Tục đánh giặc Hóp ở Phú Nghĩa

Làng Phú Nghĩa, một làng ven biển, nay thuộc xã Quỳnh Nghĩa (huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An), ngày xưa cứ sau 12 năm đến rằm Tháng hai năm Tý (âm lịch), dân làng lại mở hội làm lễ kỷ niệm và diễn lại cuộc đánh giặc Hóp. Sau Cách mạng thángTám năm 1945, bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp, tục lệ này mới bãi bỏ.

Tục lệ này do cụ Mỹ Quận công tên là Trương Đắc Phủ, sống vào thời Hậu Lê (thời Lê Trung hưng, hay còn gọi là thời vua Lê chúa Trịnh, quê ở Phú Nghĩa khởi xướng. Cụ Trương Đắc Phủ và hai người em trai là Trương Đắc Luyện, Trương Đắc Lương đều ra phò Lê diệt Mạc, có công lớn và đều được phong tước Quận công. Cụ Mỹ Quận công khi đã đến tuổi già, hưu trí rồi mà lòng trung nghĩa, chí anh hùng vẫn còn hăng hái. Vừa lúc ấy ở làng Cà Hóp (Nam Định?) có giặc cướp nổi lên quấy nhiễu nhân dân. Các tướng tá của triều đình sai ra dẹp loạn đều thất bại. Vua liền cho vời cụ ra lo việc tiễu trừ giặc. Tuy tuổi già, sức yếu nhưng còn nặng lòng vì nước, vì dân, nên cụ vâng lệnh ra cầm quân dẹp giặc. Thấy thế giặc đương hăng, cụ bèn lập kế giảng hoà, cho giết trâu bò khao thưởng quân sĩ, mở hội linh đình, tổ chức hát chèo, diễn tích "Sĩ, nông, công, thương" và "Ngư, tiều, canh, mục". Gần xa nô nức đến xem, quân sĩ của giặc cũng bỏ doanh trại, kéo nhau đi xem, việc phòng thủ lơi là, chểnh mảng. Cụ dùng nội gián, mua chuộc mấy tên lính giặc lấy trộm khí giới đem xuống thuyền chở qua trại quân triều đình. Khi đã thu được nhiều khí giới, lại nhân lúc quân giặc còn mải mê xem hát chèo thì nửa đêm cụ cất quân sang cướp trại, hạ được đồn giặc. Bị đánh bất ngờ, quân tướng địch hoảng chạy tán loạn. Cụ thúc quân đuổi đánh chẹn vào một cái hồ lớn, làm cho quân giặc, phần thì dày xéo lên nhau, phần thì rớt xuống hồ mà chết, kể có hàng ngàn tên. Hồ ấy sau gọi tên là Hồ Giòi, ám chỉ bọn giặc chết như giòi bọ. Dẹp tan giặc, được vua ban thưởng, cụ lại về quê tĩnh dưỡng.

Muốn nhắc lại huân công to lớn của mình, hàng năm cứ đến rằm tháng hai, cụ lại xuất tiền của, cho dân làng Phú Nghĩa làm lễ kỷ niệm, diễn lại chiến công đánh giặc Cà Hóp, bày thế trận, bên triều, bên giặc, quân lính chỉnh tề, gươm đao, ngựa voi, cờ trống, hiệu lệnh uy nghi, tiến, thoái như trận đánh thật ngày trước. Về sau thành lệ, cứ sau 12 năm đến năm Tý, dân làng lại mở hội diễn trò "Đánh giặc Hóp". Hiện nay còn đền thờ cụ ở làng Phú Nghĩa, trong đền còn lưu lại sắc phong cụ làm Phó Quốc vương, niên hiệu Đức Long, đời Hậu Lê.(*)
---------------
(*) Dựa theo lời kể của các cụ già ở Quỳnh Lưu và tài liệu trong cuốn Địa lý Nghệ An của nhà giáo Đào Đăng Hy, xuất bản trước năm 1945.

Nhà giáo Hoàng Kỳ