Tìm hiểu địa danh Kẻ Bọn

Tương truyền Kẻ Bọn vốn là thành luỹ Hưa Păng, một trong những kinh đô dã chiến của triều Thục An Dương Vương. Rồi Kẻ Bọn lại vốn là lỵ sở hồi xưa của phủ Quỳ Châu nên nó cũng được gọi là Phủ Bọn. Cũng từ thuở đó, dù ở miền sơn cước xa xôi thì Kẻ Bọn vẫn mang tầm vóc là một thị trấn.

Về vị trí địa lý, Kẻ Bọn thuộc đất Đồng Lạc (nay là xã Châu Hạnh), nơi Quốc lộ 48 đi gần sát bờ sông Hiếu. Con sông này phát nguyên từ biên giới Lào - Việt. Về phía Tây - Bắc, nó chia đường phân thuỷ với sông Chu (Thanh Hoá). Lưu vực của sông Hiếu rộng, gồm cả vùng rừng núi Tây- Bắc xứ Nghệ nên nó nhận nước của hàng trăm khe suối. Riêng trên địa phận Quỳ Châu, sông Hiếu đã có đến 5 phụ lưu (Nậm Hạt, Nậm Quàng, Nậm Cườm, Nậm Chàng, Nậm Tôn). Chúng đài tải phù sa bồi đắp nên nhiều thung lũng, nhiều cánh đồng trù phú. Vì thế nơi đây là một điểm trong những cái nôi đầu tiên của nhân loại. Và từ xa xưa, Kẻ Bọn đã là thị trấn thuộc một vùng lúa nước của dân tộc Thái. Sau một thời gian dài với những cuộc di dân ồ ạt từ dưới xuôi lên, đến năm 2002, người Thái ở Quỳ Châu vẫn chiếm gần 40 ngàn nhân khẩu khoảng 77% tổng dân số của huyện, nên hồi trước, văn hoá Thái chiếm vị trí chủ đạo ở đây. Nét nổi bật của họ là cùng với canh tác lúa nước thì có nghề dệt thổ cẩm. Thị trấn Kẻ Bọn là một trung tâm sản xuất, chế biến: hàng xáo, dệt vải, đan lát, mộc rèn và trao đổi lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng, nổi bật nhất là lúa gạo, vải vóc và đồ sắt.

Khi người Pháp sang cai trị họ chủ trương "dùng quan mường trị dân mường" nên ngày 3-9-1891, toàn quyền Đông Dương ra Thông tư bỏ chế độ lưu quan ở miền núi mà trở lại dùng chế độ thổ quan, nhằm kìm hãm các dân tộc thiểu số trong chế độ thổ ty lang đạo để dễ bề thống trị và khai thác vùng miền Tây giàu có này. Sau đó thủ phủ của Quỳ Châu chuyển xuống đặt tại Thái Hoà nhưng Kẻ Bọn vẫn được gọi là Phủ Bọn và sau Cách mạng tháng Tám (1945) thì nó trở lại là huyện lỵ Quỳ Châu. Đến ngày 19-4-1963, từ Quỳ Châu nay tách thêm hai huyện mới là Quế Phong và Quỳ Hợp. Kẻ Bọn vẫn là thị trấn huyện Quỳ Châu hiện nay.

Chu Trọng Huyến