Định hướng sản xuất: Giải pháp hiệu quả ở vùng đất trũng

(Baonghean) - Là vùng quê “chưa mưa đã lụt”, Hưng Nguyên có những khó khăn rất đặc thù trong sản xuất nông nghiệp. song Địa phương này đã có những giải pháp để ứng phó với khó khăn, khai thác lợi thế, tiềm năng của vùng ngập úng.

Những ngày này, cùng với nhiều địa phương khác trong tỉnh, nông dân Hưng Nguyên đang khẩn trương thu hoạch lúa hè thu, đề phòng mưa lụt cuối vụ. Tại Hưng Nhân - một trong những vùng trọng điểm sâu trũng nằm ngoài đê sông Lam, không khí ngày mùa càng trở nên rộn rã, ông Cao Đình Tuyên đang chất những bó lúa trĩu hạt lên xe, phấn khởi trao đổi: Đã lâu lắm rồi người dân Hưng Nhân mới có vụ thu hoạch hè thu an toàn như năm nay.

Mấy năm trước, thời điểm lúa bắt đầu chín, mưa lũ lại kéo về nhấn chìm trong nước. Toàn bộ diện tích lúa của Hưng Nhân đều là vùng thấp trũng, nên ở địa phương này đã xuất hiện những cái tên như bàu chèo, biền sâu, bàu cánh gà... là những vùng rất dễ ngập lụt khi có mưa lớn, triều cường dâng cao. Vụ hè thu, nếu không thu hoạch kịp thời, mưa lũ kéo về, mọi công sức đều đổ ra sông, ra biển. Rẽ sang Hưng Lợi, Hưng Thịnh, quanh co trên con đường đồng, qua các bàu, biền, ngược lên Hưng Phúc, Hưng Tân, Hưng Đạo… đi giữa cánh đồng lúa đang ngả màu vàng óng, nhìn cảnh nông dân bì bõm thu hoạch lúa hè thu, mới thấu hiểu sự vất vả, khó khăn trong sản xuất của vùng quê chiêm trũng, chưa mưa đã lụt, chưa nắng đã hạn này.

Với diện tích sản xuất lúa gần 6.000 ha, nhưng ngoài vụ xuân cơ bản sản xuất khép kín, vụ hè thu ở Hưng Nguyên chỉ sản xuất được từ 5.400 – 5.500 ha. Do địa hình thấp trũng, nhiều vùng bị ngăn cách bởi bờ bao của sông, đê, đường giao thông, tạo thành nhiều vùng trũng cục bộ, vào mùa mưa, đồng ruộng của Hưng Nguyên thường xuyên lâm vào cảnh ngập úng. Chỉ cần lượng mưa trên địa bàn từ 150 – 180 mm, nhiều vùng như Hưng Đạo, Hưng Nhân, thị trấn, Hưng Trung… đã bắt đầu ngập. Thậm chí, ngập úng vẫn xảy ra ngay cả khi trên địa bàn không mưa, mà chỉ cần có mưa ở các huyện miền núi, nước từ thượng nguồn đổ về, theo các cửa cống ngoài sông vào hoặc tràn qua các khu vực không có bờ bao, gây ngập úng nhiều cánh đồng.

Rất nhiều xã được coi là “trọng điểm ngập úng” như Hưng Trung khoảng 250 ha, Hưng Yên, Hưng Tây hơn 350 ha (ở vùng ngoài). Vùng giữa, diện tích sâu trũng cũng lên đến trên 450 ha, tập trung ở các xã Hưng Đạo, Thị Trấn, Hưng Thịnh, Hưng Phúc, Hưng Thông,... Vùng úng ven sông Lam xấp xỉ 400 ha thuộc các xã Hưng Nhân, Hưng Lợi, Hưng Châu, Hưng Lam… thường ngập úng do triều cường kết hợp nước thượng nguồn đổ về, hệ thống tiêu không đảm bảo, nước thoát không kịp. Mùa mưa là vậy, còn mùa hè, nguồn nước phục vụ sản xuất chủ yếu phụ thuộc vào nguồn nước chảy qua Ba ra Nam Đàn, khi mực nước bắt đầu thấp thua so với thiết kế 0,7 – 0,9 m, hầu hết vùng cuối kênh, cuối nguồn, ruộng khô trắng, không đủ nước để sản xuất, như Hưng Châu, Hưng Lợi, Hưng Phúc, Hưng Tiến; ở vùng ngoài có Hưng Yên Nam, Hưng Yên Bắc, Hưng Trung.

Khó khăn như thế, nhưng hầu hết người nông dân vùng sâu trũng vẫn cần cù bám ruộng, để làm ra hạt lúa, bắp ngô phục vụ cho nhu cầu lương thực, chăn nuôi. Bởi vậy mà ở xứ Bùi Chu - vùng sâu trũng trọng điểm của xã Hưng Trung, đã xuất hiện nhà canh tân Nguyễn Trường Tộ. Sinh ra trên vùng đất mặn mòi, chua trũng, ông thấu hiểu cái đói nghèo đeo đẳng của người bần nông sau những ngày dài ruộng đồng bị ngập úng. Di thảo của ông viết ngày 1/9/1866 đệ trình với nhà Nguyễn, có đoạn “đặt ra khoa thủy lợi, có mục đích giảng dạy, khen thưởng những ai có sáng kiến đào kênh, đắp đập, tưới tiêu, chống hạn, chống úng...”.

