Người phụ nữ Việt đoạt giải "Nobel" Thiên Văn học 2012

“Những khám phá đó không giúp đời được tí nào hết! Nhưng mà người nào cũng vậy, luôn muốn tìm hiểu nhiều hơn về những thứ mình không biết…”

Giáo sư Jane X. Lưu, khoa học gia gốc Việt đầu tiên nhận được hai giải thưởng lớn về thiên văn học năm 2012, nói một cách thẳng thắn về giá trị các công trình khám phá của cô.



Giáo sư Jane X. Lưu, người đoạt cả hai giải thưởng lớn về thiên văn học, Shaw Prize và Kevli Prize năm 2012. (Hình: Jane X. Lưu cung cấp)

Một chút bẽn lẽn, ngộ nghĩnh khi nói về bản thân và cuộc sống riêng tư. Một chút dí dỏm, hài hước khi nêu quan niệm về cuộc sống. Và thẳng thắn, quyết đoán, say sưa khi nói về công việc, về quả đất, về ước mơ. Ðó là những điều mà khoa học gia Jane X. Lưu, người đang làm việc tại phòng thí nghiệm Lincoln thuộc Ðại Học MIT, bộc lộ khi nhận trả lời phỏng vấn của nhật báo Người Việt nhân sự kiện tên tuổi cô trở nên nổi bật trong lãnh vực thiên văn học thế giới.

Hai giải thưởng lớn bất ngờ đến cùng một tuần

Công trình “Ðịnh danh các vật thể ngoài Hải Vương Tinh” (Trans-Neptunian Objects, viết tắt là TNOs) của Giáo Sư Jane X. Lưu và người thầy của mình là Giáo Sư David C. Jewitt, giám đốc Viện Nghiên Cứu Thiên Thể, đại học UCLA, được Shaw Foundation chọn để trao tặng giải “Shaw Thiên Văn học 2012” tại Hong Kong. Ðây là giải thưởng được ví như “Nobel Châu Á” do ông trùm truyền thông Hồng Kông Run Run Shaw bảo trợ từ năm 2004, với số tiền 3 triệu USD, chia đều cho ba lãnh vực thiên văn học, khoa học sự sống, và y học và toán học.

Cũng vị giáo sư gốc Việt này, với công trình khám phá “Vành đai Kuiper,” được Kavli Foundation của Na Uy chọn trao giải “Kavli Thiên Văn học 2012”. Ðây là giải thưởng được khoa học gia người Na Uy Fred Kavli khởi xướng và Kavli Foundation tài trợ từ năm 2008. Giải Kavli Thiên Văn Học được xem là “giải Nobel Thiên Văn học” của thế giới, với tiền thưởng là 1 triệu USD.

Như vậy, trong cùng một tuần cuối tháng Năm, người phụ nữ gốc Việt này vinh dự nhận được hai giải thưởng lớn nhất cho công trình nghiên cứu thiên văn mà cô cùng thầy Jewitt của mình thực hiện từ... 20 năm trước.
Nói với phóng viên Người Việt cảm nghĩ của mình về sự kiện lớn lao này, Giáo Sư Jane X. Lưu vẫn còn cảm thấy rất ngạc nhiên, “Thật là tôi cũng không tin nổi vì việc này tôi làm từ 20 năm trước rồi. Lúc làm thì cũng có tiếng một tí, nhưng mà xong rồi. Hai mươi năm sau, tôi không nghĩ gì đến chuyện đó nữa. Giờ tự dưng có hai món quà to như vậy thì thật là ngạc nhiên. Tôi không ngờ bởi vì đã 20 năm rồi.”

Vẫn bằng nụ cười có chút gì như hơi mắc cỡ, bẽn lẽn của người không quen nói về bản thân mình, cô kể buổi sáng mà cô nhận được email từ Hồng Kông thông báo về giải thưởng Shaw, cô còn tưởng là “người nào đùa chứ không phải là sự thật nữa”.

“Vành đai Kuiper” là giả thuyết của một nhà khoa học thiên văn người Mỹ gốc Hà Lan, tên là Gerard Kuiper. Từ năm 1951, Gerard Kuiper tiên đoán về sự tồn tại của một vòng đai quanh hệ mặt trời, bên kia quỹ đạo của Hải Vương Tinh, vốn được xem là cái nôi phát sinh của sao chổi. Nhưng giới thiên văn học cùng thời cho rằng “Vành đai Kuiper” là một sự hoang tưởng, không chứng minh được.

Trong khi đó, Giáo Sư Jane X. Lưu cùng với người thầy của mình vẫn miệt mài tìm kiếm sự hiện hữu của vành đai này.
Cuối tháng Tám, 1992, hai thầy trò tìm thấy thiên thể đầu tiên của “Vành đai Kuiper”. Khám phá này kết thúc “sự hoang tưởng” và mở ra hướng mới trong việc giải thích và chứng minh sự hình thành Thái Dương Hệ.

Phát biểu trước báo giới về khám phá này, Giáo Sư Jane X. Lưu khi đó cho rằng: “Chúng tôi đã phát hiện có hàng triệu thiên thạch ngoài đó, bên mép rìa Thái Dương Hệ, trong 'Vành đai Kuiper' giống như Diêm Vương Tinh vậy... Khám phá này làm hoàn toàn thay đổi quan niệm của chúng ta về định nghĩa hành tinh là gì.”

Con đường đến với thiên văn học

Khoa học gia Jane X. Lưu có tên Việt Nam là Lưu Lệ Hằng.

“Vậy chữ X. trong tên Mỹ Jane X. Luu có nghĩa là gì?” - “Không có nghĩa gì hết! Tôi bịa ra đó thôi”. Phóng viên hỏi và bật cười ngay lập tức vì câu trả lời ngộ nghĩnh của nhà thiên văn nổi tiếng này.
“Tại vì ai cũng hỏi initial tên tôi là gì mà chả biết, rồi người ta cũng hỏi ông Jewitt như vậy nên ổng nói bịa đại ra đi nên tôi bịa ra đại đó.” Giáo Sư Jane X. Lưu giải thích về chữ “X.” trong tên của mình bằng nụ cười giòn tan.



Giáo Sư Jane X. Lưu và con gái Eliot. (Hình: Jane X. Lưu cung cấp)

Giáo Sư Jane X. Lưu, tròn 49 tuổi hồi Tháng Bảy, hiện đang sống gần Boston, và làm việc cho phòng thí nghiệm Lincoln thuộc trường Ðại học MIT.

Chồng cô là người Hà Lan, cũng từng là một nhà thiên văn học, nhưng đang làm việc cho Microsoft. Cô có một con gái nuôi 6 tuổi, người Việt.
Sinh ra trong một gia đình có bốn người con, Giáo Sư Jane X. Lưu có một chị gái và hai em trai. Cha cô từng làm thư ký cho một công ty hàng không của Mỹ trước năm 1975. Ðó cũng chính là lý do cô cùng gia đình có cơ hội rời khỏi Việt Nam vào những ngày cuối cuộc chiến....

Theo (vov)-T.N