Vai trò lãnh đạo của tập thể và trách nhiệm cá nhân trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ

(Baonghean) Một vấn đề cơ bản trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ là mối quan hệ giữa vai trò lãnh đạo của tập thể với trách nhiệm cá nhân.

Khi cá nhân được tập thể giao trách nhiệm thì theo đó có chức vụ tương xứng với trách nhiệm được giao. Việc thực thi quyền lực của chức vụ được giao phải được tập thể kiểm tra, giám sát, từng cá nhân phải tự giác thực hiện quyền lực đó vì lợi ích tập thể. Nhưng thực tế hiện nay do có lúc, có nơi tập thể thiếu cơ chế kiểm tra, giám sát quyền lực và do một số cán bộ lãnh đạo không gương mẫu nên đã xẩy ra tình trạng lạm dụng quyền lực. Khi quyền lực cá nhân bị lạm dụng, nếu tập thể không kiểm soát được thì sự lạm dụng đó ngày càng nặng hơn, làm cho nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách” dần dần trở thành hình thức.

Lạm dụng quyền lực có nhiều mức độ khác nhau nhưng đều chung một điểm: dùng quyền lực cá nhân để chi phối tập thể. Khi tập thể thảo luận các chủ trương, nghị quyết, chương trình, đề án thì sự chi phối này chưa xẩy ra vì chưa có mối quan hệ lợi ích, tất cả các thành viên trong tập thể đều hướng đến mục đích chung.

Khi thảo luận một vấn đề cụ thể như phê duyệt dự án, thông qua phương án nhân sự, bố trí cán bộ lãnh đạo thì mối quan hệ lợi ích bắt đầu xuất hiện, trong tập thể bắt đầu có những ý kiến khác nhau. Thành viên nào phát huy vai trò trách nhiệm cá nhân vì lợi ích chung của tập thể thì sẽ đưa ra ý kiến khách quan, có tinh thần xây dựng. Thành viên nào không phát huy vai trò trách nhiệm cá nhân vì lợi ích chung của tập thể thì sẽ đưa ra những ý kiến không khách quan, thiếu tinh thần xây dựng. Thậm chí có trường hợp cán bộ lãnh đạo không gương mẫu đã tìm cách áp đặt ý đồ cá nhân của mình trong các phương án nhân sự, bố trí các vị trí lãnh đạo hoặc phê duyệt các dự án.

Trong trường hợp này, tập thể có nhiều người không đồng tình nhưng vì nể hoặc vì sợ cấp trên nên vẫn phải nhất trí, vai trò lãnh đạo của tập thể không được phát huy. Cá biệt, cũng có hiện tượng vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ là dùng quyền lực cấp trên để can thiệp, chi phối cấp dưới. Một chủ trương đã được tập thể cấp trên bàn bạc nhất trí giao cho cấp dưới thực hiện, nhưng một cá nhân có quyền lực của cấp trên đã tác động bắt cấp dưới thực hiện những điều không đúng với chủ trương chung. Cũng có khi một chủ trương đã được tập thể cấp dưới bàn bạc nhất trí, nhưng do một cá nhân có quyền lực của cấp trên can thiệp buộc người đứng đầu cấp dưới phải thực hiện những điều trái với chủ trương đã thống nhất. Nếu các thành viên trong tập thể không dám đấu tranh thì mâu thuẫn nội bộ ngấm ngầm diễn ra, tình trạng mất đoàn kết xuất hiện.

Đối với tập thể lãnh đạo gồm nhiều thành phần như chi bộ, lãnh đạo chuyên môn, tổ chức công đoàn thì phạm vi quyền lãnh đạo của tập thể rất khó xác định, quyền lực cá nhân dễ bị lạm dụng, trách nhiệm cá nhân bị hạn chế. Ở các đơn vị cơ sở, sự lạm dụng quyền lực cá nhân xẩy ra khi người đứng đầu không gương mẫu, không tôn trọng tập thể, tự quyết định những vấn đề vượt quá thẩm quyền hoặc xử lý công việc không đúng nguyên tắc. Người đứng đầu đơn vị không gương mẫu thường lạm dụng quyền lực cá nhân dưới nhiều dạng như: lợi dụng quyền chủ tài khoản để sử dụng công quỹ sai nguyên tắc, lợi dụng chức vụ lãnh đạo để tuyển dụng công chức không đúng quy trình, bố trí cán bộ không đúng chủ trương của tập thể.

Trước sự lạm dụng quyền lực cá nhân của người đứng đầu không gương mẫu, các tập thể trong cơ quan như chi bộ, công đoàn cũng khó đấu tranh, họp lãnh đạo cơ quan cũng không ai dám nói. Tập thể cấp trên có trách nhiệm quản lý người đứng đầu đơn vị cấp dưới thì phải chờ có đơn thư khiếu nại hoặc báo chí phản ánh thì mới có ý kiến. Sự hạn chế vai trò lãnh đạo của tập thể đã tạo môi trường cho người đứng đầu không gương mẫu trượt dài trong sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, thậm chí có người vi phạm pháp luật hoặc tha hóa, biến chất.

Khi trách nhiệm cá nhân không được phát huy không những làm cho vai trò lãnh đạo của tập thể bị hạn chế mà còn gây nhiều tác hại khác như: lãnh đạo mâu thuẫn nhau, nội bộ mất đoàn kết, tư tưởng cá nhân trỗi dậy, cán bộ nhân viên làm việc thiếu trách nhiệm. Chừng nào vai trò lãnh đạo của tập thể chưa được phát huy thì trách nhiệm cá nhân còn bị hạn chế. Khi tập thể không phát huy đúng vai trò lãnh đạo thì cá nhân còn có cơ hội để lạm dụng quyền lực, nguyên tắc tập trung dân chủ còn bị vi phạm.

Trần Hồng Cơ