Đây không chỉ là dịp để bà con nhân dân và du khách gần xa được đắm mình trong không khí của lễ hội mà còn là cơ hội để cộng đồng các dân tộc ở miền Tây xứ Nghệ có dịp giao lưu văn hóa, văn nghệ, nơi hội tụ của lịch sử, văn hóa truyền thống của một vùng đất đặc biệt.
Ghi dấu cội nguồn lịch sử
Đền Vạn- Cửa Rào tọa lạc ở ngã ba sông, thuộc xã Xá Lượng, nơi hợp lưu của hai con sông Nậm Nơn và Nậm Mộ, là điểm khởi nguồn của dòng sông Lam. Vị trí của đền thuộc di chỉ khảo cổ học Đồi Đền, từng được các nhà khoa học phát hiện nhiều hiện vật có giá trị (gồm công cụ sản xuất bằng đồ đá, vũ khí và trống đồng) được xác định thuộc nền văn hóa Phùng Nguyên, cách chúng ta gần 4.000 năm.
Đền Vạn – Cửa Rào là nơi gắn liền với sự nghiệp và công đức của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài (đời nhà Trần), người đã chiến đấu và hy sinh trên mảnh đất này để bảo vệ biên cương, bờ cõi và cuộc sống muôn dân.
 |
| Đền Vạn- Cửa Rào tọa lạc ở ngã ba sông, thuộc xã Xá Lượng, nơi hợp lưu của hai con sông Nậm Nơn và Nậm Mộ, là điểm khởi nguồn của dòng sông Lam. Ảnh: Đình Tuân |
Theo tư liệu lịch sử, vào khoảng năm 1335, giặc Ai Lao từ phía bên kia biên giới tràn xuống quấy nhiễu ấp Nam Nhung, tức vùng bờ cõi miền Tây xứ Nghệ (gồm các huyện Kỳ Sơn, Tương Dương và Con Cuông ngày nay). Nhân dân vùng biên cương lâm vào cơn bĩ cực khi cuộc sống hàng ngày bị đe dọa, người dân vô tội bị cướp bóc và giết hại. Nhận được tin báo, dù tuổi đã cao nhưng Thượng hoàng Trần Minh Tông vẫn quyết định thân chinh cầm quân vào dải đất biên thùy xứ Nghệ để đánh dẹp quân giặc xâm lăng, giữ yên bờ cõi và trả lại cuộc sống bình yên cho muôn dân.
 |
Vui hội múa khèn tại lễ hội Đền Vạn- Cửa Rào. Ảnh: Công Kiên |
Thượng hoàng Trần Minh Tông cử Đoàn Nhữ Hài đang chỉ huy quân Thần Vũ và Thần Sách, kiêm chức Kinh lược Địa sứ Nghệ An làm Đốc tướng. Trên vùng đất Nam Nhung, quân sỹ triều đình và giặc Ai Lao đã giao chiến ác liệt, hai bên trong thế giằng co. Trong một trận chiến diễn ra tại khu vực ngã ba sông trong cảnh sương mù dày đặc, che khuất tầm nhìn nên Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và nhiều quân sỹ triều đình bị hy sinh. Về sau, triều đình nhà Trần củng cố lại lực lượng, hoàn thành việc đánh đuổi giặc Ai Lao ra khỏi bờ cõi, cuộc sống trở lại thanh bình. Lúc ấy, người dân ấp Nam Nhung đã lập đền thờ tại ngã ba sông, nơi Đoàn Nhữ Hài tử trận để tưởng nhớ công lao của Đốc tướng và binh sỹ nhà Trần đã hy sinh vì sự bình yên của cuộc sống vùng biên cương.
Về sau, nhân dân rước linh vị Tam Tòa Thánh Mẫu (một trong Tứ bất tử theo quan niệm dân gian) về phối thờ tại Đền Vạn - Cửa Rào. Mỗi khi có thuyền bè xuôi ngược, hành khách thường lên đền cầu xin các vị thần linh chở che cho hành trình luôn được bình yên, vượt qua thác ghềnh và sóng gió. Còn người dân ấp Nam Nhung quanh năm chăm sóc hương khói và tổ chức lễ hội vào dịp đầu Xuân để ghi nhớ công đức của các bậc tiền nhân và giáo dục truyền thống quê hương cho thế hệ con cháu.
