Xã hội

Nghệ nhân xã miền núi Nghệ An mở lớp học Hè miễn phí truyền lửa đam mê ví, giặm cho thế hệ trẻ

Khánh Ly - Thanh Nga • 04/08/2025 06:28

"Lời Bác dặn trước lúc đi xa/rằng muốn nghe câu dân ca xứ Nghệ/câu hát quê hương như lời ru của mẹ/theo Bác bôn ba khắp bốn phương trời. Lời Bác dạy cháu con còn ghi/ bảo tồn gìn giữ và phải phát huy...". Đến xóm 8, xã Nghĩa Đồng, từ xa đã nghe thấy tiếng hát đồng thanh ngọt ngào, trong trẻo đến từ lớp dạy dân ca miễn phí dành cho lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng của Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh.

Tác giả: Khánh Ly - Thanh Nga / Kỹ thuật: Hồng Toại • 03/08/2025

Ở độ tuổi 60, Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh vẫn say mê sưu tầm, sáng tác các làn điệu Dân ca ví, giặm và trao truyền, lan toả niềm đam mê ấy cho thế hệ trẻ. Lớp truyền dạy dân ca (gọi đầy đủ là bảo tồn và phát huy Dân ca ví, giặm) của ông được tổ chức ngay ở khoảng sân rộng rãi, râm mát tại ngôi nhà nhỏ bình dị mà gia đình ông đang sinh sống.

Lớp học thu hút khoảng hơn 60 em theo học, số nhỏ tuổi được bố trí ngồi quây quần trên chiếc chiếu phía trước, học sinh lớn hơn ngồi 3 dãy ghế ở phía sau, trật tự và quy củ, chăm chú ngân nga theo từng giai điệu của thầy.

Học sinh đến với lớp truyền dạy dân ca miễn phí tại nhà Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh đều trìu mến gọi ông là "thầy”. Lớp khai giảng từ đầu tháng 6, thu hút học sinh thuộc nhiều lứa tuổi ( từ 6-14 tuổi) và đến từ nhiều địa bàn khác nhau.

Có nhiều em vì niềm đam mê dù nhà cách địa điểm học 16 km nhưng vẫn rất chăm chỉ đến lớp, không nghỉ buổi nào. Như em Hoàng Ánh Hồng - học lớp 5 được dì ruột xin cho theo học lớp truyền dạy dân ca của thầy Minh. Hàng ngày, cô bé được mẹ chở từ xã Nghĩa Khánh xuống xã Nghĩa Đồng để học hát dân ca vào mỗi buổi chiều.

"Nhờ thầy Minh hướng dẫn, em đã học hỏi được nhiều thứ, từ kỹ thuật lấy hơi, luyến láy đến phách nhịp… ", Ánh Hồng chia sẻ.

Còn em Nguyễn Thị Thu Thảo (SN 2013), Liên đội trưởng Trường THCS Nghĩa Đồng, ở cùng xóm với Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh nên được ông dạy hát nhiều lần. Dù vậy, khi nghe tin có lớp học miễn phí dịp Hè, Thảo vẫn đến xin học để trau dồi thêm. Tại lớp của thầy Minh, Thảo và các bạn được truyền dạy các làn điệu dân ca lời cổ và cả các làn điệu cách tân.

Ngoài ra, “thầy Minh còn chỉ bảo cho chúng em phong cách biểu diễn, thổi hồn vào nhân vật, cách xử lý các tình huống trên sân khấu….”, Thảo chia sẻ.

Nói về lớp học của mình, ông Ngô Trí Minh cho biết, trước đây, ông cũng đã dạy hát cho nhiều người ở thôn, xóm, ở CLB, các đội văn nghệ, các buổi ngoại khóa của các nhà trường, nhưng đầu Hè năm nay, ông mới chính thức mở lớp dạy hát dân ca miễn phí tại nhà cho lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng.

Để phục vụ cho lớp học, ông tự sắm đàn, loa máy, micro, ghế ngồi; còn nước uống, không gian sinh hoạt, vui chơi cho các cháu thì đã có vợ ông - bà Trịnh Thị Hoành, hơn 30 năm làm công tác phụ nữ ở địa phương chuẩn bị chu đáo. Bà cũng là người yêu Dân ca ví, giặm nên luôn ủng hộ chồng tiếp lửa tình yêu di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc cho thế hệ trẻ.

Bà Phan Thị Thu - người dân xóm 8, xã Nghĩa Đồng, hàng ngày vẫn đưa cháu nội là Nguyễn Phúc Minh Quân, năm nay lên lớp 5 đến học hát ở lớp truyền dạy dân ca bày tỏ: Hiếm có ai nhiệt tình, trách nhiệm như vợ chồng ông Ngô Trí Minh. Các cháu đến đây, không chỉ được thoả niềm đam mê mà còn được trau dồi, bồi đắp về tâm hồn thông qua những lời ca, tiếng hát về tình người sâu đậm, tình yêu quê hương, đất nước...

