Chủ động giảm đội tàu và cường lực đánh bắt
Theo số liệu từ Chi cục Thủy sản - Kiểm ngư tỉnh, trong tổng số 2.714 tàu trên 6m thì đội tàu có chiều dài trên 15m đánh xa bờ là 1.112 chiếc, chiếm 40% đội tàu. So với các tỉnh, Nghệ An đội tàu đánh xa bờ cao hơn bình quân cả nước (cả nước tỷ lệ này chiếm 30,1%).
Với năng lực đội tàu trên, mỗi năm Nghệ An đánh bắt từ 180 - 200 ngàn tấn hải sản, chiếm từ 85 - 90% giá trị ngành thủy sản của tỉnh. Sau gần 5 năm thực hiện Luật Thủy sản, Nghệ An chưa có doanh nghiệp xin chứng nhận truy xuất nguồn gốc thủy sản vì chưa có doanh nghiệp đầu mối thu mua, chế biến xuất khẩu thủy sản trực tiếp. Việc tích cực thực hiện gỡ thẻ vàng càng bức thiết hơn.
Ông Trần Như Long - Phó Chi cục trưởng, phụ trách Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tỉnh lý giải: Nghệ An phải thực hiện tốt các quy định về chống khai thác IUU để góp phần cùng cả nước gỡ thẻ vàng. Trên thực tế, từ khi có Luật Thủy sản năm 2017, Bộ Nông nghiệp và PTNT đã đề ra lộ trình cắt giảm đội tàu bằng cấp phép hạn ngạch tàu cho các tỉnh, trong đó không cấp phép đóng mới tàu và yêu cầu quản lý chặt chẽ các tàu hoán cải.
Tại Nghệ An, cùng với đội tàu lớn số lượng nhiều và tình hình hoán cải tàu cũ mua về trên địa bàn khá phức tạp, nên ngoài quy định của Bộ Nông nghiệp và PTNT, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 18/2020 và Quyết định số 39/2022 (sửa đổi) quy định tiêu chí đặc thù về chấp thuận hoán cải, mua tàu cũ trên địa bàn, theo đó, tàu cá có vỏ trên 10 năm sẽ không được chấp thuận, đăng ký vào hoạt động khai thác ở Nghệ An.
Nhờ các nỗ lực trên, việc quản lý, cấp phép tàu cá đánh bắt đã chặt chẽ và đi vào nề nếp hơn. Tại Diễn Châu, thời điểm cao nhất huyện có đội tàu gần 900 chiếc đánh vùng lộng và gần bờ. Tuy nhiên, đại diện Phòng Nông nghiệp & PTNT huyện Diễn Châu, cho biết: Từ năm 2017 lại đây, nhờ được tuyên truyền nhắc nhở, kèm theo đó là liên tục bị kiểm tra, xử phạt và đánh bắt không hiệu quả nên số tàu đã giảm mạnh. Hiện đội tàu toàn huyện Diễn Châu chỉ còn khoảng 400 chiếc đánh bắt chủ yếu gần bờ và vùng lộng.
Tương tự, tại Quỳnh Lưu là địa phương có đội tàu đánh xa bờ lớn nhất tỉnh, ông Bùi Xuân Trúc - Phó Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Quỳnh Lưu cho biết: Chi phí xăng dầu, nhân công lao động ngày càng tăng trong khi đánh bắt không hiệu quả nên không chờ Nhà nước quản lý, giảm hạn ngạch mà nghề cá cũng tự sàng lọc. Nhiều tàu không đủ lao động và đánh bắt không hiệu quả nên buộc phải bán để chuyển nghề, tàu nào đánh bắt được thì tuyển lao động và tiếp tục đi đánh bắt.
Theo Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tỉnh, do đánh bắt khó khăn nên từ năm 2020 đến nay, số tàu cá toàn tỉnh đã giảm từ 3.700 chiếc xuống còn khoảng 2.714 chiếc. Từ đầu năm 2023 đến nay, để quản lý đội tàu, cùng với lập hồ sơ, danh sách các tàu có nguy cơ vi phạm IUU, Chi cục và lực lượng Biên phòng tỉnh đã rà soát, qua đó nắm bắt được gần 300 tàu nằm bờ không đi đánh bắt hoặc đang chuyển nhượng, kê biên, thanh lý nên không đăng ký, đăng kiểm lại.
Quyết liệt xử lý để ngư dân “đi khai, về báo”
Theo Luật Thủy sản, các tàu có chiều dài trên 15 m khi ra khơi đánh bắt phải làm thủ tục kê khai tại các cửa lạch và khi về thì phải thông báo và cập cảng chỉ định để báo cáo sản lượng, lập hồ sơ truy xuất nguồn gốc. Bên cạnh đó, theo xu thế hội nhập và chuyển đổi nghề cá nhân dân sang nghề cá hiện đại và có trách nhiệm, tàu cá khi đánh bắt phải có đầy đủ thủ tục, giấy phép hành nghề cho thuyền viên, người lao động thì mới hợp pháp.
