Vĩnh biệt nhà nghiên cứu văn hoá Vũ Ngọc Khánh

(Baonghean) - Vào hồi 19h ngày 26/6/2012, nhà nghiên cứu văn hóa, GS Vũ Ngọc Khánh, người sáng tác "Nghìn năm Thăng Long đại cáo" đã từ trần tại Hà Nội, hưởng thọ 87 tuổi. Nghe tin dữ, bạn bè, người thân, học trò, đồng nghiệp và tất cả những ai quan tâm đến văn hoá nước nhà đều không khỏi bàng hoàng, thảng thốt trong niềm tiếc thương vô hạn!
 
GS. Vũ Ngọc Khánh sinh năm Bính Dần (1926) tại làng Hội Thống, nay là xã Xuân Hội, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Thuở nhỏ, ông học Tiểu học tại quê, lớn lên sang Vinh (Nghệ An) học bậc Thành chung, sau đó ra Hà Nội học Trường Trung học Thăng Long. Tại đây, ông được thọ giáo với những bậc thầy danh tiếng như Bùi Kỷ, Đặng Thai Mai, Hoàng Minh Giám, Võ Nguyên Giáp,...

Năm 1943, ông hoạt động bí mật trong một tiểu tổ Việt Minh tại Hà Nội. Cách mạng tháng Tám năm 1945 nổ ra, ông về quê hăng hái tham gia cướp chính quyền và trở thành Huyện uỷ viên, Phó Chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa huyện Nghi Xuân, lúc mới 19 tuổi.

Với tiền đồ đang rộng mở, Vũ Ngọc Khánh có thể đã trở thành cán bộ chính trị cao cấp, nhưng người thanh niên trí thức giàu ý chí, nghị lực ấy lại chuyển sang xây dựng ngành Giáo dục, rồi tiếp tục dấn thân vào con đường nghiên cứu khoa học. Không nề hà, ông vui vẻ nhận nhiệm vụ dạy từ cấp I, cấp II rồi cấp III. Năm 1956, đang dạy cấp III Huỳnh Thúc Kháng (Vinh), gần quê, gần nhà, ông lại khoác ba lô ra Thanh Hoá nhận nhiệm vụ giảng dạy tại Trường cấp III Lam Sơn. Đối với sự nghiệp giáo dục xứ Nghệ và xứ Thanh, trong 22 năm dạy học, ông có rất nhiều cống hiến. Nhà giáo Vũ Ngọc Khánh đã đào tạo cho đất nước nhiều thế hệ học trò, không ít người trong đó nay đã trở thành những nhà nghiên cứu có uy tín trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn

Giáo sư Vũ Ngọc Khánh (1926 - 2012)

Từ một nhà giáo say mê sưu tầm, nghiên cứu văn hoá dân gian, năm 1970, Vũ Ngọc Khánh được chuyển hẳn sang Ty Văn hoá Thanh Hoá, phụ trách Tiểu ban Văn nghệ dân gian. Năm 1980, ông chuyển ra làm việc tại Ban Văn hoá dân gian, tổ chức tiền thân của Viện Văn hoá dân gian, thuộc Uỷ ban KHXH Việt Nam (nay là Viện Nghiên cứu văn hoá, thuộc Viện KHXH Việt Nam).

Có thể nói, ngoài việc nghiên cứu sách vở, thư tịch cổ, Vũ Ngọc Khánh là một trong ít nhà hoạt động văn hoá chịu khó đi điền dã, đi thực tế. Ông đã đặt chân lên rất nhiều vùng, miền của đất nước. Về sức viết của ông thì lại càng rất ít người bì kịp, đến nay, ông có khoảng gần 300 đầu sách dày dặn, bao gồm sách viết riêng và viết chung, chưa tính các bài báo...