Náo nức mùa lễ hội
Sau 2 năm rút gọn vì dịch Covid-19, lễ hội Đền Vạn – Cửa Rào năm 2023 được tổ chức quy mô cấp huyện từ ngày 10-12/2 (tức từ 20 - 22 tháng Giêng). Chương trình lễ hội, bên cạnh những nghi lễ trang nghiêm, thể hiện niềm tôn kính đối với các vị thần linh là phần hội với hoạt động giao lưu văn hóa – văn nghệ và trò chơi dân gian sôi động.
 |
| Một số nghi lễ truyền thống tại lễ hội Đền Vạn- Cửa Rào. Ảnh: Đình Tuân |
Tại lễ hội năm nay, bên cạnh những nghi lễ truyền thống như lễ rước linh vị Đoàn Nhữ Hài và Tam tòa Thánh Mẫu, lễ cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bản làng yên ấm, sẽ có thêm phần hội với các môn thể thao và trò chơi dân gian như ném còn, đánh đu, đẩy gậy, kéo co, bắn nỏ. Ở đây, người dân và du khách sẽ được những sự trải nghiệm thú vị về các hoạt động và nét văn hóa độc đáo của cư dân vùng cao trong ngày hội ở ngã ba sông.
Nét mới của Lễ hội Đền Vạn- Cửa Rào năm 2023 đó là tổ chức các gian hàng trưng bày, giới thiệu, quảng bá và bán các sản phẩm, sản vật do chính người dân địa phương sản xuất. Các gian hàng ẩm thực, với các món đặc sản của địa phương, du khách sẽ có cơ hội thưởng thức hương vị đặc trưng của núi rừng miền Tây xứ Nghệ.
 |
| Các hoạt động văn hóa, văn nghệ tại lễ hội thu hút sự tham gia của đông đảo du khách. Ảnh: Đình Tuân |
Ngoài ra, điểm nhấn của chương trình Lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào chính là đêm giao lưu văn nghệ thu hút hàng ngàn người dân và du khách đến thưởng thức và cổ vũ. Các đơn vị đều đem đến những tiết mục đặc sắc, là sự “kết tinh” và hội tụ của những nét văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc. Dịp này, những làn điệu dân ca, dân vũ các dân tộc Thái, Mông và Khơ mú có thêm cơ hội được trình diễn để du khách gần xa hiểu hơn về những giá trị văn hóa phong phú của vùng đất rẻo cao này. Tiếng khèn bè lúc trầm, lúc bổng, tiếng pí dạt dào như dòng suối mùa Xuân, và cả tiếng khèn réo rắt cùng những bước chân uyển chuyển trong điệu múa của những chàng trai Mông khiến du khách thêm phần bâng khuâng, xao xuyến...
Có thể nói, về với Lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào là về với cội nguồn lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của cha ông; là về với một vùng quê sơn thủy hữu tình, con người thân thiện để có những phút giây thanh thản, sôi nổi và hào hứng, xua đi những lo toan tất bật của ngày thường.
Sau 2 năm rút gọn quy mô, không tổ chức phần hội, lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào năm nay diễn ra với quy mô cấp huyện hứa hẹn sẽ mang đến nhiều niềm vui và phấn khởi cho nhân dân và du khách thập phương. Lễ hội là nơi thể hiện tinh thần đoàn kết của đồng bào các dân tộc, cũng là dịp bảo tồn bản sắc văn hóa, quảng bá tiềm năng, thế mạnh của địa phương, góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội.
![[Infographics] Chiến thắng Điện Biên Phủ - Cột mốc vàng của lịch sử dân tộc Việt Nam](https://photo-cms-baonghean.epicdn.me/240x160/Uploaded/2024/reeaekxlxk/2024_04_20/70-nam-dien-bien-phu-cover-6215.jpg.webp)
