Đền Mường Ham và Lễ hội Mường Ham (Quỳ Hợp) được xếp hạng Di tích Lịch sử cấp tỉnh

Tương truyền, Mường Ham được Tạo Nọi là con trai duy nhất của Tạo Mường Tôn từ huyện Quế Phong về lập nên, Mường Ham được hợp từ các mường Khủn Tinh và Mường Ham, nay là các xã Châu Cường, Châu Quang, huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An.

Trước đây, Lễ hội Mường Ham được gọi là Lễ hội Thẳm Pựn Pang - Nang Ni. Mường Ham có hang đẹp và phong cảnh sơn thuỷ hữu tình, với nhiều sinh hoạt văn hoá dân gian các dân tộc.

Tại đây, xã Châu Cường đã khôi phục lại đền Mường Ham để thờ và ghi nhớ công đức của Tạo Nọi, là đền thờ nhánh của đền Chín Gian thuộc huyện Quế Phong (cách 60 km về phía Tây). Vì thế, không chỉ bà con người Thái ở huyện Quỳ Hợp mà cả ở các huyện Quỳ Châu, Quế Phong cũng đến vui hội. Đây được coi là lễ hội đầu tiên trong năm mới theo phong tục, tập quán của bà con dân tộc Thái miền Tây Nghệ An.

Phần lễ gồm: Khai quang, cúng lễ, dâng lễ và tạ lễ Tạo Mường, Tạo Nọi nhằm ôn lại công đức dựng bản, lập mường của các vị thần được thực hiện vào sáng mồng 5 tháng Giêng âm lịch.

Từ mồng 5 Tết, diễn ra Hội diễn nghệ thuật quần chúng, mồng 6 Tết diễn ra Lễ rước Tạo Nọi về đền và lễ khai hội. Trong 2 ngày (5 và 6 âm lịch) có các hoạt động thi đấu các môn thể thao dân tộc và các sinh hoạt văn hoá cộng đồng như ném còn, bắn nỏ, khắc luống, nhảy sạp … thu hút hàng ngàn du khách về dự hội.

Tại Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích Lịch sử cấp tỉnh đền Mường Ham và Lễ hội Mường Ham năm 2024, nhân dân địa phương đã tưng bừng khai Hội Mường Ham, lễ hội đậm nét bản sắc địa phương, địa bàn với phần hội là các sinh hoạt văn hoá mừng đón năm mới và mùa Xuân; sau lễ hội này là ngày khai hạ, xuống đồng tăng gia sản xuất.