GS. Vũ Ngọc Khánh đã phấn đấu học tập suốt đời để có được tri thức bách khoa về nhiều lĩnh vực, trong đó, kho tàng văn hoá cổ truyền dân tộc là lĩnh vực "nằm lòng" của ông. Và ông trở thành một trong những chuyên gia hàng đầu về văn hoá. Nhưng quan trọng hơn, ông không chỉ có tri thức uyên bác mà còn trải nghiệm rất sâu rộng tâm thức văn hoá dân tộc, xuyên suốt bề dày lịch sử các phương diện sinh hoạt văn hoá của nhiều cộng đồng trên lãnh thổ Việt Nam. Kết quả nghiên cứu của ông bao quát nhiều miền, xứ, lĩnh vực, phương diện, nhưng có hai vùng văn hoá ông thâm nhập sâu nhất, là Thăng Long - Hà Nội và Thanh - Nghệ. Xứ Nghệ là quê hương, bản quán; xứ Thanh cũng xem như là quê hương thứ hai với 24 năm dạy học và làm văn hoá. Ở hai xứ sở này, ông đã thâu thái được những tinh tuý, hồn cốt văn hoá truyền thống: với xứ Nghệ ông có luận điểm "ba trong một" về người Nghệ (Anh nông dân khố chạc + anh trí thức + chiến sĩ cách mạng tiên phong = Anh dân Nghệ); với xứ Thanh, ông phát hiện ra rằng, đất thang mộc đời nào cũng góp phần đáng tự hào để bồi đắp cho Tứ khí Thăng Long.

Từ đất thang mộc, anh đồ Nghệ tân thời "ba trong một" Vũ Ngọc Khánh tiến ra Thăng Long. Bài học lịch sử cho hay, bất cứ cá nhân kiệt hiệt nào của vùng Thanh - Nghệ, nếu không ra vùng vẫy ở xứ Rồng Bay thì khó mà đại thành; bất kỳ một sự kiện lịch sử nào xảy ra ở vùng Thanh - Nghệ, nếu không kết thúc ở Thăng Long thì không thể đại thắng. Quả vậy, 32 năm ở đất kinh kỳ văn hiến, Vũ Ngọc Khánh như rồng gặp mây, thả sức tung hoành trong nghiên cứu, trước thuật.

Xung quanh đề tài Văn hiến Thăng Long, GS. Vũ Ngọc Khánh đã có hàng chục đầu sách giá trị. Với vùng Văn hoá Thăng Long - Hà Nội, ông cũng có những phát hiện và khái quát độc đáo: Thăng Long tứ khí (linh khí, vượng khí, chính khí và hùng khí). Đặc biệt, trong dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, tập đại thành "Niên giám văn hiến nghìn năm Thăng Long" và bài "Nghìn năm Thăng Long đại cáo" của ông đã trở thành những sự kiện truyền thông nổi bật của thủ đô và cả nước. Riêng bài đại cáo "Nghìn năm Thăng Long" được phát liên tục trong suốt 10 ngày diễn ra Đại lễ, trên sóng phát thanh Thủ đô Hà Nội.

Xưa nay, cũng không mấy người giành được vinh dự như ông!

Trong 32 năm thành danh ở Hà Nội, GS. Vũ Ngọc Khánh lúc nào cũng nhớ về núi Hồng sông La; linh hồn Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ lúc nào cũng thao thức trong ông. Để chuẩn bị cho Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, dẫu bận bịu với hàng chục công trình nghiên cứu, ông vẫn tranh thủ về quê, cộng tác với hai nhà nghiên cứu văn hoá địa phương là Võ Hồng Huy và Thái Kim Đỉnh biên soạn công trình Tiếng Kiều đồng vọng đất Non Hồng (NXB Văn hoá - Thông tin, HN, 2010), tạo nên một tiếng đồng vọng nổi trội của quê hương xứ Nghệ trong âm hưởng nghìn năm Thăng Long.

Ngạn ngữ châu Phi có câu "Một người già chết đi là mất đi một thư viện lớn". Một người như GS. Vũ Ngọc Khánh mất đi thì sự mất mát của chúng ta lớn đến nhường nào?!