Năm 1867 trở về Nghệ An, ông đã đến giúp Tổng đốc Hoàng Kế Viêm hoàn thành việc đào Kênh Sắt để tiện cho việc tưới tiêu, thau chua, rửa mặn, giúp dân làm ra hạt lúa. Trải qua bao biên niên kỷ, từ đó đến nay vùng chiêm trũng của xứ Tràng Nứa, Bùi Chu tuy đã có nhiều đổi thay, song cuộc sống của người nông dân ở đây vẫn còn bao trăn trở, bởi cái nắng, cái mưa thất thường, dai dẳng. Ông Nguyễn Hồng Thái ở làng Bùi Chúc, chia sẻ: “Đã 3 vụ hè thu rồi, vụ này nông dân mới có thu hoạch, trên cánh đồng thấp trũng này, vụ hè thu như đánh cược với trời”.

Trăn trở trước thực trạng trên, để giúp người dân vùng sâu trũng né tránh thiên tai, giảm bớt khó khăn, ngành nông nghiệp Hưng Nguyên đã tham mưu hoàn thiện quy hoạch thủy lợi trên địa bàn, huy động mọi nguồn lực, từng bước đầu tư nâng cấp hệ thống tưới, tiêu cho các vùng trọng điểm. Hiện kênh Lê Xuân Đào đang được nạo vét, mở rộng, nâng cấp trạm bơm tiêu úng Hưng Châu, nhằm giải quyết tiêu úng cho các xã vùng giữa.

Đối với vùng úng của Thị Trấn, Hưng Mỹ, Hưng Thịnh, Hưng Lợi tiêu nước theo đê kênh thấp, qua cống 3A, 3B chảy qua Ba ra Bến Thủy, mở rộng 2 cửa cống này là giải pháp tiêu úng tốt nhất. Hoàn thiện bờ bao đê Hưng Đạo, nâng cấp hệ thống cống, trạm bơm tiêu Hưng Đạo, chủ động chống úng cho vùng trũng cục bộ. Đối với vùng trũng Hưng Trung, khi chưa có dự án tổng thể, trước mắt cần sự hỗ trợ của Nhà nước để xây dựng Ba ra chắn nước ở đập Tùng Xang và bờ bao chắn nước sông tràn vào đồng ruộng từ phía Nghi Phương.

Trong khi chưa có đủ kinh phí đầu tư hoàn thiện hệ thống thủy lợi, huyện tiếp tục chỉ đạo các địa phương tổ chức sản xuất theo hướng hàng hóa. Vụ xuân chỉ đạo hình thành các vùng sản xuất lúa gạo chất lượng cao, nhằm tăng giá trị trên đơn vị diện tích. Qua 2 năm triển khai, đã xây dựng thành công 12 cánh đồng mẫu sản xuất lúa gạo chất lượng cao, với quy mô mỗi cánh đồng từ 20 - 30 ha, doanh thu trên đơn vị diện tích tăng từ 12 - 19%.

Điển hình là các xã Hưng Tây, Hưng Đạo, Hưng Phúc, Hưng Xá, Hưng Thắng… gạo Nàng Xuân, AC5, Bắc thơm, Hương thơm của Hưng Nguyên đang dần trở thành thương hiệu, được thị trường TP.Vinh tiêu thụ với số lượng lớn. Vụ hè thu, vùng sâu trũng, chủ động bắc mạ cấy, đưa các giống ngắn ngày vào cơ cấu, rút ngắn thời gian sinh trưởng. Vụ hè thu năm nay, việc cơ cấu giống P6 đột biến, VS1, gạo đỏ DTL2 ở một số vùng trũng, như Hưng Trung, Hưng Yên, Hưng Tây, thị trấn, Hưng Thắng… tuy năng suất (P6 đột biến) không cao, song nông dân đã thu hoạch an toàn trước mùa mưa bão.

Thu hoạch lúa ở vùng ngập lụt Hưng Nguyên.

Lợi thế của vùng trũng là, sau khi thu hoạch lúa hè thu liền khoanh nuôi thả cá vụ 3, giải pháp này đã giúp nông dân mang lại thu nhập đáng kể trên diện tích sâu trũng. Từ thành công của việc nuôi thả cá vụ 3 năm 2012, với tổng diện tích 310 ha/KH 400 ha, đạt doanh thu từ 20 – 24 triệu đồng/ha. Vụ đông năm nay, Hưng Nguyên tiếp tục chỉ đạo các xã mở rộng diện tích ở các vùng nuôi mới. Về lâu dài, những diện tích sâu trũng kém hiệu quả, quy hoạch chuyển đổi sang nuôi trồng thủy sản, chuyên canh.

Tuy nhiên, để giúp người dân thích ứng, ứng phó với khó khăn, khai thác lợi thế, tiềm năng của những vùng ngập úng, ngoài định hướng sản xuất như trên, cần tích cực hơn nữa việc huy động nguồn lực trong dân, để thực hiện xã hội hóa công tác thủy nông, thủy lợi. Có sự quan tâm đúng mức của chính quyền các cấp và các ngành hữu quan trong việc hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hệ thống kênh mương, giao thông nội đồng ở các vùng chiêm trũng.

Hoàng Đức Ân (UBND huyện Hưng Nguyên)