Là con thứ ba trong gia đình có 10 người con, từ thuở nhỏ, Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh đã bén duyên dân ca bằng sự say mê hiếm có. Ông hát khi gọi bạn dong trâu, hát khi cùng cha lao động trên cánh đồng vào vụ gặt.

Những khúc hát dân ca thời đó giản đơn và thấm đẫm hương vị đồng quê. Ông nói: Người dân xã Nghĩa Đồng có tình yêu mãnh liệt với câu hò, điệu ví quê hương. Họ có thể ứng tác dân ca từ đời sống, cả những khi nông nhàn hay lúc lao động, sản xuất. Đặc biệt, nơi đây đã sớm có đội tuồng, đội chèo, các đội diễn xướng dân ca làm chủ nhiều sân khấu của huyện Tân Kỳ (cũ).

Chính từ những sân khấu kịch với các vở diễn “Cô gái Sông Lam”, “Không phải tôi”…, Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh đã sớm được bồi đắp tình yêu và niềm đam mê tìm hiểu và thực hành. Ông chia sẻ: Tôi đi theo các đội kịch của thôn suốt ngày, suốt đêm, đội tập bao giờ, diễn ở đâu tôi cũng đều có mặt. Thế nên, tôi thuộc hết lời thoại, câu thoại bằng điệu ví, bằng điệu lập lơ hay tứ hoa và hát tốt những giai điệu này”.

Năm 1985, ông Ngô Trí Minh được cử học tại Trường Hạ sỹ quân công binh. Vào môi trường quân đội, ông lại được học hỏi thêm những kỹ năng hát và đàn từ đồng đội nên tiếng hát, tiếng đàn ngày càng thêm điêu luyện.

Chỉ một thời gian ngắn, ông Ngô Trí Minh không chỉ thành thạo đàn guitar, organ mà còn tập trung nhiều vào nghiên cứu và tập chơi sáo, nhị để có thể đệm cho người hát dân ca.

Đến năm 1988, ông xuất ngũ trở về địa phương tham gia các phong trào văn hóa, văn nghệ tại quê nhà, được tín nhiệm phụ trách đội dân ca của thôn, xóm.

Những năm tháng sau đó, ông và những người có chung niềm đam mê Dân ca ví, giặm đã cùng với cán bộ văn hóa xã tìm nhiều giải pháp lan tỏa và thành lập CLB Dân ca ví, giặm Nghĩa Đồng, cũng là lập CLB Dân ca ví, giặm đầu tiên của huyện Tân Kỳ (cũ). Ban đầu CLB chỉ mới trên 10 thành viên, ít lực lượng trẻ, nhưng sau này Ban Chủ nhiệm CLB đã lan tỏa và thu hút thêm nhiều thành viên trong đó cả những người trẻ.

Bận rộn với công việc gia đình và phát triển kinh tế nhưng các thành viên Câu lạc bộ Dân ca ví, giặm xã Nghĩa Đồng luôn dành thời gian luyện tập, sinh hoạt mỗi tháng 1 lần. Với lực lượng tương đối đồng đều và bằng hoạt động nhiệt huyết của những thành viên CLB như ông Ngô Trí Minh mà CLB Dân ca ví, giặm xã Nghĩa Đồng đã gặt hái được những thành tích đáng ghi nhận.

Đó là những giải thưởng về hoạt động phong trào như: Giải A Liên hoan Tiếng hát Làng Sen năm 2012 với tiết mục "Sáng mãi một vùng quê"; Giải A Liên hoan Tiếng hát Làng Sen năm 2014 với tiết mục "Nghĩa Đồng ngày mới", Giải A Liên hoan Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh lần thứ V, cụm IV vào năm 2023 với bài “Lời khuyên của đấng sinh thành”…

Ngoài ra, Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh được vinh danh là tác giả có các ca khúc tự biên tốt trong các liên hoan. Điển hình ca khúc “Hát từ Làng Sen” trong Hội diễn nghệ thuật quần chúng năm 2001 được trao tặng Giấy khen cho tác giả; trong các Hội diễn “Từ Làng Sen các làng văn hóa” các năm 2000, 2001, 2002, ông cũng được vinh danh là tác giả có ca khúc phát triển từ dân ca hay.

Ngoài biểu diễn, sưu tầm, biên soạn, trao truyền dân ca, Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh còn sáng tác những ca khúc phát triển từ dân ca, góp phần làm lan tỏa Dân ca ví, giặm trong cộng đồng.

Đến nay, Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh đã sáng tác hơn 60 tác phẩm Dân ca ví, giặm và các ca khúc có giá trị cao về nội dung và nghệ thuật.

