Nhà cách mạng Siêu Hải: Dâng trọn thanh xuân cho cách mạng

Siêu Hải là ai?

Năm 1938, hiểm họa phát xít Nhật bành trướng thế lực và mở rộng chiến tranh, trên toàn quốc nổi lên phong trào đòi “phòng thủ Đông Dương” và phong trào “Ủng hộ nhân dân Trung Hoa kháng Nhật”. Giữa bối cảnh ấy, một ngày tháng 7/1938, những người yêu nước, phản đối phát xít - thực dân và cả bộ máy chính quyền thực dân Pháp rúng động trước một cuốn sách với nhan đề “Họa chiến tranh với vấn đề phòng thủ Đông Dương”. Ngôn từ sắc bén, lý luận thuyết phục, cuốn sách lần lượt phân tích những luận điểm nhằm làm sáng tỏ chủ trương đúng đắn của Đảng Cộng sản Đông Dương và hướng dẫn quần chúng hoạt động theo phương hướng của Đảng đã vạch ra.

Ảnh: Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh

Cuốn sách do nhà Xuất bản Tiến bộ Vinh xuất bản, tên tác giả được in trên bìa sách là Siêu Hải. Một tháng sau khi phát hành, Sở Mật thám Pháp ở Vinh mới tìm được cuốn sách trên. Tức giận trước những luận điểm được nêu trong cuốn sách, Chánh mật thám Pháp Humbert ra lệnh huy động tổng lực để lùng sục, tìm kiếm danh tính của tác giả Siêu Hải. Suốt thời gian dài, Sở Mật thám Pháp đau đầu với câu hỏi: Siêu Hải là ai?

Không ai khác, Siêu Hải hóa ra lại chính là một gương mặt quen thuộc với bộ máy cai trị thực dân Pháp ở Vinh. Hồ sơ mật thám Pháp còn lưu lại những tư liệu về người này: tên là Nguyễn Nhật Tân, sinh năm 1915, quê quán ở làng Yên Thọ, tổng Phù Long (nay là xã Long Xá, huyện Hưng Nguyên); cũng có thông tin cho rằng tên khai sinh của ông là Nguyễn Đình Hoành. Mồ côi mẹ từ năm lên 3 tuổi, mồ côi cha năm lên 11 tuổi, Siêu Hải lớn lên trong sự chăm sóc của bà ngoại.

May mắn hơn một số bạn cùng trang lứa, Siêu Hải được đi học ở Trường Quốc học Vinh và học rất giỏi. Có điều kiện học tập và tiếp xúc với sách báo tiến bộ, thường xuyên trò chuyện với những người yêu nước, nhà cách mạng tên tuổi, trong tâm trí cậu học sinh ấy sớm ngời lên niềm tin về con đường cách mạng tươi sáng, thoát khỏi ách áp bức của thực dân - phong kiến. Những năm tháng niên thiếu của Siêu Hải gắn liền với nhiều hoạt động trong phong trào học sinh Vinh - Bến Thủy. Năm 1929, ông bị đuổi học sau cuộc bãi khóa của học sinh Trường Quốc học Vinh. Năm ấy, Siêu Hải đang học dở lớp đệ tam niên.

Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh - nơi lưu giữ nhiều hiện vật, tài liệu về các chiến sỹ cách mạng bị tù đày trong Nhà lao Vinh. Ảnh: Nhật Lệ

Thân sinh Siêu Hải là Nguyễn Đình Lộc - một thầy đồ nghèo, tính khí cương trực. Ông thường xuyên được tiếp xúc với các nhà yêu nước nổi tiếng như Phan Bội Châu, Đặng Thái Thân, Giải Huân, Cố Lụa... tại nhà mình. Ông có mặt trong Hội Duy Tân và đã nhiều lần cùng ông Vương Thúc Oánh đưa thanh niên qua Trại Cày do Đặng Thúc Hứa lập nên tại Xiêm. Ông bị bệnh và mất dọc đường trong một chuyến đưa người đi xuất dương.

3 lần vào chốn lao tù thực dân

Trong quá trình tìm hiểu tư liệu cho bài viết, chúng tôi được tiếp cận nhiều tư liệu về Siêu Hải tại Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh. Trong đó, đáng quý nhất là bút tích gốc về thân thế, sự nghiệp của ông. Theo đó, sau khi bị đuổi học tại Trường Quốc học Vinh, Siêu Hải trở về quê nhà sống chan hòa với dân làng, vừa dạy học tư, vừa liên lạc với tổ chức Đảng ở địa phương. Ông được phân công phụ trách công tác ấn loát của Phủ ủy Hưng Nguyên. Bí danh của Siêu Hải lúc ấy là Trinh.

