Để bảo hiểm thất nghiệp thực sự là "phao cứu sinh"

Số doanh nghiệp nợ, trốn đóng bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) khá lớn, không kiểm soát được đối tượng tham gia BHTN, chưa có chế độ hỗ trợ người lao động để bảo vệ vị trí việc làm cho người lao động, phòng ngừa thất nghiệp.... là những vướng mắc cần tháo gỡ sau 5 năm thực hiện chính sách BHTN.

Nhiều vướng mắc

Theo ông Lê Quang Trung - Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ LĐ - TB&XH), chính sách BHTN là một chính sách mới sớm đi vào cuộc sống, góp phần giải quyết an sinh xã hội trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng của cuộc khủng khoảng kinh tế thế giới, được người lao động, người sử dụng lao động, các cấp, các ngành, xã hội và dư luận quốc tế đánh giá cao. BHTN được coi là “phao cứu sinh” cho người lao động khi đang tham gia bảo hiểm xã hội không may bị mất việc làm hoặc cắt hợp đồng lao động mà chưa tìm được việc làm mới.

Số người tham gia BHTN tăng dần qua các năm (Ảnh minh họa: vnexpress.net)

Số người tham gia BHTN tăng dần qua các năm. Tính đến tháng 8/2013, số người tham gia BHTN là 8,421 triệu người, chiếm 85% số người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Tính đến hết tháng 9/2013, đã có khoảng 1,3 triệu người đăng ký thất nghiệp. Trong số này, số người thất nghiệp đã có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp là hơn 1,2 triệu người, số người thất nghiệp có quyết định hưởng trợ cấp một lần là hơn 54 nghìn người.

Tuy nhiên, ông Lê Quang Trung cũng chỉ ra nhiều hạn chế, tồn tại sau 5 năm thực hiện chính sách. Trước hết, đó là việc xác định người lao động thuộc đối tượng tham gia BHTN còn gặp khó khăn, đặc biệt là các chức danh lãnh đạo trong các công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, doanh nghiệp có vốn nhà nước,... do các quy định về đối tượng này thiếu cụ thể, chưa rõ ràng. Đối với những trường hợp người lao động làm việc theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định với thời hạn ngắn (dưới 12 tháng) hoặc làm việc trong các đơn vị có sử dụng dưới 10 lao động là những người có nguy cơ cao bị mất việc làm, chấm dứt hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc thì chưa thuộc đối tượng tham gia BHTN theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội.

Về chế độ bảo hiểm thất nghiệp, ông Lê Quang Trung cho hay, việc quy định một khoảng thời gian đóng bảo hiểm thất nghiệp dài được hưởng cùng một thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp là không phù hợp, người lao động dễ lợi dụng (như: đóng từ đủ 12 tháng đến 36 tháng đều được hưởng 3 tháng trợ cấp thất nghiệp...). Đối với trợ cấp một lần thì người lao động có việc làm hoặc đi làm nghĩa vụ quân sự được nhận trợ cấp một lần là không hợp lý, vì mục đích của chính sách bảo hiểm thất nghiệp là nhằm hỗ trợ hoặc bù đắp một phần thu nhập bị thiếu hụt do người lao động mất việc làm hoặc chấm dứt hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc.

Chính sách BHTN hiện nay mới chỉ hỗ trợ người lao động sau khi bị mất việc làm, chấm dứt hợp đồng lao động/hợp đồng làm việc mà chưa có chế độ hỗ trợ người lao động để bảo vệ vị trí việc làm cho người lao động, phòng ngừa thất nghiệp.

Một vấn đề đáng quan tâm là tình trạng nợ, trốn đóng BHTN đang trở thành căn bệnh "nan y". Nếu như năm 2011, số nợ đọng BHTN là 172 tỷ đồng, thì đến năm 2012, số nợ này là 365,45 tỷ đồng và tính đến tháng 6/2013, số nợ BHTN là gần 555 tỷ đồng. Ông Trung Lê Quang cho hay, nhiều doanh nghiệp (DN) đã trích tiền BHTN của người lao động qua tiền lương nhưng không thực hiện trách nhiệm đối với họ, khi người lao động muốn chốt sổ BHXH gặp rất nhiều khó khăn. Nhiều DN chỉ ký HĐLĐ với người lao động dưới 12 tháng để tránh đóng. Do vậy, cơ quan chức năng không thể xác định được cụ thể số DN và người lao động thuộc đối tượng tham gia BHTN.

Hỗ trợ đúng đối tượng thất nghiệp

Sau 5 năm thực hiện, một số chuyên gia cho rằng, chính sách BHTN vẫn chưa đi đúng với bản chất của một chính sách an sinh xã hội, mà mới chỉ ở việc tạm thời thay thế trợ cấp thôi việc hoặc mất việc theo quy định của Bộ luật Lao động.

Ông Nguyễn Hùng Cường – Phó Ban Thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội (Bảo hiểm Xã hội Việt Nam) kiến nghị, cần làm rõ khái niệm thất nghiệp, khái niệm về BHTN nhằm xác định đúng đối tượng hưởng chính sách và hạn chế kẽ hở nhằm lạm dụng chính sách. Luật Bảo hiểm xã hội cũng cần quy định rõ những trường hợp không được hưởng BHTN như: Bị kỷ luật sa thải, tự ý nghỉ việc, đuổi việc.

Liên quan đến đối tượng tham gia, ông Nguyễn Hùng Cường đề xuất, nghiên cứu quy định áp dụng bắt buộc cho tất cả lao động làm việc theo hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc từ 3 tháng trở lên ở bất cứ đơn vị doanh nghiệp nào. Không khống chế thời hạn hợp đồng và không khống chế doanh nghiệp lớn hay nhỏ (giống như Bảo hiểm xã hội bắt buộc hiện nay).

Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đồng quan điểm này và cho rằng, hệ thống hiện tại chưa tập trung hỗ trợ nhóm người lao động thực sự bị mất việc làm một cách bất khả kháng. Những người nghỉ việc đa phần để hưởng BHTN và có cơ hội việc làm mới, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong ổn định sản xuất.

Theo ông Lê Quang Trung, Bộ LĐ-TB&XH đang tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật về BHTN và các văn bản có liên quan. Trước hết, sẽ hoàn thiện dự thảo Luật Việc làm trình Quốc hội khoá XIII thông qua tại Kỳ họp thứ 6, trong đó, chính sách BHTN được chuyển từ Luật Bảo hiểm xã hội sang và sửa đổi, bổ sung một số nội dung nhằm khắc phục những khó khăn còn tồn tại của chính sách bảo hiểm thất nghiệp. Trong đó, sẽ đề xuất mở rộng đối tượng tham gia BHTN; bổ sung chế độ “Hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ, kỹ năng nghề đối với người lao động đang đóng bảo hiểm thất nghiệp”; không khống chế mức trần đóng BHTN; bỏ chế độ trợ cấp một lần để bảo lưu thời gian đóng BHTN; quy định rõ các trường hợp bị mất việc làm không được hưởng BHTN nhằm hỗ trợ đúng những người thất nghiệp...

Theo ĐCSVN -LH