Ông từ giã chúng ta, "chuyễn cõi" về chốn vĩnh hằng, nhưng những trăn trở, sở đắc, nỗi niềm, mong ước trong các diễn ngôn văn hoá của ông thì vẫn mãi mãi đồng vọng cùng quê hương, đất nước!

Trà Sơn Phạm Quang Ái - Tạp chí Văn hoá Hà Tĩnh

tin mới

Chiêm ngưỡng màn trình diễn ánh sáng trên không tại Chương trình nghệ thuật 'Truông Bồn - Dấu chân Anh hùng'

Chiêm ngưỡng màn trình diễn ánh sáng trên không tại Chương trình nghệ thuật 'Truông Bồn - Dấu chân Anh hùng'

(Baonghean.vn) - Một điểm nhấn tại Chương trình 'Truông Bồn - Dấu chân Anh hùng' là màn trình diễn nghệ thuật ánh sáng bằng thiết bị bay không người lái, xếp hình các ngôi sao lấp lánh trên bầu trời đêm, tượng trưng cho hàng vạn chiến sỹ anh dũng hy sinh để bảo vệ huyết mạch giao thông.

Đổi thay của bà con Ơ Đu - cộng đồng dân tộc ít người nhất Việt Nam

Đổi thay của bà con Ơ Đu - cộng đồng dân tộc ít người nhất Việt Nam

(Baonghean.vn) - Ngược miền Tây xứ Nghệ, trong tiết trời Thu dịu nhẹ, chúng tôi ghé thăm bản Văng Môn, xã Nga My, huyện Tương Dương - nơi duy nhất của cả nước có đồng bào Ơ Đu sinh sống; được thấy, được nghe về những điều mới mẻ trong nếp nghĩ, cách làm của cộng đồng dân tộc ít người nhất Việt Nam.

Những hình ảnh tuyệt đẹp về công trình giao thông hơn 4.600 tỷ đồng 'mở toang cánh cửa' hướng ra biển ở Nghệ An

Những hình ảnh tuyệt đẹp về công trình giao thông hơn 4.600 tỷ đồng 'mở toang cánh cửa' hướng ra biển ở Nghệ An

(Baonghean.vn) - Tuyến đường ven biển đoạn qua địa bàn tỉnh Nghệ An nằm trong tổng thể quy hoạch đường bộ ven biển đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, có ý nghĩa rất quan trọng, góp phần hoàn thiện mạng lưới giao thông của tỉnh, giảm lưu thông trên Quốc lộ 1A...

Trải lòng của cô giáo cắm bản chốn thâm sơn Nậm Tột

Trải lòng của cô giáo cắm bản chốn thâm sơn Nậm Tột

(Baonghean.vn) - Đối diện với nhiều gian khó, nhưng với lòng yêu nghề, vì sự phát triển của bản làng, các cô giáo cắm bản ở điểm trường Nậm Tột thuộc Trường Mầm non xã Tri Lễ đã vượt qua những cung đường hiểm nguy, gian nan vất vả, lan toả niềm tin và tình yêu tới các em nhỏ ở chốn thâm sơn. 

Người Khơ Mú đan lát để thoát nghèo

Người Khơ Mú đan lát để thoát nghèo

(Baonghean.vn) - Người Khơ Mú được xem là một trong những “ông tổ” của nghề đan lát. Những vật dụng được cộng đồng người Khơ Mú ở bản Đỉnh Sơn 1, xã Hữu Kiệm (Kỳ Sơn) làm ra vốn chỉ để dùng sinh hoạt trong gia đình, nay đã trở thành hàng hóa giúp cả bản thoát nghèo.

Vinh đó trong thơ...

Vinh đó trong thơ...

(Baonghean.vn) - Với 35 áng thơ gọn gàng, đằm thắm, đôn hậu, đọc “Vinh đó trong tôi”, bạn đọc bình thường vẫn có thể ngẫm ra điều này: Thì đấy, viết về Vinh không nhất thiết cứ phải có “giấy khai sinh” ở Vinh.

