Mạch đất, tình người trên dòng Nậm Nơn

(Baonghean) - Ngày cuối năm, theo chân đoàn công tác thực hiện chuyến tuần tra biên giới trên dòng Nậm Nơn. Khi sương sớm còn giăng kín trên cánh rừng xanh bạt ngàn, tiếng gà rừng đâu đó gọi chuyển ngày, cũng là lúc chúng tôi lên thuyền ngược sông… Chuyến  tuần tra 3 ngày cho chúng tôi nhiều trải nghiệm, cảm nhận sâu sắc về cuộc sống cũng như mạch đất, tình người nơi núi rừng biên cương…

Đoàn công tác bao gồm Bộ đội Biên phòng, Ban chỉ huy Quân sự huyện và các ban ngành cấp xã do Thiếu tá Trần Quốc Nam - Phó Đồn trưởng Đồn Biên phòng Mỹ Lý làm trưởng đoàn, ông Kha Ngọc Minh - Chủ tịch UBND xã Mỹ Lý làm phó đoàn. Buổi chiều trước ngày lên đường, chúng tôi được quán triệt một số quy định, trong đó lưu ý chuyến đi sẽ hết sức vất vả, mọi người cần chuẩn bị tốt về mặt sức khỏe, tinh thần và sức chịu đựng. Sáng hôm sau, đoàn công tác gồm 15 thành viên lên 2 chiếc thuyền máy ngược dòng Nậm Nơn thực hiện nhiệm vụ tuần tra biên giới. 

