Dạy con trong kỷ nguyên số

Những tháng gần đây, liên tiếp xảy ra những vụ việc khiến xã hội phải thảng thốt: nhiều nhóm thanh thiếu niên cầm dao kiếm hỗn chiến trong đêm, đua xe tốc độ cao, gây rối trật tự công cộng; học sinh đánh hội đồng bạn, quay clip tung lên mạng để “lấy chiến tích”; thậm chí có những em lập nhóm kín, lôi kéo bạn bè cô lập người khác như một trò tiêu khiển.

Những hành vi lệch chuẩn ấy không chỉ cho thấy sự sa sút về nhận thức pháp luật, mà còn phản chiếu một khoảng trống lớn trong việc hình thành nhân cách. Và đằng sau đó, câu hỏi nhức nhối vang lên: Người lớn chúng ta đã ở đâu trong quá trình các em trưởng thành?

Chưa bao giờ thế giới của trẻ em lại rộng mở như hôm nay. Một chiếc điện thoại thông minh đủ “đưa” các em đi khắp nơi, tiếp cận mọi trào lưu, mọi ngóc ngách của đời sống. Nhưng thế giới ấy cũng đầy cạm bẫy. Khi giá trị được tính đếm bằng lượt xem, khi sự chú ý trở thành thước đo danh tiếng, khi ngôn ngữ mạng tràn ngập bạo lực và mỉa mai, thì con trẻ dễ đánh mất chuẩn mực thật. Ở độ tuổi lẽ ra đang học cách lắng nghe, nhường nhịn, nhiều em lại học cách “tạo trend”, “làm màu”, và dùng bạo lực để chứng tỏ bản thân, thu hút sự quan tâm.

Đáng buồn hơn, trong những hình ảnh đó, ta thấy thấp thoáng bóng dáng của người lớn, bởi những đứa trẻ ấy đâu phải sinh ra đã hung hăng. Chúng bắt chước chính người lớn đấy thôi - những người cắm cúi vào điện thoại trong bữa cơm, sẵn sàng cãi vã, buông lời phán xét cay nghiệt trên mạng, hay vội vã thần tượng, tôn vinh những KOLs hào nhoáng... Khi người lớn sống gấp gáp, nóng nảy, hời hợt, con trẻ cũng học theo tinh thần ấy. Một xã hội ngày càng lắm ồn ào, ít lắng nghe, nhiều tranh luận nhưng thiếu đối thoại chân thành, đó chính là môi trường nuôi dưỡng những đứa trẻ cô đơn. Và phải chăng, cô đơn là mảnh đất màu mỡ cho bạo lực nảy mầm?

Chúng ta đã nói nhiều về giáo dục toàn diện, về việc đầu tư cho con trường tốt, thầy giỏi, kỹ năng hiện đại, ngoại ngữ tự tin hội nhập. Nhưng giữa những “dự án nuôi con” được tính toán đến từng chi tiết ấy, đôi khi ta quên mất điều căn bản nhất: dạy con làm người tử tế.

Làm người tử tế, không phải là biết thật nhiều, nói thật hay, mà là biết yêu thương người khác, biết xấu hổ khi làm sai, biết dừng lại trước khi tổn thương ai đó. Ngày nay, nhiều bậc cha mẹ muốn con thành công, hơn người, nhưng ai sẽ dạy con ta cách thua mà không nhục, nhường mà không yếu, sống khiêm cung mà không hèn kém? Một đứa trẻ chỉ chăm chăm học cách chiến thắng, cách về đích sớm, thì tiềm ẩn nguy cơ sớm muộn cũng sẽ dùng bạo lực - bằng lời nói hay hành động - để giành phần hơn về mình.

Thế giới số không xấu. Mạng xã hội, trò chơi điện tử, trí tuệ nhân tạo… là sản phẩm của sự tiến bộ. Điều quan trọng là cách ta giúp con trẻ đối diện với chúng. Thay vì sợ hãi hay cấm đoán, người lớn cần đồng hành bằng cách dạy con biết chọn lọc, biết phản biện, biết giữ giới hạn. Cha mẹ không thể ngăn con nhìn thấy thế giới, nhưng có thể trao cho con “hệ miễn dịch tinh thần”, đó là lòng trắc ẩn, tự trọng, khả năng phân biệt đúng sai. Đó là những giá trị không ứng dụng được vào thi cử, không thể quy đổi thành điểm số, nhưng lại là tấm khiên vững chắc nhất giúp con đứng vững giữa thời đại nhiễu loạn.

Quan hệ giữa con trẻ và gia đình chưa bao giờ mong manh đến thế. Ở nhiều ngôi nhà, bữa cơm không còn tiếng cười; thay vào đó là âm thanh của thông báo, tin nhắn và những cái gật đầu hờ hững. Khi cha mẹ không còn kiên nhẫn lắng nghe, con trẻ cũng không còn nhu cầu chia sẻ. Một khoảng cách vô hình hình thành, và đôi khi, chỉ cần một cú click, những tâm hồn non nớt ấy sẽ tìm đến đám đông trong thế giới ảo để tìm kiếm sự công nhận.

Có lẽ, điều trẻ em hôm nay cần nhất không phải là điện thoại đời mới, mà là một người lớn chịu ngồi xuống bên chúng; không phải thêm một lớp kỹ năng, mà là một cuộc trò chuyện thật lòng. Một vòng ôm, một lời cảm ơn, một ánh nhìn tin cậy… những điều tưởng nhỏ bé ấy lại có sức cứu rỗi, bởi nó khiến con trẻ cảm nhận rằng mình được yêu thương và được tôn trọng. Và khi được yêu thương, đứa trẻ sẽ học cách yêu thương người khác.

Dạy con làm người trong kỷ nguyên số thực chất là hành trình giữ cho con tính “người” giữa biển trời công nghệ. Pháp luật có thể trừng trị hành vi sai trái, nhưng chỉ có tình yêu và nhân cách mới ngăn được cái xấu tiềm tàng từ trong gốc rễ. Bởi sau cùng, dù thời đại có đổi thay, một đứa trẻ lớn lên trong yêu thương sẽ không bao giờ dùng bạo lực để khẳng định mình. Và có lẽ, trong hành trình dạy con, chính người lớn cũng đang được dạy lại cách làm người.