Bánh gói - thức quà chiều dân dã của người Vinh

Bánh gói - thức quà chiều dân dã của người Vinh

(Baonghean.vn) - Được làm từ những nguyên liệu dân dã, bánh gói là thức quà chiều quen thuộc đối với nhiều người. Hương vị mộc mạc trong từng chiếc bánh, đượm hương vị của đồng quê đã in sâu vào ký ức của nhiều người con thành Vinh.

Hàng bánh mướt

Hàng bánh mướt 6 đời trên phố

(Baonghean.vn) - Bánh mướt là món ăn gắn bó lâu đời với người dân xứ Nghệ, là nét ẩm thực dân dã như tính cách cần cù, giản dị của con người nơi đây. Ai đi qua thành Vinh, thưởng thức đĩa bánh mướt nóng hổi sẽ không thể quên được hương vị đặc trưng nhưng rất đỗi thân thuộc của món ăn này.

Cửa Lò trong mắt một ‘ông Tây’

Cửa Lò trong mắt một 'cư dân ngoại quốc'

(Baonghean.vn) - Hơn 3 năm sinh sống và làm việc tại Cửa Lò, ông Kent Wallace xem thị xã biển này như quê hương thứ 2 của mình. Hãy cùng Báo Nghệ An theo chân "cư dân ngoại quốc" đặc biệt này khám phá những điều đáng yêu, thú vị của phố biển quê hương. 

Ông Lang Vi Tịnh kể chuyện xưa của dòng họ cho cháu gái của mình. Ảnh Thành Chung

Chuyện về một dòng họ nổi tiếng ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) - Ở  miền núi tỉnh Nghệ An, dòng họ Lang Vi được xem là "danh gia vọng tộc" với 3 đời liền có thành viên giữ chức Tri phủ phủ Tương Dương. Sau Cách mạng Tháng Tám đến nay, dòng họ Lang Vi cũng đã và đang có nhiều đóng góp trong công cuộc xây dựng quê hương, đất nước.

Trên quê hương vị trung thần Nguyễn Xí

Trên quê hương vị trung thần Nguyễn Xí

(Baonghean.vn) - Tinh thần đoàn kết, hết lòng xây dựng quê hương là một trong những điều đáng tự hào của những người dân xã Khánh Hợp, huyện Nghi Lộc - quê hương của Thái sư Cương Quốc Công Nguyễn Xí. Trải qua bao thế hệ, tinh thần đó đến nay vẫn được gìn giữ, tiếp nối và phát huy.

Khí thế mới trên quê hương Diễn Châu

Khí thế mới trên quê hương Diễn Châu

(Baonghean.vn) -Tháng 8, chúng tôi tìm về những vùng đất, di tích mang dấu ấn lịch sử cách mạng trên địa bàn huyện Diễn Châu; chứng kiến khí thế chào mừng Lễ Quốc khánh 2/9/2023, hiểu thêm về mảnh đất giàu truyền thống yêu nước đang từng ngày thay da đổi thịt này...

Tết Độc lập về thăm Quê Bác

Tết Độc lập về thăm Quê Bác

(Baonghean.vn) - 78 năm sau ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Khu Di tích Kim Liên đã trở thành một điểm đến không thể thiếu trên bản đồ du lịch Nghệ An, đặc biệt trong ngày lễ Quốc khánh 2/9.

