(Baonghean) - Trò chuyện cùng Thượng tá Bùi Minh Châu, phó giám thị Trại giam số 3, Bộ Công an, vẫn thấy đâu đó chút gợn buồn của người quản giáo đã 34 năm gắn bó với những phạm nhân. Anh Châu lý giải: Đôi khi thấy công sức mình như đổ sông đổ biển. Những phạm nhân cải tạo tốt hôm qua vừa được giảm án, tha tù, mà hôm nay lại phạm tội, lại kết án vào tù thì chúng tôi vui sao được...!
Phạm nhân đến trại giam bằng nhiều con đường lầm lạc nhưng đường ra trại, trở thành công dân tốt duy chỉ có một, đó là hướng thiện - phạm nhân Đồng Văn Sự (52 tuổi, quê ở huyện Trực Ninh, Nam Định) ở phân trại 1, Trại giam số 3 đã nói với chúng tôi như vậy! Sự đã có 7 tiền án, 12 tiền sự vì tội trộm cắp tài sản và đây lần thứ 4 anh Sự trở lại Trại giam số 3, chưa kể các trại giam khác. 7 lần vào tù, lần ngắn nhất là 13 tháng, lần dài nhất là 3 năm. Xen giữa 20 năm nằm trại ấy, có lúc Sự đã trở về làng quê làm anh nông dân tay cuốc tay cày, ruộng vườn ao cá và kịp lấy vợ, sinh 2 con. Nhưng nào có được lâu, lười lao động, Sự lại "Ngựa quen đường cũ". Điều kỳ lạ là cứ vào trại là Đồng Văn Sự luôn là phạm nhân tiến bộ, luôn làm tốt công việc được giao từ làm ruộng, chăn nuôi, đập đá, tiện, gò, hàn, đến trực buồng vệ sinh chung nên án nào cũng được giảm vài ba tháng... Nói rất thật về tình trạng tái phạm tội nhiều lần của bản thân với chúng tôi, Đồng Văn Sự cho biết: Phạm tội nhiều lần, làm xấu đến danh dự gia đình nên vợ con giờ cũng không thăm nom, về đến quê hương mà thấy như khách lạ, láng giềng xa lánh, thui thủi một mình. Làm vài vụ lúa cộng thêm chăn nuôi lúc được, lúc mất, không ăn thua, cuộc sống khó khăn nên lại bẻ khóa trộm đồ...
Bữa cơm đầm ấm giữa thân nhân và gia đình trong Hội nghị gia đình phạm nhân tại Trại giam số 6 nhân dịp đặc xá 2/9/2011.
Cũng có nguyên nhân tái phạm tội tương tự như phạm nhân Đồng Văn Sự là các phạm nhân Trần Ngọc Tuấn (27 tuổi, quê ở Thành phố Nam Định, có 3 tiền án) và Hà Minh Tuấn (34 tuổi, quê ở Quận Thanh Xuân, Hà Nội, có 4 tiền án) mà chúng tôi gặp ở Trại giam số 6, Bộ Công an. Điểm khác biệt với Đồng Văn Sự là cả Trần Ngọc Tuấn và Hà Minh Tuấn đều là những thanh niên thành phố đua đòi và nghiện ma túy. Không còn có thể chôm đồ nhà để có tiền mua ma túy sử dụng, các đối tượng này đã thực hiện các hành vi trộm cắp, cướp giật và mua đi bán lại ma túy để thỏa mãn cơn nghiện của mình. Cả 2 đều được bố, mẹ, gia đình quan tâm, hàng xóm động viên nhưng sau vài lần cai, gặp bạn bè rủ rê, không thắng được bản thân nên lại tái nghiện và tái phạm tội. Nói chuyện cùng chúng tôi, Trần Ngọc Tuấn thừa nhận: "Em vào tù nhiều lần, xét cho cùng cũng là do bản thân gây ra và bản thân phải chịu". Hà Minh Tuấn thì cho biết thêm: "Cũng có nhiều lúc em muốn "cải tà quy chính" nhưng do trình độ văn hóa mới lớp 9/12, không có chuyên môn cộng thêm lý lịch phạm tội nên xin việc đâu họ cũng không nhận nên ở nhà phụ giúp cha mẹ, vài ba hôm lại chán...".
Trao đổi với chúng tôi, anh H. nguyên là một cựu phạm nhân, nay là doanh nhân thành đạt ở Thành phố Vinh cho hay: "Một phạm nhân khi mới hoàn thành án phạt tù trở về địa phương thường mang nặng mặc cảm. Khó khăn hơn nữa là hiện nay một bộ phận xã hội vẫn còn nhiều định kiến với những phạm nhân khi ra tù". Như trường hợp anh H, khi ra tù, có chút vốn, thấy anh em bạn tù hoàn thành án về cuộc sống khó khăn, anh tập hợp lại mở xưởng sản xuất, kinh doanh. Khi làm các thủ tục hồ sơ thì lại không được sự đồng thuận của chính quyền địa phương, hồ sơ bị trả về kèm theo câu nói hắt hủi: "Một thằng tù đã khó quản lý huống hồ nay quản lý một đống tù". Anh H bày tỏ: một khi không được sự đón nhận của gia đình và xã hội, phạm nhân dễ có tâm lý chán nản và nguy cơ tái phạm pháp luật...