Những ca khúc như “Nghĩa Đồng một góc trời quê”, “Hương sắc Đình Sen”... của ông được xem là ca khúc nổi tiếng của địa phương, được nhiều người ưa thích và đạt được hàng triệu lượt view trên YouTube.

Ông Nguyễn Văn Dũng - Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Nghĩa Đồng cho biết: “Cái tài của ông Ngô Trí Minh là chỉ cần đưa nội dung yêu cầu cho ông là ngày mai có tác phẩm. Từ ca khúc dân ca lời mới, tổ khúc dân ca, đến hoạt cảnh hay ca kịch ông đều viết và sáng tác tốt. Những ca khúc của ông khi được đội dân ca xã nhà biểu diễn thì có nhiều ca sĩ, diễn viên quần chúng ở các ngành, đơn vị hoặc các trung tâm văn hóa xin được hát, biểu diễn trên các sân khấu khác”.

Bằng những hoạt động không ngơi nghỉ, tinh thần nhiệt huyết và cả năng khiếu trong việc nắm giữ và thực hành dân ca, năm 2015, ông Ngô Trí Minh vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú về nghệ thuật trình diễn Dân ca ví, giặm.

Với ông Ngô Trí Minh, việc được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú không chỉ là sự ghi nhận, là niềm vinh dự mà còn là trọng trách lớn, trong đó, việc góp sức để bảo tồn và phát triển các làn điệu dân ca, lan tỏa và trao truyền để mạch nguồn Dân ca ví, giặm mãi mãi trường tồn cùng dân tộc; trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong sinh hoạt, lao động, sản xuất của nhân dân, là chất keo gắn kết tình làng, nghĩa xóm.

Vì vậy, ông xem việc truyền dạy, bồi dưỡng hạt nhân nòng cốt về Dân ca ví, giặm từ thế hệ trẻ là sứ mệnh và trách nhiệm cao cả của người nghệ nhân như ông. Các lớp học truyền dạy dân ca miễn phí tại nhà do ông mở ra cũng không nằm ngoài mục đích như vậy.

Ông trăn trở: “Tôi đã từng được các nhà trường trên địa bàn xã và huyện Tân Kỳ (cũ) mời đến dạy dân ca cho các em nhỏ, nhưng không thành hệ thống, không thành một chiến dịch dài hơi nên chưa được như mong muốn.

“

Tôi rất mong cấp ủy, chính quyền quan tâm đến hoạt động gìn giữ, lan toả di sản văn hóa phi vật thể Dân ca ví, giặm, nhất là đối với thế hệ trẻ".

Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh

Được biết, trong tháng 7/2025, đoàn công tác của Đảng ủy, HĐND, UBND xã Nghĩa Đồng và đại diện một số ban, ngành do đồng chí Nguyễn Văn Thực - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã làm trưởng đoàn đã đến thăm, động viên thầy và trò lớp truyền dạy Dân ca ví, giặm tại nhà Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh.

Và mới đây, vào chiều 1/8, UBND xã Nghĩa Đồng phối hợp với Câu lạc bộ Dân ca ví, giặm của xã tổ chức Hội nghị báo cáo kết quả lớp học bảo tồn, phát huy Dân ca ví giặm, tạo điều kiện để các em học sinh trong lớp của Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh trình diễn các tiết mục Dân ca ví, giặm đã được truyền dạy.

Đây là hoạt động có ý nghĩa thiết thực, góp phần giáo dục truyền thống, nuôi dưỡng tâm hồn và bồi đắp bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời, tạo sân chơi lành mạnh, bổ ích trong dịp Hè cho thiếu niên, nhi đồng.

Theo NSƯT Đình Đắc – nguyên Trưởng phòng nghiên cứu Di sản Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh: Việc truyền dạy dân ca cho thế hệ trẻ trên đất Nghĩa Đồng và các địa bàn lân cận thực sự là một cách trao truyền bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc có tính dài hơi. Mỗi người được truyền dạy sẽ lan tỏa tình yêu Dân ca ví, giặm theo cách riêng, nhưng sẽ giúp cộng đồng thấu hiểu được cái hay, cái đẹp của dân ca. Nếu không có những người trao truyền như Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh thì Dân ca ví, giặm sẽ dần mai một”.

“

Nghệ nhân Ưu tú Ngô Trí Minh là người có năng khiếu, vừa có thể đàn, hát lại vừa có thể sáng tác. Ông có một số tác phẩm đã đi vào lòng quần chúng và đã được sự ghi nhận đáng kể. Một người làm văn hóa phong trào lại vừa có niềm đam mê, lại vừa nắm giữ, thực hành tốt Dân ca ví, giặm như ông quả là số hiếm”.

NSƯT Đình Đắc - Nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu Di sản Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh