Về Chế định luật sư trong Dự thảo Hiến pháp sửa đổi

(Baonghean) - Việc ghi nhận về vị trí, vai trò của Chế định Luật sư trong Dự thảo Hiến pháp sửa đổi lần này có ý nghĩa rất quan trọng, bởi tổ chức luật sư và luật sư không chỉ là chủ thể thực hiện chức năng cơ bản của tố tụng hình sự là chức năng bào chữa, mà còn nhằm thực hiện vai trò xã hội của luật sư đã được ghi nhận tại Điều 1 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Luật sư năm 2006: “Hoạt động nghề nghiệp của luật sư góp phần bảo vệ công lý, các quyền tự do, dân chủ của công dân, quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức, phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”.

Điều 108, Dự thảo Hiến pháp sửa đổi được thiết kế trên cơ sở sửa đổi, bổ sung các Điều 129, 130, 131, 132 và 133 của Hiến pháp năm 1992. Trong đó, Khoản 7 có nội dung liên quan đến hoạt động luật sư thông qua việc bảo đảm "quyền bào chữa của bị can, bị cáo và quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự". So với Điều 132, Hiến pháp 1992, Khoản 7, Điều 108 Dự thảo mở rộng phạm vi thực hiện nguyên tắc xét xử của Tòa án nhưng nội dung quan trọng đối với hoạt động nghề của luật sư trong Điều 132, Hiến pháp năm 1992 đã không được đề cập đến. Về vấn đề này, chúng tôi cho rằng nếu bỏ đi quy định đó thì hoạt động luật sư không đảm bảo tính Hiến định, bởi quy định về luật sư trong Hiến pháp là căn cứ pháp lý quan trọng có tính nguyên tắc cho các cơ sở pháp lý liên quan đến hoạt động luật sư được thể chế bằng luật và các văn bản dưới luật.

Mặt khác, xét về bản chất thì chức năng bào chữa tồn tại độc lập và đối tượng với chức năng buộc tội như một tất yếu khách quan của tố tụng hình sự. Việc giới hạn nghề nghiệp luật sư theo hướng chủ yếu hoạt động tranh tụng tại phiên tòa hình sự đã làm giảm nhẹ ý nghĩa của các giá trị xã hội mà nghề nghiệp luật sư đã và đang đóng góp vào quá trình phát triển dân chủ nói chung và hoạt động tư pháp nói riêng.

Quy định tại Khoản 7, Điều 108 Dự thảo Hiến pháp sửa đổi cũng chưa đề cập đến khả năng người thân được mời luật sư cho bị can, bị cáo, đương sự khi quy định việc mời luật sư hoặc nhờ người khác bào chữa, bảo vệ lợi ích hợp pháp chỉ dành riêng cho bị can, bị cáo, đương sự khi Dự thảo quy định chỉ bị can, bị cáo, đương sự mới có quyền mời luật sư là hạn chế quyền được bào chữa của công dân.

Lần đầu tiên, Dự thảo Hiến pháp sửa đổi quy định tại Khoản 3, Điều 32: "Người bị bắt, bị tạm giam, bị điều tra, truy tố, xét xử "có quyền sử dụng trợ giúp pháp lý của người bào chữa". Đây là một thiết chế mới có tính tiến bộ và nhân văn sâu sắc. Tuy nhiên, cơ chế đảm bảo thực hiện quyền này chưa rõ ràng. Thực tế nhiều quyền của luật sư ở các giai đoạn tố tụng không được đảm bảo cũng xuất phát phần nhiều lý do khác nhau. Vì vậy, cần mở rộng điều kiện cho người thân, bạn bè của bị can, bị cáo, đương sự được mời luật sư cho họ để đảm bảo luật sư là "nhân vật trung tâm" trong cải cách tư pháp.

Qua thực tiễn tố tụng, còn nhiều trường hợp luật sư chưa được tạo điều kiện thuận lợi tham gia nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tình nghi phạm tội. Vì vậy, Dự thảo Hiến pháp sửa đổi quy định tại Khoản 5, Điều 108 "nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa được bảo đảm", là một bước tiến quan trọng tạo thuận lợi cho luật sư trong quá trình tố tụng.

Với mục đích đưa hoạt động luật sư ngang tầm sự phát triển của xã hội, chúng tôi cho rằng cần thiết kế một điều luật mới về "tổ chức luật sư" trong Chương VIII Dự thảo, cũng như xem xét tính tương thích giữa quy định của nội luật và các cam kết quốc tế về quyền của người dân trọng hoạt động tố tụng. Đó là sẽ cơ sở Hiến định tạo điều kiện để người dân dễ dàng tiếp cận với các dịch vụ pháp lý của luật sư, cũng như giúp cho hoạt động nghề nghiệp của giới luật sư được phát triển thuận lợi, đúng với vai trò, vị trí trong xã hội.

Nguyễn Trọng Hải (Văn phòng luật sư Trọng Hải & Cộng sự)