Những điểm đáng chú ý trong các quan hệ kinh tế giữa Nga và Trung Quốc

Khung pháp lý

Hiệp ước Láng giềng tốt đẹp, hữu nghị và hợp tác giữa 2 nước được ký ngày 16/7/2001, là nền tảng cho hợp tác kinh tế và thương mại Nga-Trung. Theo đó, quan hệ kinh tế giữa hai quốc gia được mô tả là mối quan hệ đối tác toàn diện, bình đẳng và tin cậy, và tương tác chiến lược. Hiệp ước đã được gia hạn thêm 5 năm vào tháng 6/2021. Các kế hoạch hành động để thực thi các điều khoản của văn bản này được thông qua 4 năm 1 lần.

Kim ngạch thương mại

Theo Tổng cục Hải quan Trung Quốc, kim ngạch thương mại giữa 2 nước năm 2022 tăng 29,3% so với năm trước đó, đạt 190,27 tỷ USD, là con số kỷ lục của 2 nước trong suốt quá trình hợp tác. Nhập khẩu từ Nga vào Trung Quốc tăng 43,4% vào năm 2023 lên 114,15 tỷ USD, trong khi xuất khẩu từ Trung Quốc sang Nga tăng 12,8% lên 76,12 tỷ USD. Nga chiếm 3% tổng kim ngạch ngoại thương của Trung Quốc. Theo Trung Quốc, từ tháng 1 đến tháng 9/2023, kim ngạch thương mại song phương đã tăng 29,5% với tổng trị giá 176,4 tỷ USD.

Nga chủ yếu xuất khẩu các nguồn tài nguyên năng lượng, kim loại, gỗ, nông sản và hải sản sang Trung Quốc. Đổi lại, Trung Quốc xuất khẩu ô tô và xe tải, đồ điện tử dân dụng, máy xúc, bộ vi xử lý, quần áo, giày, dép và hàng tiêu dùng.

Đầu tư

Một ủy ban liên chính phủ đặc biệt về hợp tác đầu tư đóng vai trò là cơ chế chính cho sự tương tác giữa 2 nước trong lĩnh vực đầu tư. Quỹ đầu tư Nga-Trung, do Quỹ đầu tư trực tiếp của Nga và Tập đoàn đầu tư Trung Quốc đồng sáng lập, hoạt động từ năm 2012. Quỹ đầu tư Nga-Trung phục vụ phát triển khu vực được thành lập vào năm 2018 với số vốn mục tiêu khoảng 750 triệu USD, ưu tiên các dự án thuộc lĩnh vực năng lượng, hạ tầng giao thông, logistics và nông nghiệp.

Theo Bộ Phát triển kinh tế Nga, tính đến tháng 9 năm 2023, Nga và Trung Quốc đã cùng nhau thực hiện 79 dự án quy mô lớn, với tổng vốn đầu tư khoảng 170 tỷ USD. Theo Tổng lãnh sự quán Trung Quốc tại Vladivostok, đầu tư của Trung Quốc vào vùng Viễn Đông của Nga đã vượt quá 13 tỷ USD vào năm 2022. Theo Liên đoàn các nhà công nghiệp và doanh nhân Nga-Châu Á, các lĩnh vực đầu tư chính của Trung Quốc vào Nga hiện đang thay thế các công ty phương Tây trước đó rời Nga vì các lệnh trừng phạt.

Dầu mỏ

Cuối năm 2022, Nga đứng thứ hai về nguồn cung dầu cho Trung Quốc, xuất khẩu 86,25 triệu tấn (Saudi Arabia đứng đầu với 87,49 triệu tấn). Năm 2023, Nga tăng hoạt động xuất khẩu - chỉ trong nửa đầu năm, 60,6 triệu tấn đã được cung cấp cho Trung Quốc, tăng 25,2% so với cùng kỳ năm ngoái. Nhập khẩu dầu từ Nga sang Trung Quốc giảm 5,8% về giá trị so với cùng kỳ xuống còn 32,1 tỷ USD.

Nga cung cấp dầu cho Trung Quốc thông qua 3 tuyến đường chính: một nhánh của đường ống dẫn dầu Đông Siberia-Thái Bình Dương (ESPO), các tàu chở dầu đi qua Kazakhstan và từ Cảng Kozmino ở Viễn Đông.

Cho tới gần đây, Trung Quốc đã nhận 7 triệu tấn dầu của Nga qua Kazakhstan mỗi năm. Rosneft và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc đã ký một thỏa thuận vào tháng 2/2022 để tăng cường trung chuyển tới 10 triệu tấn dầu mỗi năm trong 10 năm. Hợp đồng này trị giá 80 tỷ USD.

