Tôm tít biển Quỳnh

(Baonghean) - Vừa ngồi nướng tôm tít, chị Phan Thị Đức, 43 tuổi, ở làng Thơi, xã Sơn Hải (Quỳnh Lưu) vừa nói với chúng tôi: “Ngày xưa mới về làm dâu làng biển, lần bố chồng tui ở biển về mang theo mớ tôm tít, thấy sợ. về sau, mới biết nó là một trong những loài hải sản gần gũi nhất với người làng ngư”...

Theo chị Đức, đặc sản biển quê có bao thứ ngon thì người làng ngư đều nếm đến cả, nhưng khi ăn con tôm tít nó có cái đặc biệt, ví như dọn bữa ra thường không bày mâm, cả nhà cứ quây quần bên rổ tôm, vừa ăn vừa chuyện trò rôm rả. Đêm mô có trăng thì thôi dùng đèn dầu. Hàng xóm láng giềng nhiều khi được mời sà vào góp chuyện làng, chuyện biển... Con tôm tít biển thoạt đầu nhìn thấy sợ bởi trông hình dáng chẳng khác nào con rết lạ. Đang tươi mà thò tay bắt, khéo đứt tay, nhiều khi bị sưng hết cả lên. Tôm tít khi đã nấu chín, thì người ăn tôm cũng phải biết cách ăn, nếu không dễ bị sây sát cả miệng. Trước người làng biển ăn con tôm tít thế bữa được như người nông dân ăn khoai, sắn. Bây giờ loài tôm này đã trở thành món ăn đặc sản, có giá trị đối với người đi biển đánh bắt.

Chị Đức nướng tôm tít

Con tôm tít có những thăng trầm đáng nói. Một thời chưa xa, đàn bà làng biển gióng gánh chân trần quẩy tôm tít đến chợ gần chợ xa. Như ở chợ Ngò, người đi chợ khắp 5, 7 xã tập trung về mua bán hải sản, vậy mà riêng con tôm tít hôm nào cũng ế. Nhiều khi quẩy gánh đi rồi lại quẩy gánh về, mớ tôm tít biển gần nguyên, ươn hết cả, vì người ta không chuộng, chê là ít thịt nhiều vỏ, ăn vị nhạt nhẽo, phải gọi tôm sông tôm đồng bằng... cụ! Ở cái làng Thơi này, hồi đó nhà nào đi biển cũng vậy cả thôi; thuyền bé đi lộng chủ yếu đánh bắt con tôm tít. Cứ sau mỗi đêm giã cào về, mỗi nhà vài ba mủng tôm tít đầy, bán không được, hết ăn thế bữa lại đem cho...

Nhiều bận bán cả thúng tôm tít đầy cũng chỉ đong được vài cân gạo, nhưng như thế bà con làng biển cũng đã rất vui rồi. Sinh thời, ông Thưởng - bố chồng chị Đức đêm đêm đi biển, còn hơn nửa ngày còn lại cùng vợ con “vật lộn” với tôm tít. Những mẻ lưới kéo lên nặng những tôm tít, thấy là buồn rồi. Thuyền vừa cập bến lạch, ông lại cần mẫn nhặt ra từng con cá cho vợ đem bán chợ xa, rồi tiếp tục cùng các con cặm cụi nhặt từng con tôm tít tươi ngon nhất động viên nhau đem đi bán các chợ gần.

Nhớ về người bố chồng là một lão ngư chịu khó, rất thương con, chị Đức lại bồi hồi hoài niệm ngày đầu về làm dâu làng biển. Những đêm không trăng, bên ngọn đèn dầu giữa sân, cả nhà ngồi quây quần bên rổ tôm tít biển, bao giờ ông Thưởng cũng bóc tôm tít cho vợ và các con ăn. Chị nhớ hình ảnh ông vừa cắt tôm tít vừa quay sang con dâu, giảng giải: “Mẹ thằng bờm lần đầu tiên ăn tôm tít chưa biết thì phải nhìn kỹ nhé!”, rồi ông dùng kéo cắt hai bên thân của con tôm, bóc vỏ lấy thịt, nhoáng cái ông đã bóc đầy một bát tôm tít nõn thật ngon mắt. Ông cứ chọn những con ngon nhất tiếp vào bát cho vợ, các con. Có dạo, ông Thưởng thấy tôm tít ế thừa, ăn mãi ngày này qua ngày khác rồi bỏ phí, ông bàn với hai cô con dâu dùng tôm tít chế biến thức ăn chăn nuôi. Chị Đức mới về làng biển làm dâu, chưa có kinh nghiệm, mỗi khi chế biến tôm tít tay lại bị trầy xước sưng tấy. Ấy nhưng nhờ dùng tôm tít làm thức ăn phát triển chăn nuôi lợn, mà có dạo nhà thêm thu nhập, vượt qua nhiều khó khăn...

