Hệ thống thủy lợi Bắc - Điều tiết nước chống hạn vùng cuối nguồn

(Baonghean) - Nguồn nước sông Lam đạt thấp, thường không ổn định nhất là thời kỳ lúa làm đòng trổ bông. Chưa kể là hệ thống hồ đập trên địa bàn 4 huyện trọng điểm lúa là Đô Lương, Yên Thành, Diễn Châu, Quỳnh Lưu hầu hết mức nước chưa đạt dung tích thiết kế. Nhiều địa phương đã xảy ra thiếu nước tưới lúa ở các vùng hồ đập, vùng đuôi kênh.

Hồ chứa Vệ Vừng (Đồng Thành - Yên Thành) có dung tích khá lớn, nhưng mức nước đã tụt xuống ở mức đáng báo động. Anh Cao Xuân Toản - công nhân vận hành hồ Vệ Vừng cho biết: Hồ này sức chứa trên 16 triệu m3 nước, tưới cho trên 700 ha lúa của các xã Hoa Thành, Văn Thành, Phúc Thành, Hậu Thành… Tuy nhiên, đến thời điểm này hồ chỉ còn 50% khối lượng nước. Vì vậy phải thực hiện nghiêm túc lịch vận hành đã được duyệt của Xí nghiệp Thuỷ lợi Yên Thành: luân phiên mở nước mỗi đợt từ 5 - 6 ngày/15 ngày, tiết kiệm nước lòng hồ phục vụ cho lúa hè thu. Cụm có 4 công nhân thì hàng ngày tích cực dồn ép nước trên kênh chính về các địa phương, tránh tình trạng các xã tranh giành nhau nước. Khó khăn đặt ra hiện nay là nhiều đoạn kênh mương của hệ thống Vệ Vừng chưa được kiên cố hoá, nên tỷ lệ thất thoát nước còn khá cao.

Hồ Vệ Vừng - Yên Thành mực nước giảm báo động.

Chị Phạm Hoà ở xóm Đồng Hoa, xã Đồng Thành đang tu sửa bờ ruộng, tâm sự: Gia đình làm 9 sào ruộng, ngày nào cũng phải đi kiểm tra, phát hiện bờ ruộng rò rỉ là xử lý ngay, không để thất thoát nước; hiện có 4 sào đang thiếu nước, nếu trời không mưa, hồ chứa cạn kiệt thì nguy cơ mất mùa do hạn hán là rất cao.

Hệ thống kênh chính dẫn nước của hồ chứa Vệ Vừng chảy về các kênh nhánh được các tổ thuỷ nông ngày đêm túc trực dồn ép nước vào ruộng. Ông Cao Xuân Hường - Trưởng xóm Đồng Hoa, đang điều hành tổ thuỷ nông lấy nước, cho hay: Tổ có 4 người, giai đoạn căng thẳng như hiện nay thì phải túc trực cả ngày lẫn đêm để điều hành nước vào từng chân ruộng.

Tổ thuỷ nông còn có nhiệm vụ kiểm tra xử lý các rò rỉ của bờ vùng bờ thửa tránh thất thoát lãng phí nguồn nước. Xóm hiện có gần 70 ha lúa thì có trên 50 ha ổn định nguồn nước, còn lại do ở cuối nguồn để đưa được nguồn nước đến chân ruộng rất khó khăn.

Ông Nguyễn Công Lý - Phó Chủ tịch UBND xã Đồng Thành cho biết thêm: Toàn xã Đồng Thành có 356 ha lúa, trên 60% sử dụng nguồn nước ở hồ chứa Vệ Vừng. Để đảm bảo nguồn nước tưới lúa xuân, xã đã huy động lực lượng nạo vét khơi thông được các tuyến kênh nhánh ở các cánh đồng thuộc Đồng Hoa, Đồng Trung, Đồng Trổ… với khối lượng hàng ngàn m3 bùn đất. Bên cạnh đó, điều hành các tổ thuỷ nông lấy nước từ kênh chính hồ chứa Vệ Vừng tuân thủ đúng lịch dồn ép, không tranh giành nhau nước. Khó khăn của xã là có 3 hồ đập nhỏ do địa phương quản lý mùa mưa lũ năm 2012 đều bị vỡ thân đập, đến nay chưa được tu sửa không dự trữ được nguồn nước để tưới cho khoảng trên 70 ha. Trời nắng nóng xã sẽ chủ động máy bơm dầu dã chiến để bơm nước ở các ao nước, khe suối sông cụt để ứng cứu diện tích lúa trên.

Hồ chứa nước Vực Mấu phục vụ cho trên 2.300 ha lúa của các xã Quỳnh Văn, Quỳnh Giang, Quỳnh Mỹ, Quỳnh Hoa… hiện mực nước cũng giảm khoảng 7-8 triệu m3 nước. Các vùng đuôi kênh đã xuất hiện tình trạng thiếu nước. Xí nghiệp Thuỷ lợi Quỳnh Lưu đã kết hợp với trên 2000 học sinh của Trường THPT Hoàng Mai nạo vét trên các tuyến kênh Vực Mấu được trên 700m3 bùn đất tạo sự thông thoáng cho lòng kênh.