Khí tự nhiên

Đường ống dẫn khí đốt Sức mạnh Siberia bắt đầu vận chuyển khí đốt đến thị trường nội địa Nga và xuất khẩu sang Trung Quốc vào tháng 12 năm 2019. Một nhánh đường ống đến các khu vực phía Đông Trung Quốc đã được xây dựng ở biên giới Nga-Trung trong khu vực thành phố Blagoveshchensk của Nga và thành phố Hắc Hà, nằm ở phía đối diện sông Amur. Gazprom và CNPC đã ký hợp đồng vào tháng 5 năm 2014. Khí đốt sẽ được cung cấp dọc theo tuyến đường phía Đông trong 30 năm, trong khi công suất thiết kế của đường ống đạt 38 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm và hợp đồng trị giá 400 tỷ USD. Gazprom đã cung cấp 10,39 tỷ mét khối khí đốt cho Trung Quốc qua đường ống này vào năm 2021, 15,5 tỷ mét khối vào năm 2022 và 22 tỷ mét khối vào năm 2023. Việc xây dựng một nhà máy xử lý khí đốt ở thành phố Svobodny (Vùng Amur của Nga) là một bước quan trọng trong quá trình phát triển của tuyến đường. Dây chuyền đầu tiên được khởi công vào tháng 6/2021, dự kiến phát huy hết công suất thiết kế vào năm 2025 (42 tỷ mét khối/năm).

Dự án thứ hai liên quan đến việc vận chuyển lên tới 50 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm tới Trung Quốc dọc theo đường ống dẫn khí đốt Sức mạnh Siberia - 2. Tuyến đường này sẽ đi qua lãnh thổ Mông Cổ đến Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương ở phía Tây Trung Quốc. Dự án đã vượt qua giai đoạn nghiên cứu khả thi vào tháng 1 năm 2022, và thỏa thuận khung được Gazprom cùng CNPC ký kết vào tháng 11 năm 2014. Hợp đồng cung cấp khí đốt vẫn chưa được ký kết.

Dự án thứ 3 liên quan đến việc cung cấp khí đốt từ đảo Sakhalin dọc theo đường ống dẫn khí đốt Sức mạnh Siberia - 3 hiện đang được xây dựng nối với các thành phố Dalnerechensk và Hulin (tuyến Viễn Đông). Gazprom và CNPC đã ký thỏa thuận vào tháng 2 năm 2022 để cung cấp 10 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên mỗi năm trong 30 năm tới qua tuyến đường này. Matxcơva và Bắc Kinh đã ký thỏa thuận liên chính phủ tương ứng vào ngày 31/1/2023 (được Duma Quốc gia phê chuẩn ngày 31/5/2023). Gazprom và CNPC đã ký thỏa thuận kỹ thuật về dự án vào tháng 6 năm 2023.

Khối lượng khí đốt qua đường ống của Nga cung cấp cho Trung Quốc sẽ đạt 48 tỷ mét khối mỗi năm khi các dự án Sức mạnh Siberia và Sức mạnh Siberia 3 đạt công suất tối đa.

Khí tự nhiên hóa lỏng (LNG)

Novatek đã ký hợp đồng dài hạn với các công ty Trung Quốc ENN Natural Gas và Chiết Giang Energy vào tháng 1 năm 2022 để cung cấp LNG từ dự án Arctic LNG 2. Novatek và Chiết Giang Energy đồng ý cung cấp 1 triệu tấn LNG mỗi năm trong 15 năm tới. Thỏa thuận với ENN Natural Gas kêu gọi cung cấp khoảng 0,6 triệu tấn LNG mỗi năm trong 11 năm tới. LNG sẽ được chuyển đến các trạm tiếp nhận tại Trung Quốc của các công ty.

Ngân hàng Phát triển Trung Quốc và VEB đã nhất trí về quan hệ đối tác chiến lược vào tháng 9 năm 2019 để tài trợ cho việc xây dựng nhà máy xử lý khí đốt tự nhiên ở Nakhodka. Giai đoạn đầu trong tổng công suất thiết kế của dự án sẽ là 1,8 triệu tấn metanol mỗi năm. Khí tự nhiên phục vụ sản xuất sẽ được lấy từ mỏ Sakhalin. Việc xây dựng nhà máy bắt đầu vào năm 2020, dự kiến phát huy hết công suất vào giữa năm 2023. VEB.RF đã nhận được khoản vay với tổng trị giá hơn 11,6 tỷ USD từ ngân hàng Trung Quốc.

Nga đã xuất khẩu 6,5 triệu tấn LNG sang Trung Quốc vào năm 2022 (tăng 44% so với năm 2021), nguồn cung tăng 2,4 lần về mặt giá trị, vượt 6,74 tỷ USD.

Nguồn cung LNG cho Trung Quốc trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2023 cũng tăng 62,7% so với cùng kỳ, lên 4,46 triệu tấn.

