Trở lại Xốp Mạt

(Baonghean) - Cách đây vài năm khi nói về thẻo đất ấy, trong một bài viết trước đây tôi đã hình dung Xốp Mạt như “một kheo xương chó”. Cái bản nằm chênh vênh dọc theo dòng Nậm Nơn hiu quạnh, tiêu điều như có trận lốc vừa tràn qua. Ai đã từng đặt chân lên bản Xốp Mạt vào thời điểm ấy chắc hẳn cũng có cảm nhận tương tự. Nhưng nay khi tôi trở lại Xốp Mạt mọi thứ đã đổi khác, cho dù vẫn còn đó những vất vả, toan lo.

Mô hình trồng bầu của người dân  bản Xốp Mạt.
Mô hình trồng bầu của người dân bản Xốp Mạt.
Chuyện buồn ở Xốp Mạt
Khi nói về Xốp Mạt - một bản thuộc đồng bào dân tộc Thái ở xã Lượng Minh, huyện Tương Dương nhiều người vẫn nguyên cảm giác rùng mình, lo sợ về một cụm dân cư được “định danh” là bản “không chồng” hay “thủ phủ ma túy” ở miền Tây xứ Nghệ. Không lo lắng sao được khi Xốp Mạt chỉ có 37 hộ dân mà có tới hàng chục người nghiện ma túy, hơn 30 gia đình có người đi tù vì các tội danh liên quan đến ma túy. Có những gia đình liên tục 3, 4 thế hệ, nào ông bà, bố mẹ, con cái, cháu chắt đều vào tù vì tội buôn bán “cái chết trắng”. Thậm chí vào năm 2011 khi tôi đến Xốp Mạt đã bắt gặp những người “điềm nhiên” ngồi hút, chích heroin ngay bên đường, chẳng có chút e dè trước sự có mặt của những người xung quanh.
Người ta nói ở Xốp Mạt mua ma túy dễ hơn mua rau không hề quá. Khi đó Xốp Mạt còn nằm dưới chân núi, phía đông dòng Nậm Nơn và có tuyến đường núi xuyên qua bản Đửa (Lượng Minh) đến khu vực xã Cao Thắng thuộc huyện Kỳ Sơn giáp với nước bạn Lào. Đây cũng chính là con đường chủ yếu để các loại tội phạm lén lút đưa ma túy, xâm nhập và làm tan nát nhiều cộng đồng dân cư nơi đầu nguồn sông Cả. Ở Xốp Mạt, cơn bão ma túy đã cuốn theo đàn ông, đàn bà, người già, người trẻ. Hàng chục gia đình tan nát vì heroin. Những vách lán tiêu điều không có đàn ông, những đứa trẻ sinh ra không bao giờ được hưởng trọn vẹn tình thương yêu của cha mẹ; những luống nương rãy thiếu bàn tay người vun xới; rồi HIV, rồi AIDS... Tất cả biến Xốp Mạt trở thành mảnh đất dữ, âm u lạnh lẽo.
Còn nhớ gia đình ông Lô Viết Luân, cả nhà có hơn 10 người thì có tới 8 người nghiện và đi tù vì ma túy, gồm cả bố, mẹ, con gái, con rể, cháu ngoại. Trở lại Xốp Mạt lần này, tìm đến nhà ông Luân thì được biết ông đã chết, vợ ông bị bắt đi tù vì ma túy đầu năm nay, 2 đứa con vẫn đang thụ án tận tỉnh Quảng Bình, còn những đứa cháu mỗi đứa phiêu bạt một nơi chẳng ai biết. Vậy mà trước đây ông Lô Viết Luân từng là Đảng ủy viên, cán bộ UBND xã Lượng Minh. Còn vợ ông cũng từng giữ cương vị Phó Chủ tịch UBND xã Lượng Minh. Cơn lốc ma túy quyét qua Xốp Mạt tạo ra một thứ dịch bệnh giết chóc và lây lan nhanh. Đã có rất nhiều nỗi đau âm ỉ và cháy bùng phát trong cái bản nằm chơi vơi bên suối ấy. Theo cắt nghĩa của đồng bào Thái, “Xốp Mạt” là cửa khe, suối nhưng đã có lúc người ta nghĩ “mạt” là mất, là hết. Và thực tế cái bản con con ấy đã biến mất dần trên vị trí địa lý ban đầu.