Thời điểm này, xã Quỳnh Hoa vùng cuối nguồn hồ Vực Mấu nhiều máy bơm dầu dã chiến đang đồng loạt triển khai bơm. Ông Nguyễn Quân đang dùng máy bơm dầu trên cánh đồng Tây Cồn Ngãng, bày tỏ: Gia đình làm 6 sào lúa thì thời điểm này do nguồn nước từ hồ chứa Vực Mấu chảy về yếu, nên phải dùng máy bơm dầu dã chiến bơm bổ sung. Mỗi đợt bơm kéo dài 2-3 ngày, tốn kém khoảng 3-4 trăm ngàn đồng tiền dầu, bà con đang mong được Nhà nước hỗ trợ thêm kinh phí để bơm dầu.

Ông Phan Thanh Kỳ - Chủ tịch UBND xã Quỳnh Hoa nói thêm: Toàn xã có trên 500 ha lúa, trong đó 250 ha sử dụng nguồn nước hồ Vực Mấu, còn lại sử dụng hệ thống kênh chính Đô Lương. Khó khăn đặt ra hiện nay là hệ thống kênh dẫn nước Vực Mấu chủ yếu là kênh đất nên thất thoát nước còn nhiều. Hệ thống kênh N17 Đô Lương lại nằm cuối nguồn nên dẫn nước về chân ruộng khó khăn. Vào thời điểm nắng nóng phải xả nước từ Vực Mấu và nước từ kênh N17 xuống kênh tiêu Bình Sơn và Sơn Hà, đắp chặn lại, rồi sử dụng 6 máy bơm dã chiến bơm ngược lên cho lúa. Hiện bà con toàn xã đang triển khai trên 200 máy bơm dầu công suất từ 6-8 mã lực bơm cho các vùng cuối kênh để đảm bảo lúa làm đòng trổ bông.

Được biết, địa bàn Quỳnh Lưu có các hồ chứa Ba Tuỳ, Khe Thần… trữ lượng nước đều giảm, xí nghiệp Thuỷ lợi Quỳnh Lưu đã tăng cường các trạm bơm điện bơm 24/24 giờ, bổ sung hàng chục bơm dầu dã chiến công suất lớn bơm nước vùng từ kênh đào Đô Lương lên cho diện tích lúa ở các vùng hồ, để dành nước lòng hồ cho giai đoạn lúa trổ và vụ hè thu. Quỳnh Lưu còn tập trung kiên cố hoá mới được các tuyến kênh như xây dựng mới đuôi kênh B10, N17 B, kênh 13-11 …

Ông Lê Văn Cường - Phó Giám đốc Công ty TNHH-MTV Thuỷ lợi Bắc cho biết: Vụ xuân này công ty được giao tưới trên 27.000 ha lúa cho 4 huyện Đô Lương, Yên Thành, Quỳnh Lưu, Diễn Châu. Hiện công ty có 17 hồ chứa lớn, nhỏ đều không đạt trữ lượng nước, hệ thống nước tự chảy bara Đô Lương mức nước chỉ đạt 9,95m-10,0 (mực nước thiết kế +10,25m) do vậy, việc cấp nước rất khó khăn. Công ty đã phối hợp với các địa phương từ đầu vụ đến nay tổ chức nạo vét thông thoáng 54 tuyến kênh mương được 3 đợt với khối lượng trên 250.000m3 bùn đất; đã kiên cố được 16 tuyến kênh ách yếu, trị giá trên 16 tỷ đồng.

Đặc biệt là đoạn kênh chính từ K0 đến K1+450 (hệ thống tự chảy ba ra Đô Lương) thường xuyên bị bồi lắng bùn, cát cản trở đến dòng chảy. Công ty đã triển khai tàu hút bùn hút được 36.000m3 bùn bồi lấp, đã thông thoáng được cửa vào kênh chính, tổng kinh phí hút bùn trên 7 tỷ đồng. Đối với vùng Yên Thành khả năng bị hạn trên 900 ha, trong đó tập trung bơm hỗ trợ 346 ha, dùng 19 trạm bơm điện, bơm dầu bơm hỗ trợ các khu tưới như đuôi kênh chính hồ chứa Quản Hài 92 ha (bơm từ kênh tiêu Nhà Đác. đuôi kênh chính hồ Vệ Vừng (bơm từ sông Dinh) …

Đối với Diễn Châu, diện tích bị đe doạ thiếu nước là 1.123 ha, trong đó diện tích bơm hỗ trợ là 552 ha. Huyện đã bố trí 27 trạm bơm điện, bơm dầu hỗ trợ các khu tưới như: Đuôi kênh N20 khoảng gần 100 ha của Diễn Mỹ bơm từ kênh Nhà Lê, đuôi kênh N22 B trên 50 ha ở Hoàng Phú bơm từ kênh tiêu Sơn Tịnh… Đối với huyện Quỳnh Lưu thiếu nước đe doạ 1.064 ha, trong đó diện tích bơm hỗ trợ 682 ha, dùng 27 trạm bơm điện, bơm dầu, bơm từ sông Thái, kênh tiêu Bến Hải, kênh chính Đô Lương để bổ sung lượng nước cho vùng cuối kênh vùng hồ đập.

Với nhiều phương án cụ thể, Công ty TNHH MTV Thủy lợi Bắc đang phân phối nước trên tất cả các kênh tưới, thực hiện triệt để phương thức tưới luân phiên hợp lý trên toàn hệ thống.

Văn Trường