Kiến trúc nghệ thuật độc đáo Di tích Quốc gia đền Đức Hoàng (Đô Lương)

Qua thời gian, ngôi đền bị xuống cấp, bằng sự nỗ lực của chính quyền địa phương cũng như nhà hảo tâm, đến nay đền Đức Hoàng (Đô Lương) đã được phục dựng gần như nguyên trạng, lưu giữ bản sắc văn hoá ngàn đời của người dân địa phương cũng như những kiến trúc độc đáo còn sót lại từ thời Vua Lê Trang Tôn.

Theo sử sách, đền Đức Hoàng được Vua Lê Trang Tôn lập vào những năm 1548 để ghi nhớ công ơn vùng đất đã cưu mang mình và công ơn tiên tổ.

Đền Đức Hoàng được xây dựng vào đầu thế kỷ XVI, trên một khu đất bằng phẳng, thoáng đẹp, cạnh Quốc lộ 7. Di tích xưa thuộc xã Diêm Trang, phủ Anh Đô, nay là xã Yên Sơn, huyện Đô Lương, với tổng diện tích 8.448m2.

Năm 1996, đền Đức Hoàng được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là Di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia tại Quyết định số 51/QĐ-BVHTT ngày 17/1/1996.

Đền Đức Hoàng là một di tích kiến trúc nghệ thuật vào loại quý hiếm hiện nay trong hệ thống di tích kiến trúc nghệ thuật của Nghệ An, không chỉ ở quy mô kiến trúc mà còn ở nghệ thuật chạm trổ điêu khắc trang trí trong đền.

Hiện vật lưu giữ trong đền phản ánh nét thẩm mỹ, mang tính nghệ thuật cao, 3 chiếc kiệu long đình đặc sắc đã làm cho di tích thêm phần giá trị, các hương án sơn son thiếp vàng chạm trổ công phu với đề tài tứ linh, tứ quý thể hiện bằng nhiều mô típ rất hấp dẫn, sinh động. Bên cạnh đó còn có nhiều hiện vật là đồ tế khí cổ kính có giá trị như long ngai, kiệu rồng, bát bửu...

Nhà bái đường là tòa nhà 3 gian 2 hồi gồm 4 vì kiểu tứ trụ. Mặt trước của nhà bái đường là hệ thống các cánh cửa thượng song hạ bản truyền thống được trang trí khá đẹp. Gian giữa chạm khắc những chữ Hán lớn và trên 2 cột dãy trước có 2 đầu rồng ngậm ngọc hướng về bàn thờ. Bên trong nhà bái đường, các vì, kèo... được chạm khắc công phu với mô típ mây lá cách điệu và hoa văn cầu kỳ.

Hậu cung là ngôi nhà 3 gian 2 hồi với kết cấu hỗn hợp, khung gỗ được chạm khắc đẹp với những đề tài truyền thống như tứ linh, tứ quý... thể hiện tài năng và bàn tay khéo léo của người nghệ nhân xưa. Mỗi đường kẻ là một tiểu tác phẩm trọn vẹn 2 mặt với những hoa văn, hình ảnh sống động như cá chép hóa rồng, nghê, phượng, rùa lội ao sen...

Trên các vì nóc, cột kê, bệ đỡ... đều được chạm khắc công phu cả 2 mặt, tạo nên những tác phẩm hoàn mỹ, đứng ở gian nào trong đền cũng cảm nhận được vẻ đẹp của nghệ thuật điêu khắc gỗ. Sự khác biệt trên 2 vì nóc hồi là mỗi vì có thêm 2 đầu rồng ngậm ngọc chầu về trung tâm.

Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, đền vẫn giữ được những nét đẹp cổ kính; vị trí của di tích cũng không hề thay đổi, cơ bản vẫn giữ được những cấu kiện với nghệ thuật chạm khắc tinh vi, độc đáo.

Hiện nay, đền Đức Hoàng chỉ còn 3 công trình là: tam quan vọng lâu, nhà bái đường và hậu cung giờ được bố cục theo một trục dọc. Trải qua thời gian dài, đền Đức Hoàng đã xuống cấp, các hạng mục nhà thượng, nhà hạ cần được bảo tồn, trùng tu, sửa chữa.

Với tâm nguyện của người dân, một người con quê hương đã cùng với chính quyền địa phương làm thủ tục xin phép trùng tu, nâng cấp, sửa chữa các hạng mục trong đền với số tiền 3 tỷ 950 triệu đồng. Ngoài ra, cán bộ và nhân dân ủng hộ 150 ngày công tháo dỡ, lợp lại ngói. Đến nay, đền đã được hoàn thiện và đưa vào sử dụng, thu hút nhân dân và du khách đến dâng hương, tham quan./.