Vượt thác Nậm Nơn.
Vượt thác Nậm Nơn.
Từ bến đò bản Xiềng Tắm, 2 chiếc thuyền nổ máy rồi lướt nhanh trên mặt nước hiền hòa. Thuyền qua bản Yên Hòa (còn gọi Xằng Tờ), nơi có ngọn tháp cổ nhuốm màu rêu phong, là dấu tích của một nền văn hóa từng phát triển khá rực rỡ. Có người cho rằng, ngọn tháp này có từ thời nhà Trần, nó được vương triều này dựng lên để xác định ranh giới, cương vực của quốc gia Đại Việt. Hay nói cách khác, tháp có ý nghĩa như một cột mốc văn hóa, cột mốc tâm linh, góp phần khẳng định chủ quyền của quốc gia, dân tộc. Qua bản Yên Hòa, vượt đoạn sông dài và hai con thác, thuyền đến địa phận bản Xằng Trên (còn gọi Xằng Nứa). Bản Xằng Trên nép mình bên dòng Nậm Nơn với những ngôi nhà sàn cổ kính, những mảnh vườn sum suê cây trái và bến sông nhộn nhịp thuyền bè. Trong tiếng Thái, “xằng” hay “xiềng” (“xiêng”) có ý nghĩa chỉ trung tâm hành chính, văn hóa - xã hội và kinh tế của một vùng đất. Ở Mỹ Lý có tới 3 bản nằm liền nhau đều mang ý nghĩa này là Xiềng Tắm, Xằng Tờ và Xằng Nứa. Điều này chứng tỏ Mỹ Lý từng là nơi trung tâm, là chốn đô hội của cả một vùng rộng lớn nơi biên cương xứ Nghệ. Từ nơi đây ta nhận thấy truyền thuyết về ngôi tháp cổ ở bản Xằng Tờ là “cột mốc văn hóa, tâm linh” ít nhiều có cơ sở.
Ghé thăm bản Xằng Trên, bà con cùng ra bến thuyền đón khách. Ai cũng cố gắng mời đoàn sang thăm nhà, mời mỗi người nắm xôi nếp mới, ly rượu tình nghĩa để ấm lòng lúc lên đường. Chia tay bà con Xằng Trên trong sự lưu luyến, chúng tôi lên thuyền, nổ máy tiếp tục cuộc hành trình. Thuyền qua Trạm Kiểm soát Biên phòng Xằng Trên, các chiến sỹ ra tận bến sông vẫy chào đoàn và hẹn ngày về ghé thăm. Từ đây, dòng nước Nậm Nơn đã bắt đầu chảy xiết, những thác ghềnh lớn nhỏ thi nhau dội nước vào bờ đá, như thử thách tài nghệ của người lái thuyền. Đầu tiên là Cành Cạp (tiếng Thái nghĩa là thác đá nhọn như những chiếc răng nằm khít nhau) với vô số những hòn đá nhọn được bày binh bố trận giữa lòng sông. Để đảm bảo an toàn và giảm trọng lượng khi thuyền vượt thác, mọi người phải lên bờ rồi men theo vách đá lởm chởm để đi qua, chỉ hai người ở lại trên thuyền điều khiển. Người ngồi sau cầm cần lái, người ngồi trước mũi cầm bai chèo và giữ vai trò “hoa tiêu”. Tiếng động cơ gầm rú vì hoạt động hết công suất hòa cùng tiếng ầm ào của thác. Chiếc thuyền luồn lách qua từng kẽ đá rồi leo ngược lên dòng thác cuộn chảy, tìm chỗ nước lặng ghé vào bờ cho các thành viên lên thuyền tiếp tục ngược dòng…
Cứ thế, suốt hành trình, con thuyền phải vượt qua hàng chục con thác, trong đó có gần chục thác lớn phải men lên bờ đá để đi bộ “vượt” thác. Ngoài Cành Cạp có thể kể đến Cành Lẹt với nhiều phiến đá xếp chồng lên nhau; Cành Xạt với 3 lạch nước cùng vô số đá ngầm phía dưới; Cành Ngôn với một hòn đá lớn, chung quanh là 3 hòn đá nhỏ hơn cùng ra sức chặn dòng; Cành Hón (thác Nhím) với hòn đá nằm ngang dòng trông như con nhím đang xù lông tự vệ. Rồi Cành Mai, Cành Mỡ cũng không kém phần nguy hiểm. Nhưng đặc biệt phải kể đến Cành Sạc (thác Chày) và Cành Sộc (thác Cối). Người dân bản địa thật khéo tưởng tượng khi đặt hai ngọn thác gần nhau thành cặp đôi chày - cối. Cành Sạc tuy ngắn nhưng dốc đứng nên nước đổ từ trên cao xuống thành một cột trắng xóa, dưới chân thác nước réo sùng sục. Còn độ dài của Cành Sộc có thể nói không có bất cứ con thác nào trên dòng Nậm Nơn sánh kịp. Thác kéo dài chừng 2km, giữa lòng sông có đến cả trăm xoáy nước do độ dốc của dòng chảy và hàng nghìn phiến đá nằm ngổn ngang tạo ra.
Vừa đi, vừa leo, vừa bò trên những phiến đá trên bờ, ai nấy mồ hôi đầm đìa, dù đang vào giữa những ngày giá rét. Mỗi lúc vượt ghềnh thác, né đá, chúng tôi thấy được vẻ lo âu trên từng khuôn mặt của những người lái thuyền. Bởi lẽ, chỉ cần một sơ suất nhỏ, một cái chèo lệch nhịp hoặc một cái bẻ lái quá tay rất có thể thuyền sẽ va vào đá vỡ toang, mạng sống lúc ấy hoàn toàn phó mặc cho thần sông, thần đá. Nhưng họ là những con người cất tiếng khóc chào đời bên dòng Nậm Nơn, dòng sông đã nuôi họ khôn lớn nên mỗi luồng lạch, vách đá và xoáy nước họ thuộc như lòng bàn tay. Nhìn những người lái thuyền vượt thác Nậm Nơn, tôi lại liên tưởng đến hình ảnh và tài nghệ của người lái đò ở Đà giang được nhà văn Nguyễn Tuân khắc họa từ những năm 60 của thế kỷ trước. Rồi chợt nghĩ, năm xưa Nguyễn Tuân đi thực tế ở Tây Bắc và viết nên tùy bút “Người lái đò sông Đà” nổi tiếng, nếu ông đi ở đầu nguồn Nậm Nơn chắc hẳn sẽ có thêm một thiên tùy bút để đời nữa.
