Uy linh Đền Gia Ban

(Baonghean) - Thấp thoáng giữa màu xanh của rừng cây trăm tuổi trên núi Đền thuộc thôn Hoà Nam, xã Thanh Hoà (Thanh Chương), là đền Gia Ban - một công trình cổ thờ phó tướng, quận công Phan Thắng…

Theo tư liệu và truyền thuyết của vùng Cát Ngạn, Phan Thắng là người con của đất Thanh Chương, sinh ra vào đầu thế kỷ XV. Lớn lên giữa lúc giặc Minh giày xéo quê hương, với khí chất thông minh, dũng cảm, ông đã gia nhập đội quân của tướng Phan Đà (người Võ Liệt) giết giặc lập công, bảo vệ bình an cho nhân dân. Năm 1418, khi Lê Lợi dựng cờ khởi, nghĩa quân của Phan Đà, Phan Thắng đã lợi dụng địa hình rừng núi, tăng cường đánh du kích, quấy phá địch, vận động nhân dân không cống nạp lương thực cho chúng. Nghĩa quân, ngày làm dân, đêm làm lính, đẩy mạnh phục kích tiêu hao sinh lực địch, thu giữ vũ khí, mở rộng địa bàn. Khi Lê Lợi đưa quân vào vùng rừng núi Nghệ An (1424) đã biến nơi đây thành bàn đạp để tấn công ra Bắc, Phan Đà và Phan Thắng đem quân xin gia nhập nghĩa quân Lam Sơn, được Lê Lợi trọng dụng, giao cho Phan Đà làm tướng, còn Phan Thắng làm phó tướng.

Đền Gia Ban ở xã Thanh Hoà (Thanh Chương).

Dưới sự chỉ huy của 2 vị tướng trẻ, nghĩa quân đã góp phần làm nên những chiến thắng vang dội ở Bồ Đằng, Bãi Trận, tiêu biểu là trận Tiên Hoa (Hương Sơn, Hà Tĩnh). Phan Đà, Phan Thắng còn được Lê Lợi giao trấn giữ thành Bình Ngô (Thanh Giang, Thanh Chương). Nhiều trận đánh ác liệt giữa nghĩa quân với địch diễn ra. Tướng Phan Đà hy sinh, Phan Thắng tiếp tục làm trụ cột, chỉ huy nghĩa quân đánh tan nhiều cuộc tấn công chiếm thành của quân Minh. Trong một lần đuổi theo tàn quân của giặc, Phan Thắng bị trọng thương. Ngựa chiến mang ông chạy về vùng Cát Ngạn, đến chân núi thuộc giáp Yên Quang, thấy người dân đi lấy củi về, ông xin nước uống. Một bà lão xuống suối Ma Ca múc nước cho ông. Nhìn thấy máu ra nhiều từ vết thương của ông, bà lão về gọi dân làng, nhưng khi mọi người đến, chỉ thấy máu thấm đất chứ không thấy người và ngựa nữa.

Tri ân vị dũng tướng, nhân dân quanh vùng lập một miếu thờ nhỏ tại nơi ông dừng ngựa. Năm 1471 trên đường hành quân đánh quân Chiêm Thành, vua Lê Thánh Tông đã dừng chân tại đây thắp hương. Sau chiến thắng trở về, vua cho truy tặng Phan Thắng tước Thắng Quận công và ban cho xã La Mạc lập đền thờ, đời đời tòng tiền phụng sự. Ít lâu sau, ngôi miếu nhỏ được nâng cấp thành một ngôi đền 3 toà uy nghi, có cổng tam quan sừng sững. Nhân dân gọi là đền Gia Ban để ghi nhớ ân huệ của vua.

Đền toạ lạc trên núi Đền, theo thế “toạ sơn vọng thuỷ”, ngoảnh mặt theo hướng Đông Nam, trước mặt là đồng ruộng, xa xa dòng sông Giăng quanh co uốn khúc. Sau đền là cánh rừng nguyên sinh hàng trăm năm tuổi với diện tích hơn 3,6 ha. Cổng đền ở dưới chân núi, mới phục dựng theo lối cách tân. Sau bức tắc môn là đường dẫn lên đền đi qua 23 bậc. Sân đền và sân lộ thiên đều lát gạch nung. Nhà bái đường phục dựng năm 1943 gồm 3 gian, 2 hồi, trụ trên 8 cột. Qua sân lộ thiên là đến hậu cung có diện tích 26m², được trùng tu năm 2006 gồm 2 gian dọc: trước và sau, tường bao 3 phía gian sau. Hai cột trụ phía trước hậu cung có ghi 2 câu đối nổi tiếng bằng chữ Hán: “Vạn cổ anh linh lưu quốc sử / Thiên thu miếu điện hiển phúc thần” (Muôn thuở anh linh lưu quốc sử / Ngàn năm đền miếu rạng phúc thần). Mái đền được lợp bằng ngói vảy, trên bờ nóc và các góc giao nhau đều gắn hình “lưỡng long chầu nguyệt”, hình rồng phượng cách điệu. Khung của nhà bái đường và hậu cung đều được làm bằng gỗ với kết cấu vì kèo truyền thống, hoa văn trang trí nhẹ nhàng đăng đối…

Theo các cụ cao niên, dưới chế độ phong kiến, đền đã được nhiều triều đại sắc phong, hiện còn lưu giữ được 1 sắc phong của triều Khải Định năm thứ 9 (1924), trong đó có ghi: “Theo như trước, thờ phụng vị tôn thần họ Phan, truy phong là Phó tướng Thắng Quận công”. Sắc phong này, được cất giữ gần 80 năm tại nhà thờ họ Trần; mỗi năm, có 2 kỳ lễ: lễ phơi sắc tại đền và lễ ký sắc tại nhà vào ngày 25 tháng 2 (âm lịch). Ngày xưa, tại đền Gia Ban diễn ra nhiều kỳ lễ trọng như: Khai Hạ (mồng 7 tháng Giêng), Vu Lan (Rằm tháng Bảy), Giao quan sắp ấn (27 tháng Chạp)…

Ghi nhận công lao to lớn của Phó tướng Quận công Phan Thắng trong sự nghiệp đánh giặc giữ nước, cũng như sự gắn bó của ngôi đền với phong trào đấu tranh cách mạng, UBND tỉnh Nghệ An đã công nhận đền Gia Ban là di tích lịch sử cấp tỉnh ngày 21/4/2014.

Huy Thư