể: người hưởng dưới 2,7 triệu đồng/tháng được tăng thêm 300.000 đồng/tháng; người hưởng từ 2,7 triệu đồng đến dưới 3 triệu đồng/tháng được tăng lên 3 triệu đồng/tháng. Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày 14/8/2023; các quy định của Nghị định được thực hiện từ 01/7/2023.