Quan niệm giữ lửa không tắt của cộng đồng người Thái

Căn bếp luôn giữ vai trò quan trọng đối với cộng đồng người Thái và không chỉ là nơi nấu nướng. Có hẳn một vị thần cai quản bếp, theo quan niệm của cộng đồng người Thái ở Nghệ An. Nhiều cộng đồng thường giữ cho bếp lửa luôn cháy đỏ trong suốt dịp tết, ít nhất là từ ngày 30 khi luộc bánh chưng cho đến hết ngày mồng 3. Trong truyền thống, thời gian chơi tết sẽ kéo dài đến tiết Nguyên Tiêu 15 tháng giêng.

Bếp lửa của người Thái ở Con Cuông (Nghệ An) thường được giữ cho đỏ lửa từ đêm 30 đến hết ngày mồng 3 tết. Ảnh: Hữu Vi

Dù bận rộn đến đâu, những ngày cuối năm, đàn ông thường rủ nhau lên rừng lấy củi khô về nhà nấu bánh chưng và thức ăn phục vụ tết, đón bà con họ hàng.và giữ ấm cho cả nhà.

Từ ngày 30 tết, bếp lửa sẽ luôn cháy đỏ sang đến những ngày hôm sau, vì thế gỗ củi thường phải to và chắc để có nhiều than và cháy được lâu. Sau khi xong việc nấu nướng, người phụ nữ trong gia đình vùi lại bằng tro than. Qua đêm 30, sáng dậy sớm khơi tro và than vẫn còn hồng gia đình sẽ có một năm mới yên ấm.

Bà Vi Thị Hươn, bản Nưa - xã Yên Khê - Con Cuông cho biết: “Tục giữ lửa của chúng tôi có từ xa xưa để lại, vì vậy những dịp tết cổ truyền chúng tôi lại truyền lại cho con cháu để làm sao không bị mai một bởi đây là nét bản sắc riêng của dân tộc Thái chúng tôi…”

Tục giữ lửa được cho là có thể xuất phát từ thói quen xa xưa khi con người còn gặp rất nhiều khó khăn trong việc gìn giữ nguồn năng lượng để sưởi ấm trong những đêm dài giá lạnh. Ảnh : Bá Hậu

Người Thái cho rằng giữ lửa cũng là giữ cho nếp nhà. Đêm 30 mọi người trong gia đình cùng nhau ngồi bên bếp lửa hồng được ông bà kể cho nghe về phong tục bản mường. Người Thái quan niệm rằng, nếu như đêm 30 lửa tắt gia đình sẽ có một năm không may mắn. Đến nay, nhiều bản làng vẫn giữ thói quen này.

Bà Cầm Lan, một người nghiên cứu văn hóa dân tộc ở Hà Nội thì cho rằng tập tục này của người Thái ở Nghệ An có thể bắt nguồn từ xa xưa, khi con người đang phải rất chật vật để gìn giữ lửa để sưởi ấm và nấu chín thức ăn. Người Thái Tây Bắc có huyền thoại về "mường trai và mường gái" trong đó đàn ông và đàn bà cùng thay phiên nhau giữ lửa. Điều này cho thấy sức sống bền lâu của tập quán cộng đồng.

Tuy nhiên cũng theo bà Cầm Lan, tục giữ lửa từ trong dịp tết từ lâu đã không còn ở những cộng đồng người Thái phía bắc. "Có thể trước đây họ cũng có phong tục này, nhưng tôi chưa được tiếp xúc với một tài liệu nào ghi lại một cách cụ thể." - Bà Cầm Lan cho biết.