Thức quà quê 'ăn chơi' thành đặc sản ở Đô Lương

Thức quà quê 'ăn chơi' thành đặc sản ở Đô Lương

(Baonghean.vn) - Bánh gai Đông Sơn có từ lâu đời, trở thành đặc sản của người dân Đô Lương, thường được dùng vào các dịp ăn hỏi, lễ, Tết và làm quà biếu. Bắt đầu từ những năm 1980 của thế kỷ trước thì bánh gai Đông Sơn trở thành hàng hoá, được tiêu thụ rộng rãi trong và ngoài tỉnh… 

Bản làng ngân vang điệu xuối, lăm

Bản làng ngân vang điệu xuối, lăm

(Baonghean.vn) - Mảnh đất Quỳ Châu được coi là một trong những cái nôi của văn hóa dân tộc Thái ở Nghệ An. Nơi đây có nhiều loại hình di sản văn hóa giàu bản sắc. Những năm gần đây việc bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể trên vùng đất Tây Bắc Nghệ An được quan tâm chú trọng.

Chị em bản Na mặn mà giữ nghề dệt thổ cẩm

Chị em bản Na mặn mà giữ nghề dệt thổ cẩm

(Baonghean.vn) - Nhiều sản phẩm thổ cẩm tinh xảo với sắc màu hấp dẫn, hoa văn đa dạng được chị em phụ nữ bản Na, xã Hữu Lập, huyện Kỳ Sơn dệt nên bằng đam mê làm "sống lại" nghề truyền thống của đồng bào Thái ở vùng biên Nghệ An. 

Tổ đổi công - mô hình giải bài toán thiếu lao động ở các xã miền núi Nghệ An

Tổ đổi công - mô hình giải bài toán thiếu lao động ở các xã miền núi Nghệ An

(Baonghean.vn) - Để tiết kiệm chi phí thuê nhân công, giải quyết bài toán thiếu lao động làm nông, các tổ đổi công được thành lập. Nhà này hỗ trợ nhà kia, xoay vòng vậy cho đến hết mùa, vừa tạo nét đẹp văn hóa trong lao động, vừa thắt chặt tình đoàn kết, tạo động lực thúc đẩy sản xuất…

Tự do trong tình yêu và hôn nhân ở người Mông

Tự do trong tình yêu và hôn nhân ở người Mông

(Baonghean.vn) - L.T.S: Liệu có phải lúc nào hôn nhân và tình yêu cũng phải song hành? Liệu có phải hôn nhân là nấm mồ chôn vùi tình yêu? Thực tế cho thấy ở người Mông, đôi khi có một sự tồn tại độc lập giữa khái niệm hôn nhân và tình yêu...

Cây quế Quỳ ở Quế Phong. Ảnh: Nhật Lân

Cây quế Quỳ cần được quan tâm bảo hộ chỉ dẫn địa lý

(Baonghean.vn) - “Nhất quế Quỳ, nhì quế Thanh”, từ ngàn năm trước, cùng với ngà voi, sừng tê giác, ngọc trai, trầm hương,... quế Quỳ là một sản vật được cung tiến, xuất khẩu sang Trung Quốc và nhiều nước. Vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý đối với đặc sản này cần được quan tâm.

Tiếp mạch nguồn truyền thống, bứt phá vươn lên

Tiếp mạch nguồn truyền thống, bứt phá vươn lên

(Baonghean.vn) - Với truyền thống Lộc Đa, Đức Thịnh – nơi thành lập chi bộ Đảng đầu tiên của phủ Hưng Nguyên, là nơi khởi đầu cho cuộc biểu tình Xô viết 1930-1931, mảnh đất mà mỗi địa danh đều thắm đỏ niềm tự hào cách mạng: Đền Trìa, nhà thờ họ Hoàng, nhà thờ họ Uông… 

Vui chuyện mới ở Thạch Ngàn...

Vui chuyện mới ở Thạch Ngàn...

(Baonghean.vn) - Xã Thạch Ngàn là nơi đón 80 hộ đồng bào Đan Lai về sinh sống tại các bản Thạch Sơn, Bá Hạ, đời sống hết sức khó khăn. Vài năm nay huyện Con Cuông đang đẩy mạnh Chương trình Ngân hàng bò giúp đỡ hộ nghèo, ở xã Thạch Ngàn có 10 hộ tham gia...

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.