Liên tục trong các năm 2011, 2012 bản Xốp Mạt bị sạt lở nghiêm trọng. Đã có nhiều ngôi nhà bị bùn đất vùi lấp, lở núi cũng khiến nhiều ngôi nhà khác trôi tuột xuống dòng Nậm Nơn. Chính quyền địa phương các cấp đã quyết định phải di dời bản đến nơi tái định cư mới. Nhưng trước khi tìm được địa điểm để quy hoạch chỗ ở, người dân trong bản phải dựng tạm lán trại bám dọc Nậm Nơn. Rồi khu vực tái định cư cũng được quy hoạch và hình thành ở phía Tây của dòng Nậm Nơn, cách bản cũ chưa đầy 1 km. Thế nhưng ông trời dường như chẳng cho dân bản một cơ may, có vẻ như ông vẫn giận Xốp Mạt vì chưa dứt bỏ được ma túy. Vậy nên khu tái định cư tiếp tục sạt lở khi đơn vị thi công mới thực hiện san lấp được 2/3 mặt bằng. Người dân Xốp Mạt đã phải thở dài rằng: ông trời muốn dân Xốp Mạt tránh xa khu vực bản cũ. Lần thứ 2, khu tái định cư của bản Xốp Mạt được quy hoạch và thực hiện. Bản mới nằm cách xa nơi ở cũ khoảng 5 km, sát với trung tâm y tế và trung tâm văn hóa cộng đồng của xã Lượng Minh. Bắt đầu từ năm 2014, bà con đã di chuyển đến nơi ở mới.
Chờ mùa vui trở lại
Chúng tôi tìm về bản mới Xốp Mạt vào một ngày đầu tháng 6. Xốp Mạt lô xô dưới cái nắng đỉnh điểm của mùa hạn hán lịch sử. Địa chỉ đầu tiên chúng tôi muốn ghé thăm là nhà trưởng bản. Hóa ra đó là “anh” trưởng bản chứ không phải là “ông” trưởng bản như tôi đã hình dung. Lương Văn Thiện đón chúng tôi với nụ cười kín đáo và cái bắt tay rụt rè. Kể cũng lạ, trưởng bản mới 27 tuổi và có cái tên gây thiện cảm ngay từ phút gặp gỡ đầu tiên. Lương Văn Thiện cho biết, hiện nay bản Xốp Mạt mới có 44 hộ gia đình. Khi chuyển từ nơi ở cũ về khu tái định cư mới các hộ dân đều được nhà nước hỗ trợ kinh phí di chuyển. Cụ thể, mỗi hộ được hỗ trợ 20 triệu đồng, đối với nhà kê sàn được huyện hỗ trợ thêm 4 triệu đồng, nhà cột bình thường được hỗ trợ 3 triệu đồng. Ngoài ra các gia đình trong bản đều được chính quyền địa phương hỗ trợ 1 triệu đồng làm nhà vệ sinh. Trưởng bản Lương Văn Thiện dẫn chúng tôi đi một vòng thăm nơi ăn ở mới của bà con. “Về đây yên tâm lắm, không lo như cái bữa trước. Ma túy, lở đất. Khổ lắm”. Thiện còn cho chúng tôi xem những luống rau nhỏ, giàn bầu, bí đã đơm hoa, kết trái do bà con tự gieo trồng và chăm sóc. “Người đang tưới rau là chị Lô Thị Thải, còn đang cho bê uống nước là La Thị Chùng. Nhà nớ khá. Có cả gà lợn nữa” - Trưởng bản chỉ tay giới thiệu. 
Bản Xốp Mạt hiện có 158 khẩu và người trong độ tuổi lao động chiếm khoảng 50%. Tuy vậy, theo như cách nói của anh Lương Trọng Phú thì: “Ở đây không ai phân biệt người trong hay ngoài tuổi lao động. Ai cũng phải làm việc để kiếm cái ăn”. Ngay cá nhân anh Phú mặc dù nhà đã chuyển về khu tái định cư nhưng vẫn phải dựng lều bên sông Nậm Nơn gần nơi ở cũ để buôn bán kiếm sống. Điều khiến chúng tôi bất ngờ là vợ chồng anh Lương Trọng Phú, chị Lô Thị Thắm có 2 người con thì cậu cả Lương May Bún đang là sinh viên năm thứ 5 Trường Đại học y Thái Bình, cô út Lương Thị Thu Hảo đang theo học