Tháng 9/1930, phong trào đấu tranh cách mạng ở Nghệ Tĩnh phát triển lên đỉnh cao. Tiếp theo các cuộc biểu tình với quy mô lớn, có trang bị vũ khí thô sơ ở huyện Nam Đàn, Thanh Chương, Can Lộc... Ngày 12/9/1930, cuộc biểu tình Hưng Nguyên bùng nổ. Tuy mới 15 tuổi nhưng Siêu Hải đã hăng hái tham gia cuộc biểu tình lịch sử này.

Cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh năm 1930 - 1931 (Tranh vẽ)

Đế quốc Pháp đã dội bom vào quần chúng làm nhiều người chết và bị thương. Sau đó, chúng bủa vây, lùng bắt cán bộ, đảng viên. Siêu Hải tạt vào nhà cạnh đường, nhưng chúng phát hiện được và bắt trói anh, giải về Nhà lao Vinh. Khi Nhà lao Vinh đã chật ních tù chính trị, thực dân Pháp lại chuyển Siêu Hải vào Nhà lao Quảng Trị. Ngót 1 năm giam cầm Siêu Hải, chúng cũng không đủ bằng chứng để kết án anh, chúng phải tha người thiếu niên dũng cảm ấy.

Được trả tự do, ông tìm cách liên lạc lại với tổ chức để hoạt động cách mạng tại Vinh trong bối cảnh thực dân Pháp thực hiện chính sách “khủng bố trắng” đã làm tan vỡ nhiều cơ sở Đảng. Theo tài liệu của Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh, đầu năm 1932, Siêu Hải cùng một số đồng chí khác thành lập lại Khu ủy Vinh. Tuy nhiên, khi đang được tổ chức giao nhiệm vụ kết nối với một đồng chí khác để góp phần xây dựng lại Xứ ủy Trung Kỳ thì Siêu Hải bị thực dân Pháp bắt lần thứ hai. Chỉ mới 17 tuổi, trước những lời dụ dỗ và đòn tra tấn dã man của kẻ thù, Siêu Hải vẫn giữ vững khí tiết cách mạng. Sau đó, người chiến sỹ cách mạng trẻ ấy bị thực dân Pháp kết án 13 năm tù và giam tại đồn Triệu Dương - một nơi hẻo lánh, rừng thiêng nước độc ở huyện Anh Sơn.

Tài liệu về thân thế và sự nghiệp đồng chí Siêu Hải được lưu giữ tại Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Ở tù 4 năm, đến năm 1936, ông mới được phóng thích khi Mặt trận Bình dân lên nắm quyền ở Pháp và phong trào đấu tranh đòi thả tù chính trị thời điểm đó cũng bùng nổ khắp cả nước. Trở về từ nơi rừng thiêng, nước độc, trải qua bao trận đòn thù và chế độ sinh hoạt khắc nghiệt, sức khỏe ngày càng giảm sút nhưng không quật ngã được ý chí cách mạng của Siêu Hải. Cùng với đồng chí, đồng bào, ông tiếp tục hòa mình vào phong trào Mặt trận Dân chủ ở Vinh - Bến Thủy. Và như đã đề cập ở trên, sau khi viết cuốn “Họa chiến tranh với vấn đề phòng thủ Đông Dương”, Chánh mật thám Pháp lại bắt giữ và khép ông vào 3 tội: làm rối trị an, viết báo chống chính phủ và có nhiều hành động phá hoại khác.

Tuy nhiên sau đó, Công sứ Pháp Marty đã phải chỉ đạo Chánh mật thám Humbert thả Siêu Hải trước phong trào phản đối mạnh mẽ của cư dân Vinh - Bến Thủy. Ấy nhưng, những di chứng qua bao lần lao tù đã khiến người chiến sỹ trẻ ấy không gắng gượng được nữa. Siêu Hải qua đời khi mới 24 tuổi, để lại bao nỗi tiếc thương cho đồng chí, đồng bào...

Sách Nhà lao Vinh do Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Nghệ An phát hành còn ghi lại: Ngày 27/8/1939, tại Vinh có một đám tang lớn chưa từng có. Đó là đám tang đồng chí Siêu Hải - một chiến sỹ cộng sản trẻ tuổi nổi tiếng. Hàng ngàn người dân địa phương cùng đại biểu quần chúng các phủ huyện hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh đã về dự đám tang Siêu Hải. Đám tang này đồng thời là một cuộc biểu dương lực lượng công nhân, nông dân, trí thức, dân nghèo thành thị Vinh - Bến Thủy và các vùng lân cận. Ngày nay, để tưởng nhớ ông, tại TP. Vinh có một con đường mang tên Siêu Hải, tại phường Cửa Nam.