Thuyền chúng tôi vượt qua khe Huồi Mai, là đường ranh giới phân chia lãnh thổ của hai nước Việt - Lào. Từ đây, dòng chảy Nậm Nơn cũng thuộc về hai quốc gia, phía hữu ngạn là của Việt Nam, còn phía tả ngạn là của nước bạn Lào. Bên hữu ngạn có ba bản Thái là Piềng Típ, Cha Nga (xã Mỹ Lý) và Keng Đu (xã Keng Đu). Còn bên tả ngạn có các bản Xốp Dương, Cành Cò, Xốp Cắng, Xốp Xán và Piêng Xang thuộc huyện Mường Quắn, tỉnh Hủa Phăn (CHDCND Lào). Hai bên uống chung một dòng sông, đi cùng những con thác nên sự gắn bó hết sức thân tình. Việc vận chuyển, trao đổi hàng hóa diễn ra khá thuận lợi, nam nữ đôi bên cũng dễ nên duyên vợ chồng. Mỗi lần thấy thuyền của đoàn chúng tôi đi qua, người dân các bản của Lào đều ra bến sông đứng vẫy như chào đón những người anh em lâu ngày gặp lại. 
Giữa trưa, đoàn công tác ghé thăm bản Cha Nga. Sau bữa cơm trưa, Ban quản lý bản báo cáo sơ bộ tình hình kinh tế- xã hội và an ninh trật tự trên địa bàn. Điều đáng mừng là đời sống của bà con được ổn định, an ninh trật tự được giữ vững, không có hiện tượng di dịch cư tự do và tái trồng cây thuốc phiện. Mối quan hệ với các bản bên kia đường biên được giữ gìn tốt đẹp, việc đi lại thăm thân và trao đổi hàng hóa diễn ra thuận lợi. Tại đây, đoàn được tiếp đón thân tình và nồng ấm. Bên chóe rượu cần, mọi người tay trong tay ca hát và nhịp nhàng trong điệu lăm vông. Đêm yên tĩnh, chúng tôi lắng nghe được nhịp thở của đất trời, tiếng vỗ về của dòng sông, tiếng ru của ngọn gió và tiếng hát của cây rừng.
Thiếu nữ Mỹ Lý bên khung cửi.
Thiếu nữ Mỹ Lý bên khung cửi.
Sáng hôm ấy, đoàn hội ý và chia thành hai nhóm. Một nhóm tuần tra theo đường bộ kiểm tra tình hình an ninh trật tự và tái trồng cây thuốc phiện. Một nhóm tiếp tục ngược dòng Nậm Nơn lên địa bàn tiếp giáp với xã Keng Đu và hẹn 3 giờ chiều hội quân ở Cha Nga. Chúng tôi được phân công theo nhóm tuần tra đường sông. Lên thuyền, vượt Cành Sạc, Cành Sộc và Cành Mỡ, gần trưa thuyền chúng tôi cập bến Keng Đu. Tại đây, các chiến sỹ biên phòng Trạm Kiểm soát Keng Đu (thuộc Đồn Biên phòng Keng Đu) đã chờ đón từ lúc nào. Phía trước trạm, lá cờ đỏ sao vàng kiêu hãnh tung bay trước gió. Bên kia dòng sông là lãnh thổ nước bạn với những khu rừng nguyên sinh bạt ngàn. Trưa hôm đó, chúng tôi được ăn bữa cơm thật ngon với món cá lăng câu từ dưới sông về nấu chua, rau cải xào và đậu luộc. Đây là những đặc sản của bản làng và sông suối nơi đầu nguồn Nậm Nơn. 
Nghỉ ngơi và trao đổi tình hình xong, đoàn công tác của xã Mỹ Lý lên thuyền xuôi về Cha Nga để kịp giờ hội quân. Nhóm tuần tra đường bộ đã chờ sẵn ở bến sông, rất đông dân bản ra tiễn chân đoàn. Hai chiếc thuyền nổ máy, những bàn tay vẫy chào những bàn tay. Các cô gái bản thi nhau té nước vào khách cho ướt lạnh, để mỗi khi gặp lại cảm giác này khách sẽ nhớ đến đất và người Cha Nga. Những giọt nước thấm qua áo giữa thời tiết giá rét nhưng chúng tôi vẫn cảm thấy ấm áp trước tình cảm của những con người sinh sống nơi đầu nguồn Nậm Nơn. 
Thuyền lại vun vút lao xuống thác, bỏ lại phía sau cơ man nào “trận địa đá”  và xoáy nước réo sôi. Gần tối, đoàn ghé vào Trạm Kiểm soát biên phòng Xằng Trên (thuộc Đồn Biên phòng Mỹ Lý) để ăn tối và giao lưu với cán bộ, chiến sỹ. Bên bếp lửa nồng đượm, chúng tôi được lắng nghe tâm tình và nỗi niềm của những người lính canh giữ biên cương. Bà con bản Xằng Trên tìm đến giao lưu, lời ca tiếng hát, tiếng khèn, tiếng pí lại vang ngân rộn ràng. Giai điệu cuộc sống, giai điệu tâm hồn hòa cùng giai điệu của con nước Nậm Nơn và núi rừng biên giới. Tất cả cùng hòa âm thành bản hợp xướng ca ngợi cuộc sống bình yên trên từng bản làng, ngọn núi, con khe…
Công Kiên

tin mới

Bản làng ngân vang điệu xuối, lăm

Bản làng ngân vang điệu xuối, lăm

(Baonghean.vn) - Mảnh đất Quỳ Châu được coi là một trong những cái nôi của văn hóa dân tộc Thái ở Nghệ An. Nơi đây có nhiều loại hình di sản văn hóa giàu bản sắc. Những năm gần đây việc bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể trên vùng đất Tây Bắc Nghệ An được quan tâm chú trọng.

Chị em bản Na mặn mà giữ nghề dệt thổ cẩm

Chị em bản Na mặn mà giữ nghề dệt thổ cẩm

(Baonghean.vn) - Nhiều sản phẩm thổ cẩm tinh xảo với sắc màu hấp dẫn, hoa văn đa dạng được chị em phụ nữ bản Na, xã Hữu Lập, huyện Kỳ Sơn dệt nên bằng đam mê làm "sống lại" nghề truyền thống của đồng bào Thái ở vùng biên Nghệ An. 

Tổ đổi công - mô hình giải bài toán thiếu lao động ở các xã miền núi Nghệ An

Tổ đổi công - mô hình giải bài toán thiếu lao động ở các xã miền núi Nghệ An

(Baonghean.vn) - Để tiết kiệm chi phí thuê nhân công, giải quyết bài toán thiếu lao động làm nông, các tổ đổi công được thành lập. Nhà này hỗ trợ nhà kia, xoay vòng vậy cho đến hết mùa, vừa tạo nét đẹp văn hóa trong lao động, vừa thắt chặt tình đoàn kết, tạo động lực thúc đẩy sản xuất…

Tự do trong tình yêu và hôn nhân ở người Mông

Tự do trong tình yêu và hôn nhân ở người Mông

(Baonghean.vn) - L.T.S: Liệu có phải lúc nào hôn nhân và tình yêu cũng phải song hành? Liệu có phải hôn nhân là nấm mồ chôn vùi tình yêu? Thực tế cho thấy ở người Mông, đôi khi có một sự tồn tại độc lập giữa khái niệm hôn nhân và tình yêu...

Cây quế Quỳ ở Quế Phong. Ảnh: Nhật Lân

Cây quế Quỳ cần được quan tâm bảo hộ chỉ dẫn địa lý

(Baonghean.vn) - “Nhất quế Quỳ, nhì quế Thanh”, từ ngàn năm trước, cùng với ngà voi, sừng tê giác, ngọc trai, trầm hương,... quế Quỳ là một sản vật được cung tiến, xuất khẩu sang Trung Quốc và nhiều nước. Vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý đối với đặc sản này cần được quan tâm.

Tiếp mạch nguồn truyền thống, bứt phá vươn lên

Tiếp mạch nguồn truyền thống, bứt phá vươn lên

(Baonghean.vn) - Với truyền thống Lộc Đa, Đức Thịnh – nơi thành lập chi bộ Đảng đầu tiên của phủ Hưng Nguyên, là nơi khởi đầu cho cuộc biểu tình Xô viết 1930-1931, mảnh đất mà mỗi địa danh đều thắm đỏ niềm tự hào cách mạng: Đền Trìa, nhà thờ họ Hoàng, nhà thờ họ Uông… 

Vui chuyện mới ở Thạch Ngàn...

Vui chuyện mới ở Thạch Ngàn...

(Baonghean.vn) - Xã Thạch Ngàn là nơi đón 80 hộ đồng bào Đan Lai về sinh sống tại các bản Thạch Sơn, Bá Hạ, đời sống hết sức khó khăn. Vài năm nay huyện Con Cuông đang đẩy mạnh Chương trình Ngân hàng bò giúp đỡ hộ nghèo, ở xã Thạch Ngàn có 10 hộ tham gia...

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.

 Khát vọng lan tỏa dân ca ví, giặm

Khát vọng lan tỏa dân ca ví, giặm

(Baonghean.vn) - Nằm trong số những nghệ nhân thuộc lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể đầu tiên của tỉnh được Nhà nước vinh danh, Nghệ nhân Nhân dân Võ Thị Hồng Vân và Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Thị Cẩm Vân luôn đau đáu, trăn trở với việc gìn giữ, phát huy giá trị của dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.

Mây trắng

Ngắm mây trên bản biên giới Phà Chiếng

(Baonghean.vn) - Phà Chiếng là bản biên giới thuộc xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn. Nơi đây đường đi hiểm trở, điều kiện sống của đồng bào gặp vô vàn khó khăn. Bù lại, thiên nhiên đã ban tặng cho bản Phà Chiếng cảnh sắc nên thơ, hữu tình, không khí mát lành, đặc biệt là có mây phủ quanh năm.