Năng lượng hạt nhân

Atomstroyexport, thuộc tập đoàn nhà nước Rosatom của Nga, đã xây dựng 4 tổ máy điện với các tổ máy phản ứng VVER-1000 tại nhà máy điện hạt nhân Tianwan từ năm 1998 đến năm 2018. Tổng chi phí ước tính khoảng 3,5 tỷ USD. Nhiên liệu hạt nhân cho nhà máy điện hạt nhân này được cung cấp bởi công ty con TVEL của Rosatom theo hợp đồng trị giá 1 tỷ USD cho đến năm 2025. Các bên Nga và Trung Quốc đã ký các thỏa thuận trị giá hơn 50 triệu USD để phục vụ công suất lắp đặt. Vào ngày 7/3/2019, hợp đồng chung xây dựng tổ máy số 7 và số 8 với lò phản ứng VVER-1200 thế hệ 3+ mới nhất đã được ký kết - Trung Quốc đang xây dựng khối số 5 và số 6 theo thiết kế của riêng mình.

Chương trình chiến lược phát triển hợp tác trong lĩnh vực công nghệ hạt nhân đến năm 2030 đã được ký kết vào tháng 3 năm 2023.

Than

Trung Quốc là nước nhập khẩu than lớn nhất thế giới. Nga và Trung Quốc ký lộ trình phát triển hợp tác về than vào tháng 10/2014.

Theo Thứ trưởng Năng lượng Nga Sergey Mochalnikov, xuất khẩu than của Nga sang Trung Quốc đã tăng 2,6 lần trong 6 năm qua lên 67 triệu tấn mỗi năm, và ít nhất 85 triệu tấn than Nga dự kiến sẽ được cung cấp cho Trung Quốc vào cuối năm 2023.

Nông nghiệp

Trung Quốc là nước nhập khẩu lớn thực phẩm và nguyên liệu nông nghiệp của Nga. Theo Cơ quan Hải quan Liên bang Nga, xuất khẩu danh mục các hàng hóa này của Nga sang Trung Quốc đạt tổng cộng 3,5 tỷ USD vào năm 2021. Trung Quốc có truyền thống mua rất nhiều cá và hải sản (hơn 30% tổng khối lượng thực phẩm xuất khẩu). Xuất khẩu dầu thực vật, mật ong, sô cô la, bia và kem của Nga cũng đã tăng lên trong 5 năm qua. Năm 2015, Trung Quốc mở cửa thị trường ngũ cốc cho các nhà sản xuất Nga.

Uralkali đã ký thỏa thuận cung cấp khoảng 3,5 triệu tấn kali clorua cho Trung Quốc từ năm 2023 đến năm 2025 vào ngày 15/6/2023.

Giao thông vận tải

Hành lang châu Âu-Tây Trung Quốc là dự án giao thông vận tải lớn nhất. Đường cao tốc trải dài khoảng 8.500 km, trong đó, 2.200 km ở Nga, 2.800 km ở Kazakhstan và 3.500 km ở Trung Quốc. Việc xây dựng bắt đầu từ năm 2008 và dự kiến hoàn thành vào năm 2024. Khối lượng vận chuyển hàng hóa dự kiến là 33 triệu tấn mỗi năm. Một số đoạn đã đi vào hoạt động. Khoản đầu tư của các công ty Trung Quốc ước tính khoảng 150 tỷ rúp (1,53 tỷ USD).

Một cây cầu đường bộ và cáp treo bắc qua sông Amur giữa Blagoveshchensk và Hắc Hà được thông xe vào tháng 8 năm 2020. Thỏa thuận nhượng quyền xây dựng đã được ký kết vào tháng 6 năm 2016. Tổng chi phí của dự án ước tính là 20 tỷ Rúp (204,18 triệu USD). Cây cầu được thông xe cho vận chuyển hàng hóa vào tháng 6 năm 2022.

Thanh toán bằng các đồng nội tệ

Ngân hàng Trung Quốc là ngân hàng thương mại đầu tiên của Trung Quốc bắt đầu hoạt động thanh toán bằng đồng Nhân dân tệ và đồng Rúp vào tháng 3 năm 2003. Vào tháng 3 năm 2017, một trung tâm thanh toán và thanh khoản bằng đồng Nhân dân tệ đã được khai trương tại Moskva. Có một số văn phòng đại diện của các ngân hàng Nga ở Trung Quốc, cũng như chi nhánh của Ngân hàng VTB ở Thượng Hải. Có khoảng 60 ngân hàng thương mại Nga có tài khoản đại lý tại các ngân hàng Trung Quốc.

Kể từ tháng 10 năm 2017, một hệ thống thanh toán bằng đồng Nhân dân tệ và đồng Rúp của Nga đã hoạt động trong khuôn khổ Hệ thống Thương mại Ngoại hối Trung Quốc (CFETS).

Vào ngày 5/6/2019, một thỏa thuận liên chính phủ về việc chuyển đổi sang thanh toán giữa 2 bên bằng các đồng nội tệ đã đạt được. Vào tháng 3 năm 2023, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố rằng, Nga và Trung Quốc đã tiến hành 2/3 giao dịch thương mại của họ bằng đồng Rúp và Nhân dân tệ.