Có một điều mà ngần ngừ mãi chị Đức mới tâm sự với chúng tôi. Chị chưa hiểu và chưa kịp hỏi thì bố chồng đã qua đời; đó chính là cái việc vợ chồng chị đang học theo ông Thưởng, mỗi lần biển cho chuyến nhiều tôm cá, bao giờ vợ chồng chị cũng lại chọn những con tôm tít ngon dâng lên bàn thờ tổ tiên, khấn dâng ông... Chị Đức bảo: “ Mùa này ăn tôm tít mới ngon, thịt tôm tít chắc, thơm. Nhưng muốn chọn tôm ngon phải bóp nhẹ ở giữa thân tôm, con mô cứng là tôm tươi, mềm thì luộc lên không còn nhiều vị ngọt nữa. Vì vậy, người dân làng Thơi ngoài đem tôm tít nhập sỉ, số tôm đem đến chợ bao giờ cũng phân loại tôm nào gạch, tôm nào thịt, tuyệt đối không bao giờ lẫn lộn giữa tôm ngon với tôm không ngon. Người mua thường ban đầu họ không biết nhưng khi ăn họ biết, làm rứa mất uy tín!”.

Người làng Thơi không ngờ rằng một ngày con tôm tít trở nên có giá trị, trong danh sách ẩm thực đặc hải sản có thể sánh với những ghẹ, mực, cá thu... Con tôm tít dần dà giúp người dân đi biển nâng cao thu nhập. Tôm tít hối hả về các chợ, các vùng du lịch biển, bao nhiêu cũng hết. Và cũng bây giờ, người làng biển được phô diễn nhiều cách chế biến, bảo quản con tôm tít làm sao được hấp dẫn, giữ lâu được vị tươi ngon. Như chiều nay, chị Đức lại nướng một thúng tôm tít bán buổi chợ chiều. Trước nay tôi cứ nghĩ tôm tít chỉ có món hấp sả, xào me chua, nhưng khi thấy chị Đức khéo léo nướng thô con tôm tít, mùi thơm hấp dẫn, nếm cảm được cái vị ngon của biển cả, tôi mới biết thêm một món ngon nữa từ đặc sản tôm tít. Tôi háo hức hỏi: “Nướng thế này cũng rất ngon, nhưng dù sao bán tươi cũng được giá hơn chứ chị?”. - “Có chứ, chủ yếu bán tươi chớ. Mà nỏ phải bán mô xa, thuyền đi 3 giờ sáng, 1 giờ chiều đã về, các thương lái khắp nơi đến mua tại bến. Nhưng khi mô tui cũng để ra chục ký đem nướng, ở đây mỗi khi nhà có khách, có bạn đến chơi họ chạy vù ra mua cân tôm nướng về nhâm nhi, bán vèo là hết. À mà cái cách nướng tôm tít ni tui cũng học từ bố chồng tui đó...”. Rồi chị Đức khoe: Bây giờ tôm tít có giá trị lắm, tối thiểu 60, 70 nghìn đồng/1kg và tối đa 150 nghìn đồng/1kg”.

Những con tôm tít dân dã một thời của những vùng quê miền chân sóng biển Quỳnh giờ đây trở thành món đặc sản trong các nhà hàng, quán ăn. Thịt tôm tít ngon, ngọt, dai chắc, đầu tôm cho nhiều gạch vừa bùi, ngậy, vừa đậm đà hương biển. Tôm tít có thể chế biến nhiều món ăn như hấp, luộc, nướng rồi đem chấm thịt tôm với muối tiêu chanh hoặc nước mắm cốt Cửa Lò thì không gì bằng. Dân sành ăn dùng tôm tít ăn kèm rau sống chấm mù tạt vị càng ngon. Chỉ cần lấy chút rau gia vị, lát dưa chuột, lát ớt tươi cho thịt tôm tít vào quấn lại chấm mắm, muối chanh thì cái vị thơm của thịt, vị bùi, ngậy của gạch tôm tít, cay nồng của bột tạt, ớt thật hấp dẫn. Ngày hè, chỉ cần mua vài ba lượng tôm tít, giã nhuyễn lấy nước, phi thơm hành tăm rồi cho cà chua, gia vị, khế chua hoặc lá me, sấu hoặc mấy lát sông trộn đều trên bếp, đổ nước tôm tít vào đun sôi sẽ có một nồi canh chua tôm tít cực kỳ bắt mắt, giải nhiệt hiệu quả. Bát canh có màu vàng son bởi gạch tôm, thơm, bùi của thịt tôm, vị chua thanh thanh của khế, sấu... Canh tôm tít ăn với cơm, bún đều ngon. Với tôm tít nhỏ, nướng trên than hồng cắn nguyên con để thưởng thức vị giòn, ngọt thơm của tôm vô cùng đặc biệt.

Tôm tít biển giờ đây không chỉ là một món ngon, có giá trị cho người dân biển làng Thơi nói riêng mà còn được lấy để dẫn dắt câu chuyện nhắc nhớ con cháu về một làng Thơi nghèo đói năm xưa, khi con tôm tít chưa có giá trị, nhưng người dân vẫn một lòng trân trọng, gắn bó với nó...

Bài, ảnh: Thu Hương