Phấn đấu xây dựng Anh Sơn phát triển nhanh và bền vững, khẳng định vị thế tốp đầu các huyện miền núi của tỉnh

Phấn đấu xây dựng Anh Sơn phát triển nhanh và bền vững, khẳng định vị thế tốp đầu các huyện miền núi của tỉnh

(Baonghean.vn) - Với điều kiện địa lý, thiên nhiên hùng vĩ và kỳ thú, đất Anh Sơn sớm đi vào thi phú của tiền nhân với những áng văn trác tuyệt; đây cũng là vùng “địa linh” dày dặn truyền thống văn hóa, lịch sử và cách mạng, góp một dấu son vào pho sử vàng đấu tranh dựng nước và giữ nước.
Ngát hương sen tháng 5 trên quê hương Bác Hồ

Ngát hương sen tháng 5 trên quê hương Bác Hồ

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp tháng 5 về, những hồ sen ở quê Bác, xã Kim Liên (Nam Đàn) lại nở hoa, tỏa hương thơm ngát. Hoa sen không chỉ làm đẹp cảnh quan mà còn mang lại lợi ích kinh tế cho người dân địa phương.
Một đời đắm say với tiếng sáo quê hương

Một đời đắm say với tiếng sáo quê hương

(Baonghean.vn) - Minh An không đến với sáo bằng sự tình cờ mà đó là sự lựa chọn của chính em từ thuở thiếu thời, là con đường bền bỉ, nhẫn nại dù gặp không ít gian khó. Em dành cho cây sáo nhỏ bé ấy cả tuổi xuân tươi đẹp nhất của mình, và ngược lại, sáo cũng hồi đáp em một sự nghiệp đáng tự hào.
Hướng tới Lễ hội Làng Sen cấp quốc gia

Hướng tới Lễ hội Làng Sen cấp quốc gia

(Baonghean.vn) - Hơn 40 năm qua, Lễ hội Làng Sen được tổ chức hàng năm là sự kiện văn hóa có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của Nhân dân, là dịp để người dân cả nước nói chung, Nghệ An nói riêng bày tỏ lòng thành kính, biết ơn vô hạn đối với Bác Hồ kính yêu.
Câu chuyện nghề rèn ở Kim Liên (Nam Đàn)

Câu chuyện nghề rèn ở Kim Liên (Nam Đàn)

(Baonghean.vn) - Tuy không còn nhộn nhịp như trước, nhưng nghề rèn truyền thống ở xã Kim Liên, huyện Nam Đàn vẫn đang được duy trì, gìn giữ bởi những người thợ yêu nghề. Cùng với sáng tạo, cải tiến kỹ thuật, họ đã tạo ra nhiều sản phẩm mới đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng.
Lan tỏa giá trị văn hóa, nhân văn xứ Nghệ

Lan tỏa giá trị văn hóa, nhân văn xứ Nghệ

(Baonghean.vn) - Những ngày qua, hàng chục trang báo và cả mạng xã hội phản ánh, chia sẻ khá nhiều về việc Hội đồng hương Nghệ An sẽ tổ chức đêm nhạc Mạch nguồn ví, giặm, vinh danh 5 nhạc sĩ tiêu biểu của quê hương.
Ai về chợ Ú Đại Sơn...

Ai về chợ Ú Đại Sơn...

(Baonghean.vn) - Chợ Ú (xã Đại Sơn, Đô Lương) không chỉ được biết đến là chợ trâu bò lớn nhất Đông Nam Á, mà còn là nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa đặc sắc của vùng quê xứ Nghệ.

Nghệ An: Đi đâu chơi vào dịp lễ 30/4-1/5?

Nghệ An: Đi đâu chơi vào dịp lễ 30/4-1/5?

(Baonghean.vn) - Dịp nghỉ lễ 30/4 và 1/5 năm nay kéo dài 5 ngày, là thời điểm thích hợp để các gia đình đi du lịch cùng nhau. Nếu chưa biết dịp lễ này đi đâu, sau đây là một số điểm đến không thể bỏ qua tại Nghệ An mà quý vị có thể tham khảo.

Thác Hồng Sơn ở Tân Hợp cao hơn 100m, chảy dài theo triền đá, ngày đêm tuôn những cột nước trắng xóa. Ảnh: Cẩm Tú

Hấp dẫn du lịch Tân Kỳ

(Baonghean.vn)-  Với Km số 0 - nơi khởi đầu đường mòn Hồ Chí Minh huyền thoại, những dãy núi trùng điệp, những hang động, thác nước cùng phong tục đặc sắc của đồng bào đã giúp Tân Kỳ hội tụ yếu tố để phát triển du lịch sinh thái gắn với du lịch cộng đồng.