Người Thái Nghệ An và tín ngưỡng về con trâu

(Baonghean.vn) - Cái hình đầu trâu khắc trên 2 cánh cửa kho thóc hợp tác xã ở bản Mộng (vùng Khủn Tinh, Quỳ Hợp) mà tôi thấy hồi nhỏ đã gây cho tôi một ấn tượng rất mạnh.
Sừng trâu được chạm trổ trên cửa của ngôi nhà người Thái. Ảnh tư liệu: CTV
Sừng trâu được chạm trổ trên cửa của ngôi nhà người Thái. Ảnh tư liệu: Hồ Phương

Tôi đi học vỡ lòng, từ nhà qua khu rừng Pả Đông (rú mồ), lội một con suối nhỏ, lên hết dốc là thấy ngay “cái đầu trâu”. Thú thật, tôi thấy sờ sợ. Ai đã khắc cái đầu trâu thật khéo léo? Mỗi cánh cửa là 1 cái sừng cong vút, ở giữa, chỗ buộc mũi (sẹo) là 1 cái khóa sắt to, đen. Hai con mắt trâu nhìn chòng chọc như muốn húc chết ngay kẻ nào dám bén mảng đến trộm.

Nhưng dần dần tôi cũng không sợ nữa! Tôi nghĩ đến con trâu nhà mình, con trâu thân thương dưới sàn nhà tôi. Nó biết quỳ xuống để cho tôi trèo lên lưng. Nó biết bơi ra dòng Nặm Huống chơi với tôi… Còn khi bố đem đi cày thì nó rạch những đường cày thẳng tắp… Không có trâu thì khó mà làm ruộng! “Con trâu là đầu cơ nghiệp”, đó là câu tục ngữ của người Kinh, người Thái cũng vậy!

Tượng trâu phủ phục, trong đó có 6 trâu đen và 3 trâu trắng được đặt trước đền Chín Gian. Ảnh: P.V
Tượng trâu phủ phục, trong đó có 6 trâu đen và 3 trâu trắng được đặt trước đền Chín Gian. Ảnh: P.V

Và còn hơn thế nữa! Con trâu đối với người Thái còn đi vào tín ngưỡng. Người Thái thờ trâu, tôn vinh trâu. Trong bài cúng mời trâu về ăn Tết, có đoạn: “Đừng để con hổ vằn nó bắt/Đừng để trâu ăn gần bờ vực mà giật thột/Đừng để trâu ăn gần hố khoai mài mà ngã/Con rận đừng vào kẽ chân/Con sên đừng chui vào mũi/Trâu ăn cỏ lau, cỏ gianh cho lớn/Trâu ăn cỏ bãi bằng cho khỏe/Để cho mỗi gốc cây có một dây buộc/Mỗi gốc cây có một con trâu/Cho trâu về bản rào rào như trời nổi cơn dông/Trâu vào gầm sàn ào ào như mưa trút/Cho có con trâu đực sừng thuôn/Cho có trâu sừng cong cọ lưng ken két dưới gầm thang/Cho có trâu sừng xoắn là trâu lộc/Sao cho đi xuống dưới được tiếng là trâu lắm/Đi lên trên được tiếng là trâu nhiều/Được đẹp nhờ có thần tổ chủ/Có được trâu già trâu mộng nhờ thần tổ chăn trâu…”.

Tôi nhớ lễ tế trâu trong đám tang ông bác tôi cách đây nửa thế kỷ. Người ta dựng 1 cái nhà thờ nhỏ, bằng tre nứa dưới sân. Dắt con trâu đến buộc vào cái cột chôn giữa sân. Chủ tế đọc bài cúng, dâng trâu cho hồn ma. Sau khi chọc tiết, trâu chết, người ta lấy chạc mũi trâu buộc vào cột nhà thờ. Dâu rể mặc áo đỏ (áo ma), thắt lưng xanh, đi vòng quanh trâu, vẩy nước vào trâu, châm bó đuốc vào trâu (tỏ ý làm thịt). Xong, trâu được mổ. Người ta cắt lấy đầu trâu đặt lên bàn thờ (trên nhà thờ đó).

