Giấy dó làm từ vỏ cây niệt ở Nghệ An

(Baonghean.vn) - Làng nghề giấy dó Phong Phú, xã Nghi Phong (Nghi Lộc) có từ cách đây hàng trăm năm. Hiện toàn xã chỉ còn khoảng 20 hộ gắn bó với nghề nhưng bà con vẫn muốn lưu giữ lại nghề truyền thống của cha ông.

Chị Bạch Thị Lê ở xóm Phong Phú, xã Nghi Phong là một trong những hộ dân gắn bó với nghề làm giấy dó cho biết: Nghề này làm được quanh năm, chỉ trừ những hôm trời mưa phải nghỉ vì không phơi được giấy. Với 20 khuôn, mỗi ngày gia đình đổ được 2 lần, mỗi lần 20 tờ.

Nguyên liệu để làm giấy gió là vỏ cây niệt được lấy từ trên rừng.

Để làm ra được những khuôn giấy mỏng, dai và mịn, nguyên liệu chính được lấy từ vỏ của thân cây niệt. Loài cây này chỉ có ở trên rừng thuộc các huyện vùng cao Nghệ An như huyện Quế Phong, Quỳ Châu, Kỳ Sơn, Tương Dương.

Trong quá trình sản xuất, người thợ phải qua nhiều công đoạn, mà tất cả đều phải làm thủ công bằng chính đôi tay người thợ. Đầu tiên, cây niệt sẽ được tuốt bỏ lá chỉ chừa lại phần thân, cành. Tiếp đó người ta cạo đi lớp vỏ lụa bên ngoài, tách lấy phần thịt, vứt phần lõi cứng bên trong. Phần thịt đã chọn sẽ được tước mỏng ra nhồi với nước vôi đặc rồi nấu trong một ngày.

Ngâm niệt trong nước vôi

Cứ một thùng 50 kg nguyên liệu tiêu thụ hết 20 kg than. Khi than tàn cũng là lúc niệt chín đúng độ thì vớt ra, cho vào cối giã nhuyễn, đem đãi lấy nước trong, cho vào bể tráng lên khuôn vải màn (gọi là seo giấy). Khâu seo giấy tuy nhẹ nhàng hơn, nhưng phải khéo léo, kiên trì nên phụ nữ thường đảm nhiệm công việc này.

Người thợ múc nước bột giấy rồi gác lên “đòn cách” bằng tre cho nước chảy xuống hết, khi nào chỉ còn bột giấy đọng lại trên khuôn thì người thợ mới đưa ra phơi nắng. Khi khuôn seo khô, bóc ra sẽ thành 1 tờ giấy mỏng, màu trắng đục, trong và dai, đó chính là sản phẩm giấy gió.

Người dân làng nghề giấy dó Phong phú phơi khô tờ giấy

Trong các công đoạn làm giấy, khâu nào cũng đòi hỏi sự cẩn thận, tỉ mỉ của người làm nghề, công đoạn khó nhất và cũng là kinh nghiệm và bí quyết gia truyền chính là khâu đun lửa - phải giữ lửa ở nhiệt độ cao khi luộc vỏ cây niệt trong nước vôi đặc. Theo các cụ cao niên có thâm niên trong nghề thì sản phẩm giấy dó có thể để đến trăm năm cũng không bị mục nát. Sở dĩ giấy bền như vậy là nhờ sợi dó có khả năng hút và nhả ẩm tốt.

Theo các hộ dân làm nghề ở Phong Phú, trung bình một gia đình có 2 lao động chính thì tối đa một ngày cũng chỉ làm được 80 tờ với điều kiện trời phải nắng gắt, còn trời âm u chỉ làm được 50 - 60 tờ/ngày, bán với giá 2.500 đồng/tờ. Trừ chi phí, mỗi hộ thu về khoảng 140.000 đồng/ngày. Tuy thu nhập không cao nhưng cũng góp phần để trang trải cuộc sống hàng ngày.

Bóc giấy ra khỏi khuôn seo

Bà Phạm Thị Thu - một người dân có thâm niên làm nghề giấy gió trăn trở: "Năm nay, tôi đã gần 60 tuổi, đã có trên 30 năm gắn bó với nghề, nhưng hiện nay giấy công nghiệp ra nhiều nên nghề giấy dó ở Phong Phú đang bị mai một dần. Do vậy, tôi mong nhà nước, các ban ngành có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ các kiến thức khoa học kỹ thuật mới, tìm đầu ra cho người dân làng nghề chúng tôi để người dân sống được bằng nghề và giữ nghề truyền thống của cha ông đã để lại.

Giấy dó thành phẩm

Trước đây, giấy dó được nhiều khách hàng trong và ngoài tỉnh đến mua về dán quạt, quấn hương trầm, bảo quản cá biển. Tuy nhiên, hiện nay nhu cầu tiêu thụ sản phẩm này đã thu hẹp dần, hiện chỉ có khách hàng ở Cửa Lò, Cửa Hội, Quỳnh Lưu, Diễn Châu đến mua về dán cá, làm hương.

Ông Nguyễn Trọng Hiếu- Phó chủ tịch UBND xã Nghi Phong cho biết: Tháng 12/2007, làng nghề giấy dó Phong Phú được công nhận làng nghề cấp tỉnh, mỗi năm thu nhập xấp xỉ 700 triệu đồng từ nghề. Tuy nhiên, trong xu thế hiện đại hoá, hiện nay các loại giấy công nghiệp ra đời nên thị trường giấy gió của Phong Phú cũng khó cạnh tranh. Do vậy, địa phương đang hướng liên kết các công ty, liên minh hợp tác xã, hiệp hội làng nghề Nghệ An để bao tiêu sản phẩm cho người dân. Mặt khác, tiếp tục vận động người dân tập trung trau dồi và nâng cao tay nghề đáp ứng nhu cầu thị trường.

Thu Hiền- Ngọc Mai

(Đài Nghi Lộc)