Kết quả một nghiên cứu đề tài khoa học cấp Nhà nước cho thấy những năm gần đây, tình trạng tái phạm tội của những người từng bị kết án tù vẫn còn đáng quan ngại, với tỷ lệ trung bình là 27%. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến người bị kết án mãn hạn tù tái phạm tội, đó là: Trong lĩnh vực thi hành án phạt tù, vẫn còn tồn tại nhiều thiếu sót; Những người chấp hành hình phạt tù khi được trả tự do gặp khó khăn trong việc thích nghi với cuộc sống năng động và đòi hỏi sự tự lực cá nhân; Sau khi mãn hạn tù, người bị kết án tù thường mang mặc cảm của người đã từng phạm tội, cho rằng xã hội sẽ kỳ thị, do vậy khó hòa nhập với các hoạt động chung của cộng đồng; Đa số những người bị kết án phạt tù thường là những người có trình độ chuyên môn thấp hoặc không có trình độ chuyên môn nên ít có cơ hội kiếm được việc làm.
Trung tá Võ Thành Kết, giám thị Phân trại 3, Trại giam số 3 bày tỏ: tái hòa nhập cộng đồng là khâu cuối cùng của toàn bộ quá trình thực hiện trọn vẹn bản án hình sự. Những công sức trong các hoạt động phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử người phạm tội cũng như toàn bộ hoạt động giáo dục, cải tạo người bị kết án tại trại cải tạo chỉ thực sự có ý nghĩa nếu họ thực sự trở thành người lương thiện, có ý thức tuân thủ pháp luật, không tiếp tục phạm tội. Để giúp các phạm nhân có thể tái hòa nhập cộng đồng tốt, Trại giam số 3 thực hiện phương châm "lấy giáo dục gắn liền với hướng nghiệp dạy nghề". Phạm nhân được quyền chọn để học và làm nhiều ngành nghề khác nhau theo khả năng của mình. Trại đã tổ chức phân loại vùng giữa thành thị và nông thôn để định hướng, giúp phạm nhân học được nghề phù hợp đối với hoàn cảnh sau khi ra trại. Tuy nhiên, để giúp đỡ cho những người mãn hạn tù tái hóa nhập tốt, mỗi mình trại giam là không đủ..
Tán đồng ý kiến này, Đại tá Nguyễn Viết Hoàn, Giám thị Trại giam số 6 cho hay: Trong những năm qua, chất lượng cải tạo giáo dục phạm nhân của trại 6 không ngừng được nâng lên. Hàng ngàn lượt phạm nhân sau khi ra trại đã thực sự trở thành công dân lương thiện, có nhiều đóng góp cho xã hội. Điển hình như: anh Trần Văn Cường hiện nay là giám đốc công ty TNHH Tuấn Cường chuyên kinh doanh thép, anh Lê Đắc Hoa sau khi chấp hành án tù đã thi đậu Đại học Y nay là trạm trưởng y tế xã Tam Đình, huyện Tương Dương, anh Phạm Tuấn Long hiện nay là giám đốc Công ty TNHH TM ô tô Nguyên Long v.v... Hiện tại Trại giam số 6 đang từng bước thực hiện việc xã hội hóa một số hoạt động của quá trình cải tạo phạm nhân bị kết án tù; sử dụng hợp lý những hỗ trợ của xã hội vào quá trình cải tạo phạm nhân nhằm tháo gỡ những khó khăn của quá trình cải tạo giáo dục phạm nhân như khai thác sự hỗ trợ của xã hội trong việc dạy nghề cho phạm nhân, tìm đầu ra cho sản phẩm lao động của phạm nhân dưới sự hỗ trợ của các doanh nghiệp v.v.. Để giúp phạm nhân sớm hòa nhập cộng đồng rất cần sự vào cuộc chung tay của các doanh nghiệp bằng cách đào tạo, tạo điều kiện bố trí việc làm cho họ.
Thượng tá Bùi Minh Châu, phó giám thị Trại giam số 3 cho rằng: Pháp luật hiện hành quy định trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức trong việc giúp đỡ người được trả tự do mãn hạn tù tái hòa nhập cộng đồng. Nhưng trách nhiệm của mỗi cơ quan, tổ chức như thế nào, đến đâu, cơ chế phối hợp ra sao thì chưa phân định rõ nên khó bảo đảm sự thống nhất và tính hiệu quả. Cần có cơ quan chuyên trách và cơ chế phối hợp với nhân dân, với các tổ chức xã hội chính trị, các tổ chức xã hội nghề nghiệp như Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, Hiệp hội các doanh nghiệp, Hội nông dân v.v.. Tuy nhiên điều cần nhất vẫn là cái nhìn lượng thứ, chia sẻ của toàn xã hội, giải quyết việc làm, hỗ trợ vốn sản xuất, tạo công ăn việc làm bền vững, ổn định cuộc sống, tạo niềm tin cho họ đi đúng đường.
Thực tế đã chứng minh: hình phạt là cần thiết, nhưng cùng với đó là sự động viên, giúp đỡ của những người làm công tác quản giáo, môi trường cải tạo, giáo dục ở trại giam; sự chia sẻ của gia đình, cộng đồng và đặc biệt là chính sách khoan hồng của Nhà nước... mới mang đầy đủ ý nghĩa lâu dài, giúp những ai một thời lầm lỗi nhanh chóng trở lại làm công dân có ích cho xã hội.
