Tâm điểm chuyến công du châu Á của Tổng thống Trump

"Nóng" nhất: Thượng đỉnh Mỹ-Trung

Sau nhiều đồn đoán, Nhà Trắng đã chính thức xác nhận: Tổng thống Trump sẽ có cuộc gặp song phương với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào sáng 30/10 tại Busan, Hàn Quốc. Cuộc gặp diễn ra ngay trước thềm khai mạc chính thức Hội nghị thượng đỉnh APEC. Đáng chú ý, đây là cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo kể từ Hội nghị G20 ở Osaka, Nhật Bản vào năm 2019. Bối cảnh của cuộc gặp lần này hoàn toàn trái ngược với không khí cách đây 6 năm. Thay vì tìm kiếm một "thỏa thuận đình chiến" như tại Osaka, dẫn đến Thỏa thuận Giai đoạn Một năm 2020; lần này, hai bên gặp nhau trong bầu không khí ngờ vực sâu sắc, sau một loạt động thái "ăn miếng trả miếng" quyết liệt. Sự mong manh của quan hệ được thể hiện rõ rệt: Chỉ 1 tháng trước, sau vòng đàm phán ở Madrid và một cuộc điện đàm với ông Tập Cận Bình, Tổng thống Trump còn lên tiếng ca ngợi "tiến bộ" về hàng loạt vấn đề. Nhưng chút "bình minh" le lói đó đã nhanh chóng tan biến vào đầu tháng 10.

Căng thẳng thương mại âm ỉ đã bùng nổ trở lại khi Bắc Kinh bất ngờ mở rộng đáng kể các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm. Đây được coi là đòn đáp trả trực tiếp việc Mỹ gia tăng số lượng các công ty Trung Quốc bị cấm mua công nghệ của họ. Với việc chiếm hơn 90% sản lượng đất hiếm đã qua chế biến của thế giới, Bắc Kinh không chỉ siết chặt kiểm soát các khoáng sản quan trọng trong biên giới mà còn vươn ra ngoài lãnh thổ. Các chuyên gia nhận định, đây là sự mở rộng công cụ giải quyết tranh chấp thương mại, nhấn mạnh ý định của Bắc Kinh trong việc sử dụng sự thống trị chuỗi cung ứng làm vũ khí. Theo Reuters, chính quyền Trump đã bị bất ngờ trước phạm vi và quy mô của động thái này. Một nguồn tin thân cận với chính quyền Mỹ tiết lộ, các Bộ Trưởng trong nội các của ông Trump coi đây là một hành động "chiến tranh kinh tế toàn diện". "Viễn cảnh leo thang là rất nghiêm trọng", nguồn tin này nói thêm. "Không có một giải pháp khắc phục dễ dàng như một đợt tạm dừng 90 ngày nữa".

Đáp lại, ông Trump đe dọa cuộc gặp có thể không diễn ra và nhắc lại lời đe dọa áp thuế 100% lên hàng xuất khẩu của Trung Quốc. Đáng chú ý, các mức thuế mới này (nếu được áp dụng) sẽ có hiệu lực chỉ 2 ngày sau cuộc gặp dự kiến của 2 nhà lãnh đạo. Giờ đây, 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới đang phải "vật lộn để cứu vãn" hội nghị thượng đỉnh. Để dọn đường cho cuộc gặp và tìm kiếm một "lối thoát" vào phút chót, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong có cuộc gặp tại Malaysia chỉ vài ngày trước đó.

Các nhà phân tích ở Washington cảnh báo nên giữ kỳ vọng ở mức thấp. Thách thức lớn nhất, theo ông Michael Hart, Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ tại Trung Quốc (AmCham China) chia sẻ với Reuters, là cả hai bên dường như đều tin rằng mình đang ở "thế cửa trên". "Trong các cuộc thảo luận của chúng tôi với các quan chức Trung Quốc, họ bày tỏ sự tự tin vào nền kinh tế của mình và tin rằng nền kinh tế cũng như hệ thống chính trị của Mỹ đang hỗn loạn. Do đó, họ cảm thấy mình đang ở vị thế đàm phán mạnh mẽ", ông Hart nói. "Ngược lại, các quan chức Mỹ cũng cảm thấy tự tin về nền kinh tế của chính họ, và tin rằng kinh tế Trung Quốc đang yếu đi".

Một cựu quan chức cấp cao của Mỹ bình luận trên tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) rằng đây là một "nơi rất, rất nguy hiểm" khi cả hai bên đều tin rằng mình có "khả năng thắng thế trong leo thang". Sự cứng rắn của Trung Quốc cũng được các chuyên gia chỉ ra. Ông Wu Xinbo, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Hoa Kỳ tại Đại học Phúc Đán, nhận định: "Trung Quốc tin rằng chỉ đàm phán là không đủ và cần phải có các biện pháp đối phó hiệu quả để ngăn Mỹ gây áp lực".