Khoa Quản lý văn hóa tại Trường Đại học Vinh. Chúng tôi nhận thấy trong ánh mắt của đôi vợ chồng ấy cháy lên một niềm tự hào, hy vọng tha thiết. “Cũng là kiếm cái tiền học cho con các chú nà. Vợ chồng kinh “danh” lặt vặt, tui có thêm cái nghề may vá. Mình mà làm điều “xáu”, con hắn tựa lưng ở mô, hắn cũng “rày” chớ” - là chị Thắm đã dãi bày với chúng tôi như vậy. Còn anh Phú chồng chị, người đảng viên ở Chi bộ Xốp Mạt thì suy tư rằng: muốn bản thay đổi thì mình phải làm trước.
Biết vậy nhưng ở Xốp Mạt để cuộc sống trở lại như nếp bản xưa chẳng đơn giản chút nào. Nói như bà Lô Thị Lợi, người dân ở Xốp Mạt thì bà con đang ở nhờ trên đất của bản lạ. Cũng đúng, khu vực tái định cư của Xốp Mạt được quy hoạch trên địa bàn bản Lạ, một bản dân cư khác của xã Lượng Minh. Mỗi hộ được bàn giao mặt bằng gồm đất ở và đất vườn khoảng 200m2. Diện tích này chỉ đủ dựng nhà chứ không thể làm thêm chuồng để nuôi lợn, nuôi gà. “Mình mà làm chuồng nuôi lợn thì sẽ gây ô nhiễm với nhà bên cạnh” - bà Lô Thị Lợi cho hay. Bên cạnh đó, dù đã chuyển về khu tái định cư nhưng bà con vẫn phải vượt gần 5 km trở về nơi ở cũ để gieo hạt, làm nương. Điều kiện đi lại cách trở đã ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động sản xuất, trồng trọt của bà con.
Đã thế năm nay lại đại hạn, Trưởng bản Lương Văn Thiện cho biết vụ này không có gia đình nào làm rẫy, nương được. Ngô trồng vừa được gang tay đều chết cháy hết. Điều này cũng được ông Lô Văn Vui - Trưởng Ban nông nghiệp xã Lượng Minh xác nhận với tâm trạng lo lắng: “Bà con kéo nhau đi làm kiếm sống khắp nơi. Người thì đi Trung Quốc, Quảng Trị, Quảng Bình, người đi công ty. Những ai đi ra ngoài còn có tiền bạc gửi về giúp đỡ gia đinh, chớ nhà mô không có người đi thì rau măng qua ngày”. Thực tế này không chỉ tác động đến đời sống của người dân Xốp Mạt mà còn có thể tạo ra những hệ lụy khó lường ở một nơi từng được biết đến là vùng đất của “cái chết trắng”. 
Chia tay Xốp Mạt, chia tay với người trưởng bản có nụ cười hiền trên gương mặt dày râu quai nón chúng tôi đã không khỏi day dứt về cái cụm dân cư bé nhỏ với gần 70% hộ nghèo. Không dám nghĩ “mạt” là mất, là hết, chỉ mong mảnh đất có tên “cửa sông, suối” ấy nước sẽ trong trở lại, mùa vui sẽ rộn rã nếp nhà.
Đào Tuấn - Nhật Lân 
“Dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng khu tái định cư để di dời khẩn cấp 37 hộ dân bản Xốp Mạt và trung tâm hành chính xã, các trường học ra khỏi vùng thiên tai, sạt lở nguy hiểm xã Lượng Minh, huyện Tương Dương” được UBND tỉnh Nghệ An phê duyệt thông qua Quyết định 3972/QĐ.UBND ngày 9/9/2013. Theo đó Tổng kinh phí được duyệt là: 56 tỷ đồng; kinh phí được cấp đến 31/12/2013 là 10 tỷ đồng; kinh phí đã giải ngân đến 31/12/2013 là hơn 1,9 tỷ đồng; số kinh phi được giao năm 2014 là 1 tỷ đồng. Số vốn còn thiếu là 45 tỷ đồng. Đến thời điểm này Dự án đã hoàn thành khu tái định cư, khu trung tâm hành chính, trường mầm non, nhà văn hóa cộng đồng... 