Cặp sừng trâu được gọi là "sừng chồng, sừng vợ" thường được người Thái sử dụng trong ngày cưới. Ảnh tư liệu: Hồ Phương
Cặp sừng trâu được gọi là "sừng chồng, sừng vợ" thường được người Thái sử dụng trong ngày cưới. Ảnh tư liệu: Hồ Phương

Ở đền Chín Gian (Quế Phong) vật tế lễ cũng là trâu. Và con trâu trở thành đối tượng trung tâm của các hoạt động tế lễ: “Hãy xem nhé, chá gốc (dẫn đầu) sắp được dắt trâu/Chá ngọn (thành viên) sắp được vác mía/Vác mía cây nhỏ để nhử trâu xuống/Cháu trai xuống bến giữa để tắm trâu “chủ trời”/Chá nhỏ lại bến rộng hôm nay để tắm trâu Then (trời)/Trông thấy các ông Đẳm (tổ tiên) hôm nay xuống bến rạt rạt/Nước ống bạc ống vàng lại tắm trâu “chủ trời”/Chá gốc dắt trâu vào với cọc/Hãy tắc trâu vào với chạc/ Buộc kỹ vào với cột nhiều vòng/Nhưng khi trâu chưa gục ta - mình đây hãy dậy bắt/ Khi trâu chưa chết hãy dậy đuổi/ Trâu trắng đó ta hãy vây riết/ Trâu đen ta - mình mọi người đuổi vây ngặt/Buộc nhiều con hãy nghỉ đấy nhé!/Dáo lưỡi nhỏ lại giơ quá vai/ Gươm lưỡi sắc lại giơ chém trâu/ Nhưng đừng chém trâu ngã về nước kẻo mất vía cá đấy nhé!/Đừng chém trâu ngã về ruộng kẻo mất vía lúa/Ngã về bản mất vật nuôi của cải trong nhà/Chém, hãy khéo chém cho trâu già gục về núi Pu Căm”.

Người Thái quan niệm người chết thì hồn về sống với tổ tiên ở mường Trời nên phải có trâu để làm ăn.

Nghi lễ rước trâu. Ảnh: Đặng Cường
Nghi lễ rước trâu. Ảnh: Đặng Cường

Trở lại với đám tang ông bác tôi đã nói ở trên. Thầy mo đọc bài cúng dâng trâu: Con cháu phải: “Nộp cả trâu sừng ngoác, sừng quặp cho bố (mẹ) về Bôn (trời) cày ruộng cày mạ/Con cháu cho trâu sừng gộc/Lên trời để cày ruộng (mà) cấy/Lấy trâu 1, ra trâu đàn/ Bố (mẹ) hãy dắt trâu đi trước/Tôi (thầy mo) vác gươm lưỡi sắc đi áp tải sau/Hãy dắt trâu đi lộp cộp/Tắc trâu đi xăm xăm/Cái roi (của mo) thì vung vẩy theo sau”.

Bây giờ đã công nghiệp hóa. Đã xuất hiện những con “trâu sắt” làm việc trên đồng nhưng trên nhiều miền quê xứ Nghệ, con trâu vẫn sẽ mãi gắn với đời sống của người Thái.

tin mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.

Người dân miền Tây Nghệ An đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ đặc sản Tết qua mạng

Người dân miền Tây Nghệ An đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ đặc sản Tết qua mạng

(Baonghean.vn) - Thời điểm cuối năm, các cơ sở chế biến bò giàng, lạp xưởng (Kỳ Sơn, Tương Dương), rượu Khâu Hin (Con Cuông) và thịt chua (Quế Phong)… vừa khẩn trương đẩy mạnh sản xuất, vừa tập trung quảng bá, bán hàng qua các kênh thương mại điện tử cung ứng cho thị trường Tết.

Lạ lùng loại rau đặc sản mọc trên núi cao, sống tốt giữa mùa rét đậm ở vùng biên Nghệ An

Lạ lùng loại rau đặc sản mọc trên núi cao, sống tốt giữa mùa rét đậm ở vùng biên Nghệ An

(Baonghean.vn) - Khi gió bấc tràn về kèm những đợt mưa phùn, cái lạnh miền sơn cước như cứa vào da thịt, cũng là khi những triền núi trồng cải mẹo thẫm xanh. Càng lạnh, cây cải càng xanh tốt, càng giòn và ngon. Đây cũng là thời điểm người dân ở Kỳ Sơn, Tương Dương thu hoạch cải mẹo…

Phụ nữ Thái ở Kỳ Sơn xoay xở giữ nghề truyền thống

Phụ nữ Thái ở Kỳ Sơn xoay xở giữ nghề truyền thống

(Baonghean.vn) - Nghề dệt thổ cẩm ở bản Buộc (xã Bắc Lý, huyện Kỳ Sơn) có từ trăm năm nay. Và ngày nay, phụ nữ Thái ở bản Buộc hàng ngày vẫn cần mẫn bên khung cửi, tìm cách thay đổi mẫu mã, làm ra các sản phẩm mới để thích ứng với thị trường, giữ nghề truyền thống…