Chiêm ngưỡng nghệ thuật điêu khắc nhà thờ họ độc đáo, hiếm có ở Nghệ An

Huy Thư

21/09/2022 16:07

(Baonghean.vn) - Tồn tại giữa làng quê có bề dày văn hóa truyền thống lâu đời, từ đường dòng họ Nguyễn Viết ở xã Đại Đồng (Thanh Chương) là một công trình nghệ thuật đặc sắc, mang vẻ đẹp cổ kính, hiếm có ở Nghệ An.

Họ Nguyễn Viết là dòng họ có truyền thống khoa bảng, yêu nước, cách mạng ở làng Đại Định, xã Đại Đồng. Nhà thờ họ Nguyễn Viết được xây dựng vào thời Nguyễn gồm có 2 công trình chính: Hạ đường và hậu đường để thờ các vị tổ tiên và hậu duệ của dòng họ. Hạ đường là ngôi nhà 3 gian 2 hồi thể hiện tập trung, đầy đủ nhất vẻ đẹp của nghệ thuật điêu khắc cổ. Ảnh: Huy Thư

Bộ khung của hạ đường được tạo bởi 6 bộ vì, được liên kết với nhau bằng kỹ thuật lắp ghép mộng truyền thống. Đặc biệt, nhiều kết cấu gỗ trên hạ đường được điêu khắc, chạm trổ công phu tạo nên những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc. Ảnh: Huy Thư

Hai bộ vì ở hai đầu đốc có kết cấu "giá chiêng chồng rường con nhị" được trang trí đề tài truyền thống với mật độ dày đặc. Trong ảnh là bộ vì đốc trái (từ trong nhìn ra). Trên bộ vì này, chiếc đấu kê trên cùng đỡ thượng lương và các đầu cột... được tạo tác thành bông sen mãn khai, nhiều cánh. Dưới cầu kê là đồ án "Phượng đội bảng" theo kiểu "hoa dây hóa phượng". Đấu kê thứ 2 trang trí đề tài mặt hổ phủ theo kiểu "hoa dây hóa hổ phủ". Ván thưng được trang trí chim hạc và cảnh vinh quy bái tổ. Ảnh: Huy Thư

Cảnh vinh quy bái tổ được điêu khắc rõ nét, có đủ người giong trống mở cờ, người cầm tán, cầm quạt, cầm gươm, đao bảo vệ... Ở giữa là hình ảnh ông nghè vinh quy bái tổ ngồi trên yên ngựa với mũ, áo chỉnh tề. Đề tài vinh quy bái tổ trang trí tại nhà thờ họ, mang thông điệp "cầu học, cầu tài" cho các thế hệ con cháu. Ảnh: Huy Thư

Trên bộ vì đốc phải (trong nhìn ra), con rường thứ nhất được tạo đồ án "phượng vũ đội mặt trời". Phượng được tạo dáng đang bay với 2 cánh giang rộng trên cánh nâng mặt trời được cánh điệu thành bông hoa sen được chạm lộng tinh tế. Con rường thứ 2 được trang trí đồ án "hổ phù hàm thọ": Mũi hếch, mắt lồi, trán dô, răng nhọn, miệng ngậm chữ thọ... Mặt hổ phù được tạo tác kích thước lớn và kéo rộng ra 2 bên theo chiều dài của thanh rường. Ảnh: Huy Thư

Các đầu rường, cầu cột, đòn kê của các vì nách đều được tạo tác, điêu khắc thành hình hoa sen mãn khai, hình hoa lá rất sống động. Đề tài phong phú, trang trí rộng khắp, nên đứng ở vị trí nào trong nhà hạ đường, nhìn dọc, nhìn ngang, nhìn xiên... cũng cảm nhận được vẻ đẹp của nghệ thuật điêu khắc. Ảnh: Huy Thư

Bốn bộ vì giữa của hạ đường có kết cấu theo kiểu "Thượng giao nguyên, hạ kẻ chuyền", trong đó, tùy vào vị trí của mỗi vì (ở giữa nhà hay giáp vì đốc) mà vì nóc được trang trí 1 mặt hay 2 mặt. Trên ván thưng và câu đầu các vì này được trang trí nhiều đề tài như "Long ngư hí thủy", "Phượng vũ', "Phượng vũ đội chữ thọ", "Phượng đội bảng" "Liên hóa hổ phù", "Lựu hóa hổ phù", "Hoa dây hóa rồng"... rất đặc sắc. Ảnh: Huy Thư

Trên 2 mặt của các bẩy hiên trước và bẩy hiên sau của các bộ vì đều được điêu khắc đẹp với nhiều đề tài như: "Long mã", "Liên quy", "Ngư thủy", 'Long mã phủ hà đồ", "Trúc hóa rồng", "Mai hóa rồng", "Lựu hóa nai", "Mai hóa phượng hàm song thọ"... Các đề tài "tứ linh", "tứ quý" được điêu khắc trên hạ đường với mật độ dày đặc, nhưng mỗi đề tài được thể hiện trên các kết cấu gỗ bằng những hình ảnh hấp dẫn khác nhau, không hề trùng lặp. Mỗi đề tài, đồ án, trang trí trên từng cấu kiện đều có ý nghĩa riêng, có bố cục cân đối hài hòa, đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, có giá trị thẩm mỹ cao. Ảnh: Huy Thư

Nghệ thuật điêu khắc, chạm lộng, chạm thủng, chạm bong kênh trên khung gỗ nhà thờ họ Nguyễn Viết được đánh giá là đạt trình độ kỹ xảo, điêu luyện thể hiện trong cả đề tài, ý tưởng và đường nét biểu đạt. Nhà hạ đường họ Nguyễn Viết được giới chuyên môn đánh giá là "Một công trình có kiến trúc đặc biệt và hiếm gặp thuộc loại hình nhà thờ các dòng họ trên địa bàn tỉnh Nghệ An". Ảnh: Huy Thư

Không chỉ đặc sắc, độc đáo trong các mảng điêu khắc chạm trổ trên gỗ, phần mái ngói, bờ nóc của hạ đường và hậu đường còn được đắp nổi, trang trí hình ảnh "Hổ phù đội chữ thọ', "Hổ phù đội mặt trời", hình rồng cách điệu khá uyển chuyển...Ảnh: Huy Thư

Tại nhà thờ họ Nguyễn Viết còn lưu giữ nhiều đồ tế khí cổ kính, như long ngai, khám thờ, bài vị, đại tự, mộc phả, gươm, đao, bia đá ca ngợi công đức của tổ tiên... Tồn tại qua hàng trăm năm, nhà thờ họ Nguyễn Viết không chỉ là nơi sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng của dòng họ, mà còn là chứng tích của nhiều sự kiện lịch sử của địa phương. Với nhiều giá trị to lớn, nhà thờ họ Nguyễn Viết đã được UBND tỉnh Nghệ An công nhận là Di tích Lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật. Ảnh: Huy Thư