Minh bạch trong đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng

(Baonghean) - Trong hội thảo về những vấn đề đặt ra đối với dự án BOT và vai trò của Kiểm toán nhà nước do Kiểm toán nhà nước tổ chức mới đây, TS. Hồ Đức Phớc - Tổng Kiểm toán Nhà nước cho rằng, mỗi một quốc gia trên bước đường phát triển của mình đều luôn chú trọng đến phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng. Đây là yếu tố tiền đề, nền tảng cho sự phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia, là đường băng để nền kinh tế cất cánh.

Trong những năm gần đây, nhiều công trình trọng điểm quốc gia, nhiều tuyến đường cao tốc được hình thành trong hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông ở nước ta đã tạo ra sự phát triển nhanh chóng về kết cấu hạ tầng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tăng năng lực cạnh tranh quốc gia. Nhiều giải pháp huy động vốn có hiệu quả trên cơ sở đa dạng hóa thành phần tham gia nhằm phát triển mạnh mẽ hạ tầng đã thu được kết quả cao, trong đó có dự án BOT.

Trạm thu phí cầu Bến Thủy II. Ảnh: Thành Cường

Tuy nhiên, ngoài kết quả đạt được như hệ thống đường sá, cầu cống, cơ sở hạ tầng khác phát triển bằng nguồn vốn xã hội hóa, thì vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra cần phải được giải quyết cả về lý luận và thực tiễn. Nhiều dư luận trên các phương tiện thông tin đại chúng và ý kiến của cử tri liên quan đến vai trò quản lý của Nhà nước, tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm giải trình đối với đầu tư các dự án hạ tầng giao thông đường bộ theo hình thức Hợp đồng BOT như: Chủ trương đầu tư, lựa chọn công trình đầu tư, thủ tục đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư, năng lực nhà đầu tư, quản lý chất lượng công trình, giá thành, hiệu quả đầu tư, mức phí và thời gian thu phí, các cơ chế, chính sách quản lý dự án...

Bên cạnh đó, việc bố trí các trạm thu phí hoàn vốn cho một số dự án còn chưa theo quy hoạch, chưa theo quy định, mức thu và thời gian thu phí chưa hợp lý đã gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp, tác động tiêu cực ảnh hưởng đến nền kinh tế đang đặt ra vấn đề cần phải khắc phục.

Theo TS. Hồ Đức Phớc, thì Kiểm toán Nhà nước (KTNN) với chức năng, nhiệm vụ được giao thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công theo luật định. Vì vậy, KTNN có nhiệm vụ kiểm toán các dự án BOT để qua đó góp phần tăng cường tính minh bạch, hạn chế thất thoát, giảm bớt gánh nặng cho người dân, doanh nghiệp và nâng cao trách nhiệm giải trình trong việc thực hiện các dự án BOT đối với cơ quan nhà nước và chủ đầu tư, tạo niềm tin cho nhân dân.

Trong điều kiện ngân sách Nhà nước cũng như các nguồn lực đầu tư kết cấu hạ tầng còn hạn hẹp, thì việc thực hiện đầu tư các dự án theo hình thức hợp đồng BOT là rất quan trọng và cần thiết. Vấn đề đặt ra là chúng ta cần có cách thức lựa chọn công trình, quản lý, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, từ đó không chỉ nâng cao hiệu quả đầu tư, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà đầu tư với người dân, doanh nghiệp, mà còn góp phần thu hút nguồn vốn vào các lĩnh vực khác nhau để phát triển kinh tế đất nước.

Điều này cần các nhà quản lý, các nhà khoa học trao đổi các vấn đề, khía cạnh liên quan đến việc quản lý đầu tư và kiểm toán các dự án BOT dưới giác độ pháp lý, khoa học và thực tiễn, từ đó có những kiến nghị xác đáng với các cơ quan Nhà nước trong điều chỉnh chủ trương, chính sách và phương cách quản lý các dự án BOT nhằm phát huy tối đa hiệu quả nguồn vốn BOT - Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc khẳng định.

Đồng quan điểm này, PGS,TS Nguyễn Trọng Cơ (Học viện Tài chính) cho rằng, rất nhiều vấn đề mà dư luận quan tâm liên quan đến việc thu phí của các dự án BOT trong lĩnh vực đường bộ cần có câu trả lời thỏa đáng cả về lý luận và thực tiễn. Có cần thiết và có nên phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng đường bộ theo hình thức BOT? Mức thu phí bao nhiêu là hợp lý? Thời gian thu phí? Chất lượng công trình được kiểm soát như thế nào?... xét về thực chất không chỉ là vấn đề về BOT trong lĩnh vực giao thông đường bộ, mà là vấn đề về hình thức đầu tư đối tác công tư (PPP) trong lĩnh vực xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ.

Hệ thống đường bộ tốt tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giao thương hàng hóa giữa các địa phương trong nước, giúp giảm bớt chi phí vận tải do rút ngắn quãng đường và chất lượng đường được nâng cao; ngoài ra giúp tiết kiệm thời gian di chuyển của luồng hàng hóa và tiết kiệm thời gian di chuyển của người tham gia giao thông đường bộ.

Thực tiễn cho thấy, hệ thống đường bộ được nâng cấp đến địa phương nào thì bộ mặt kinh tế - xã hội của địa phương đó đã thay đổi hoàn toàn, phát triển vượt bậc trong thời gian ngắn. Điều này cho thấy, cần đầu tư nhanh chóng và thích đáng để phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ.

Công ty quản lý và phát triển hạ tầng đô thị Thành phố Vinh sơn kẻ vạch phân làn đường. Ảnh: Đình Nhật

Mặc dù kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ có vai trò quan trọng như vậy, song đầu tư vào lĩnh vực này có đặc điểm nổi bật là đòi hỏi lượng vốn đầu tư lớn. Với cách đầu tư truyền thống, Nhà nước trích một phần ngân sách để đầu tư vào kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ; do sử dụng ngân sách Nhà nước để đầu tư xây dựng, tức là lấy từ nguồn tiền thuế của dân, nên Nhà nước không thể thu phí của người sử dụng, trừ trường hợp thu phí bảo trì đường bộ. Với suất đầu tư rất lớn, việc trông chờ vào ngân sách Nhà nước để đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ sẽ không đáp ứng được nhu cầu đầu tư cho lĩnh vực này. Đặc biệt, ở những nước đang phát triển thì ngân sách Nhà nước không dồi dào, nợ công cao mà nhu cầu đầu tư vào kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ lại rất lớn.

Những phân tích trên cho thấy, để phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ không thể chỉ trông chờ nguồn đầu tư từ ngân sách Nhà nước, cần huy động vốn đầu tư từ khu vực tư nhân. Tuy nhiên, nguyên tắc đầu tư của khu vực tư nhân là phải thu hồi vốn và đảm bảo có lãi. Tức là, nếu để khu vực tư nhân đầu tư thì sau khi đầu tư khu vực tư nhân phải được thu phí hoặc thu tiền cho thuê... Mô hình đối tác công tư ra đời chính là chìa khóa cho bài toán này - PGS. TS. Nguyễn Trọng Cơ nói.

Sông Hồng