tin mới

Lê rừng

Xã vùng cao Kỳ Sơn vào mùa thu hoạch lê rừng

(Baonghean.vn) - Những ngày này, nhiều hộ dân ở xã Tây Sơn (huyện Kỳ Sơn) đang vào mùa thu hái mắc coọc (lê rừng). Đây là một loại cây ăn quả đặc trưng của đồng bào người Mông nên rất được người mua ưa chuộng.

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

(Baonghean.vn) - Sáng 14/7, đồng chí Hoàng Nghĩa Hiếu - Phó Bí thư Tỉnh ủy tới dự Lễ khánh thành cầu dân sinh bản Phà Mựt và khởi công cầu dân sinh bản Nhôn Mai, xã Nhôn Mai, huyện Tương Dương. Đây là các công trình do lực lượng Bộ đội Biên phòng Nghệ An kêu gọi, xây dựng hỗ trợ người dân vùng biên.

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

(Baonghean.vn) - Giữa những ngày nắng gắt, 35 hộ đồng bào Đan Lai ở bản Bá Hạ, xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông bất ngờ đón niềm vui khi được nhận quà tặng từ đoàn công tác chính quyền các cấp và tấm lòng hảo tâm của Nhóm thiện nguyện Niềm tin.

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) -  Được đưa vào khai thác từ năm 2022, điểm du lịch Hội Nguyên ở xã Yên Thắng, huyện Tương Dương có sức hút đối với nhiều người. Về đây, du khách được hòa mình vào sông nước, núi rừng và có được những giờ phút thư giãn, trải nghiệm thú vị.
Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

(Baonghean.vn) -  Là tộc người đã định cư ở Việt Nam hơn 400 năm, với số dân gần 1,4 triệu người, đông thứ 8 trong các dân tộc ở Việt Nam, nhưng tộc danh của người Mông vẫn chưa được công chúng hiểu và đọc , viết cho đúng. Ở Việt Nam, người Mông thường được gọi là “Hơ-Mông” hoặc “Mèo” ; còn trên các văn bản viết, người ta có khi viết “H’mông”, HMông, có khi lại viết Mông, Mèo. Như vậy, đâu mới là cái tên đúng nhất về dân tộc này và vì sao lại có những cách gọi , đọc, viết khác nhau như vậy? Bài viết dưới đây của một người Mông giải thích rõ về điều này.
Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

(Baonghean.vn) - Thời điểm này đang vào mùa nước đổ ở Puxailaileng. Bà con bước vào vụ sản xuất mới trên những thửa ruộng bậc thang. Cuộc sống, sinh hoạt và cảnh sắc dưới “nóc nhà” miền Tây xứ Nghệ hiện lên như tranh vẽ, làm xao xuyến bất cứ ai khi ghé thăm.
ff

'Trốn nắng' ở vùng sinh thái Con Cuông

(Baonghean.vn) - Dòng sông Giăng xanh mát, thác nước Khe Kèm như mát xa vào thân người tắm ở giữa vùng rừng Con Cuông (Nghệ An) là những điểm đến lý thú để du khách "trốn nắng" hiệu quả trong mùa Hè. Đến đây du khách còn được thưởng thức nhiều món ăn đặc sắc do đồng bào chế biến và hòa mình vào tiếng khèn, khắc luống cùng điệu múa sạp sôi động.
Động lực mới phát triển miền Tây

Động lực mới phát triển miền Tây Nghệ An

(Baonghean) - Động lực mới với chính quyền và người dân nơi miền Tây Nghệ An khi Quốc hội phê duyệt Nghị quyết về “Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” và Chính phủ cũng đã ban hành nghị quyết triển khai thực hiện.
Món rêu đá ngày Tết