Mặc dù Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt không cung cấp chi tiết về nội dung cuộc gặp, nhưng các tuyên bố gần đây từ ông Trump và các nguồn tin đã phác thảo một chương trình nghị sự đầy gai góc. Tổng thống Trump tuyên bố ông sẽ nêu vấn đề fentanyl là "câu hỏi đầu tiên”. Về thương mại, ông Trump muốn Bắc Kinh nhượng bộ, bao gồm việc nối lại mua đậu nành của Mỹ và dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Vấn đề Đài Loan cũng được dự báo sẽ nóng lên. Ngoài ra, ông Trump cũng cho biết ông dự định đề cập đến việc Trung Quốc mua dầu của Nga và bày tỏ hy vọng rằng ông Tập Cận Bình "hiện muốn thấy cuộc chiến đó (ở Ukraine) kết thúc".
Kịch bản lạc quan nhất, theo ông Peter Harrell, cựu quan chức kinh tế quốc tế, là "các biện pháp xây dựng lòng tin và thêm nhiều chỉ thị để đàm phán một thỏa thuận" tiếp nối Thỏa thuận Giai đoạn Một năm 2020.

Lịch trình các chặng dừng chân

Bên cạnh tâm điểm là cuộc gặp với ông Tập Cận Bình, chuyến công du của ông Trump còn có nhiều điểm dừng quan trọng khác với các đồng minh và đối tác trong khu vực. Ông Trump sẽ bắt đầu chuyến đi tại Kuala Lumpur, Malaysia, để tham dự Hội nghị thượng đỉnh ASEAN. Đây là lần đầu tiên ông tham dự sự kiện quan trọng này kể từ năm 2017, một động thái được cho là nhằm tái cam kết với khu vực. Chuyến thăm diễn ra vào thời điểm quan trọng khi Mỹ là điểm đến xuất khẩu lớn nhất của khối (đạt 312 tỷ USD năm ngoái, tăng mạnh từ 142 tỷ USD năm 2017). Tuy nhiên, chính sách "Nước Mỹ trên hết" với các mức thuế "có đi có lại" từ 10% đến 40% của ông Trump đã khiến các nhà lãnh đạo ASEAN lo ngại. Họ đã ra một tuyên bố chung bày tỏ quan ngại về "chủ nghĩa bảo hộ", vốn "gây rủi ro đáng kể cho hệ thống thương mại đa phương".

Sau Malaysia, ông Trump sẽ bay tới Nhật Bản để gặp tân Thủ tướng Sanae Takaichi. Đây là cuộc gặp quan trọng để củng cố liên minh song phương trong bối cảnh khu vực có nhiều biến động. Tại Hàn Quốc, ngoài APEC và cuộc gặp với ông Tập Cận Bình, ông Trump sẽ có cuộc gặp song phương với Tổng thống nước chủ nhà Lee Jae Myung. Mối quan hệ đồng minh này gần đây gặp sóng gió sau vụ đột kích của Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ (ICE) vào một nhà máy pin của Hàn Quốc đang xây dựng ở Georgia. Vụ việc khiến khoảng 300 công dân Hàn Quốc bị bắt giữ vì cáo buộc làm việc bất hợp pháp, đã gây ra "sự tức giận rộng rãi" ở Seoul.

Giới quan sát cho rằng Seoul có thể sử dụng vụ việc này làm đòn bẩy để thúc đẩy các vấn đề kinh tế cấp bách. Hai bên đang cố gắng hoàn tất một thỏa thuận đầu tư trị giá 350 tỷ USD của Hàn Quốc vào nền kinh tế Mỹ, vốn bị trì hoãn do bất đồng. Đổi lại, Seoul muốn Washington hạ thuế đối với ô tô Hàn Quốc từ 25% xuống 15% (ngang bằng với mức áp cho Nhật Bản và EU).

Một câu hỏi luôn lơ lửng trong các chuyến công du châu Á của ông Trump là liệu ông có một cuộc gặp bất ngờ nữa với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un hay không. Mặc dù CNN đưa tin rằng các quan chức Mỹ đã "thảo luận" về khả năng sắp xếp một cuộc gặp, giới quan sát nhận định đây không phải là thời điểm thích hợp để ông Trump gặp gỡ nhà lãnh đạo Triều Tiên. Chuyến đi này, vì thế, sẽ tập trung vào các cường quốc kinh tế và các thách thức thương mại phức tạp, mà đỉnh điểm như đã đề cập, là đối diện tại đàm phán với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.