Tuy nhiên, theo ông Phan Tiến Chương - Giám đốc Ban quản lý cảng Nghệ An, do nghề biển khó khăn và xuất phát thấp nên chưa nhiều tàu cá và ngư dân quan tâm chấp hành quy định này. Vì thế, gần 11 tháng đầu năm 2023, tại 4 cảng chỉ định ở Nghệ An chỉ giám sát được 3% trên tổng số sản lượng khai thác được, thấp hơn tỷ lệ cả nước là 10-13% và xa mục tiêu phấn đấu là 30%. Tình trạng trên có nhiều nguyên nhân, nhưng quan trọng nhất là ngư dân chưa có thói quen “đi khai, về báo” và năng lực hạ tầng cảng cá còn nhiều hạn chế, bất cập.
Đại diện Hội Nghề cá Nghệ An cho biết: Hàng năm, tỉnh có gần 2.800 phương tiện cơ giới đường thủy thuộc diện phải kiểm định, đăng ký nhưng Chi cục Thủy sản - Kiểm ngư tỉnh chỉ được kiểm định khoảng 45% tàu từ 12 m trở xuống, còn 55% số tàu có dài trên 12m phải do các cơ sở kiểm định ngoại tỉnh thực hiện. Đây là thiệt thòi cho ngư dân Nghệ An, vì mỗi lần tàu đến hạn kiểm định, ngư dân phải nhờ các cơ sở ngoại tỉnh về kiểm tra, làm thủ tục khá phiền phức. Nhưng do phần lớn cơ sở này ở ngoại tỉnh và nếu họ không cập nhật dữ liệu kiểm định tàu cá vào hệ thống VN-Fisbase, thì lực lượng chức năng địa phương khó nắm bắt, quản lý. Vì thế, mặc dù cố gắng nhưng trên hệ thống dữ liệu VN-Fisbase toàn tỉnh mới chỉ có 90,91% tàu cá được cập nhật, số còn lại đã hết hạn nhưng chưa đăng ký lại.
Bên cạnh đó, mặc dù từ năm 2021, tỉnh đã hỗ trợ ngư dân lắp đặt thiết bị giám sát hành trình VMS đối với tàu cá có chiều dài trên 15m, kèm theo đó là hỗ trợ kinh phí duy trì thuê bao VMS hàng tháng, nhưng tình trạng tàu mất tín hiệu VMS khi đánh bắt vẫn thường xuyên. Năm 2022, vẫn còn 12.938 lượt tàu mất tín hiệu, trong đó 396 lượt tàu cá mất kết nối quá 10 ngày và 11 tháng đầu năm 2023 có 15.124 lượt tàu mất tín hiệu, trong đó số tàu cá mất kết nối quá 10 ngày trên biển là 433 lượt tàu.
Tương tự, tình trạng khai thác vi phạm ranh giới biển vẫn chưa chấm dứt khi năm 2022 có 242 lượt tàu và 11 tháng đầu năm 2023 có 121 lượt tàu vi phạm và bị cảnh báo.
Ông Trần Xuân Học - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT cho biết: Sau khi EC sang kiểm tra và phản hồi chưa gỡ thẻ vàng, ngày 4/11/2023 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện yêu cầu các bộ, ngành và địa phương triển khai đồng bộ giải pháp gỡ thẻ vàng từ nay đến tháng 5/2024. Sắp tới, Nghệ An sẽ tập trung xử lý vấn đề còn nổi cộm trong chống khai thác IUU, tình trạng mất tín hiệu kết nối VMS trên 10 ngày và các tàu trên 24 m vi phạm ranh giới biển khi khai thác. Bên cạnh đó, tăng cường giám sát, yêu cầu các tàu vào cảng chỉ định để giám sát sản lượng; tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân; đồng thời gắn vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, địa phương trong quản lý, giám sát tàu “3 không”, tàu khai thác vi phạm IUU.
Tại các lần kiểm tra, làm việc với các tỉnh có nghề cá trên cả nước, Cục Thủy sản cho hay, đã cấp hạn ngạch 95.703 giấy phép khai thác cho các tỉnh, nhưng các tỉnh chỉ quản lý được 86.820 tàu còn hạn đăng ký, đăng kiểm (đến 31/12/2022). Điều đó đồng nghĩa có gần 9.000 tàu không đăng ký, đăng kiểm và chưa làm thủ tục cấp phép lại, nên không được quản lý.
(Theo Đại diện Cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và PTNT)