Hấp dẫn, thơm ngon món mọc rêu đáy sông gói lá chuối ngày Tết

(Baonghean) - Từ nhiều đời nay, rêu đá ở dưới đáy các sông, suối trên thượng nguồn sông Lam được người dân miền núi xứ Nghệ xem như một loại thực phẩm phục vụ đời sống hằng ngày. Đặc biệt đối với đồng bào người Thái, rêu đá còn được dùng để chế biến ra nhiều món ăn truyền thống, ngon và đặc sắc trong dịp lễ, Tết.
Người có uy tín vùng đồng bào DTTS.

Tuyên dương 200 người có uy tín tiêu biểu vùng đồng bào DTTS ở Nghệ An

(Baonghean.vn) - Những người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số đã phát huy vai trò tích cực, có nhiều đóng góp cho công cuộc xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng của tỉnh nói chung và các huyện miền núi nói riêng. Họ chính là cầu nối giữa Đảng, chính quyền với đồng bào các DTTS, nhân dân vùng miền núi.
ảnh đại diện ý kiến

Những thủ lĩnh nơi bản làng miền Tây xứ Nghệ

(Baonghean.vn) - Người có uy tín vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) luôn tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tuyên truyền, vận động đồng bào áp dụng các tiến bộ KHKT vào sản xuất, chăn nuôi; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Về dự Hội nghị tuyên dương người có uy tín tiêu biểu trong vùng đồng bào DTTS tỉnh Nghệ An lần thứ 2, năm 2019 diễn ra vào chiều 15/10, các đại biểu gửi gắm nhiều tâm nguyện từ thực tiễn.
Có không gian vừa thoáng mát, vừa yên tĩnh dường như đã tạo cảm hứng đọc sách cho các em học sinh

Dãy nhà chờ độc đáo cho giáo viên và học sinh vùng cao Nghệ An

(Baonghean.vn) - Điểm Trường Tiểu học bản Khổi, thuộc Trường Tiểu học Tam Thái (Tương Dương - Nghệ An) chỉ có 2 phòng học, không có phòng chờ cho giáo viên và phòng đọc sách cho học sinh. Phụ huynh nơi đây đã cùng nhau góp tre, nứa, lá cọ để dựng lên những nhà chờ đẹp mắt, thân thiện.
học sinh tựu trường

Những đứa trẻ người Mông ở Nghệ An rời bản, xuống núi đến trường

(Baonghean.vn) - Cuộc sống vất vả đã “cuốn” những đứa trẻ người Mông ở Tri Lễ (Quế Phong) sớm lên nương, vào rẫy... Tuy nhiên năm gần đây, nhận thức người dân được nâng lên, người Mông đã xem việc đưa trẻ xuống núi theo học là để tiếp thu kiến thức mới, góp phần nâng cao cuộc sống, xây dựng bản làng.
Trải nghiệm chợ phiên vùng cao Tương Dương với các loại rau củ độc đáo

Trải nghiệm chợ phiên vùng cao Tương Dương với các loại rau củ độc đáo

(Baonghean.vn) - Đã từ lâu người dân khắp nơi đều biết đến chợ phiên Tam Thái (Tương Dương) là phiên chợ chuyên bày bán rất nhiều loại rau, củ, quả do bà con tự trồng hoặc thu hái ở trên nương rẫy hay khe suối. Đây không chỉ là những loại nông sản "sạch" mà còn là những vị thuốc rất tốt cho sức khỏe, nên được người dân rất ưa chuộng.
Hoạt động của bộ phận một cửa tại Chi cục thuế huyện Tương Dương. Ảnh: Phương Thúy

Huyện có 5 dự án thủy điện ở Nghệ An kiến nghị trích nguồn thuế cho địa phương

(Baonghean.vn) - Trên địa bàn huyện Tương Dương (Nghệ An) hiện có 5 dự án thủy điện nhưng việc thu thuế lại không thuộc trách nhiệm của huyện. Do đó, huyện vùng cao này đề nghị có chính sách nhằm trích lại một phần kinh phí từ nguồn thu thuế các công trình thủy điện trên địa bàn cho địa phương.