Chuyện cụ Phan Bội Châu về thăm quê dịp Tết Bính Dần 1926

(Baonghean.vn) - Tháng 7/1925, cụ Phan Bội Châu bị bắt ở Thượng Hải (Trung Quốc). Ngày 23/11/1925, cụ bị tòa án của thực dân Pháp ở Hà Nội xử khổ sai chung thân, nhưng ngay sau đó cụ được Toàn quyền Đông Dương Varenne ân xá. Ngày 25/11/1925, cụ rời Hà Nội về Huế. Trên đường cụ đã dừng lại ở Vinh để thăm hai người con trai, rồi lại tiếp tục hành trình.

Hơn hai tháng sau, ngày 6/2/1926 (tức ngày 24 tháng Chạp) cụ Phan Bội Châu lên đường về thăm quê, sau hơn 20 năm bôn tẩu đấu tranh. Theo tường thuật của báo chí đương thời, trong chuyến về quê này, cụ dành rất ít thời gian cho gia đình, mà chủ yếu là các hoạt động xã hội.  

Ngày đó, từ Huế, cụ Phan bắt đầu lên đường bằng xe hơi. Cùng đi với cụ có ông nghè Ngô Đức Kế, cử nhân Nguyễn Đình Ngân và một cậu học trò Huế. Khi xe qua phà ngang sông Gianh, có một thương gia gặp cụ. Vị thương gia này tỏ ra hết sức mến mộ cụ và tặng cụ 20 đồng: “Tôi dâng cụ để sau này cụ có in quyển sách gì mà có ích quốc lợi dân thì cụ nên dùng số tiền mọn nầy để chi phí, gọi là cái lòng thảo của một người Việt Nam thương nước Việt Nam”. Cụ Phan đã vui vẻ nhận tiền.

Chân dung cụ Phan Bội Châu. Ảnh: Tư liệu
Chân dung cụ Phan Bội Châu. Ảnh: Tư liệu

Năm giờ rưỡi chiều, xe đến Hà Tĩnh. Nghe tin cụ Phan về, các nhà tri thức liền kéo đến mời cụ và ông nghè Ngô ra dự tiệc tại khách sạn. Hôm sau, ngày 7/2 cụ Phan vào thăm bác sĩ Hà Huy Sằn. Tại đây, các nhà tân cựu học tới yết kiến cụ rất đông. Cụ nói chuyện với họ về tinh thần ái quốc của dân tộc Việt Nam...

Ở Vinh, chủ trì tổ chức đón cụ Phan là Hội Quảng Tri, là một tổ chức quảng bá tân học, tập hợp những trí thức hàng đầu và những công chức, nhà doanh nghiệp, thầy thuốc, văn sỹ… có tư tưởng tiến bộ, như Cao Xuân Huy, Hoàng Đức Thi, Lê Thước, Nguyễn Hiệt Chi, Cao Xuân Tiếu, Trần Đình Quán…

Ba giờ chiều, thay mặt Hội Quảng Tri Vinh, ông Hoàng Đức Thi - Ủy viên của Hội, đem xe hơi vào Hà Tĩnh đón cụ Phan về Vinh. Nghe tin, gần hai nghìn người đã kéo đến Hội Quảng Tri, báo chí mô tả là “tiếng reo mừng vang trời động đất”; “Cuộc tiếp rước này có bề long trọng lắm; trước cửa Hội có dựng khải hoàn môn bằng bông lá, pháo nổ đì đùng, đèn điện sáng choang, cờ Pháp, cờ Nam bay phất phới thật là xem có vẻ oai nghi”.

Nhà giáo Lê Thước - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Pháp - Việt, Hội trưởng Hội Quảng Tri đọc lời chào mừng: “Thưa Phan tiên sanh! Thấy một người anh em đi lâu mới về, chết rồi sống lại, bà con ai chẳng vui mừng! Huống chi người anh em ấy lại thật có quan hệ đến vận mạng của nhà và họ ta. Đọc một truyện anh hùng, xem một tấn diễn kịch anh hùng ai cũng kính mến những người anh hùng quá khứ. Huống chi gặp được một người anh hùng hiện tại đi qua trước con mắt ta. Nghe nói một nước nào hèn yếu mới xuất hiện một bậc vĩ nhơn thì người lân bang đều tỏ lòng mừng cho hậu vận của nước ấy, huống chi chính ở Tổ quốc mình sanh được vĩ nhơn, đã làm vẻ vang cho nòi giống mình”.

Ngôi nhà của cụ Phan Bội Châu. Ảnh tư liệu: Vương Bằng
Ngôi nhà của cụ Phan Bội Châu. Ảnh tư liệu: Vương Bằng

Nghe những lời chúc tụng ấy, cụ Phan bày tỏ sự cảm ơn về tấm lòng và sự đón tiếp quá long trọng của Hội Quảng Tri và dân chúng thành Vinh dành cho cụ.  Tiệc trà xong rồi cụ trở về nhà trọ. Bảy giờ rưỡi chiều, Hội Quảng Tri mở tiệc thết đãi cụ. Đây là một bữa tiệc rất đặc biệt, với thực đơn toàn là món ăn Nghệ. Vào tiệc, nhà giáo Nguyễn Hiệt Chi có mấy lời trình cụ: “Cụ ngậm đắng nuốt cay, đi ra hải ngoại, đã mấy chục năm trời, uống hết giá, ăn hết sương, cầu cho dân tộc Việt Nam ta hưởng được nhiều phần hạnh phúc? Vẫn biết rằng: tiệc Tàu, tiệc Nhựt tiệc Xiêm cho đến tiệc Nga, tiệc Đức chẳng thiếu chi mĩ vị trân tu, nhưng lấy lòng chưa chắc mà suy, chắc cụ trông người mà ngẫm đến ta, nước mắt cụ chứa chan không thể nào nuốt được.

Bữa cơm này là bữa cơm Tổ quốc mà đồ ăn thức uống toàn dùng vật sản Nghệ An, chúng tôi lấy một bữa cơm Tổ quốc đãi một vị anh hùng ái quốc... Chúng tôi lại được hầu một bữa cơm nầy với cụ, ngửi cái mùi rất thanh liêm, rất thuần khiết, ắt chánh đại quang minh của cụ, tưởng không ăn cũng no, không uống cũng phải say vậy”.

Tiệc xong, về nhà trọ, các học sinh ở Vinh đến chào cụ rất đông. “Cụ có khuyên anh em về nghĩa hiệp quần và tính nhẫn nại”.

Đầu buổi sáng 8/2, tức ngày 26 tháng Chạp, cụ Phan đến chào Công sứ và Tổng đốc Nghệ An, đều được đón tiếp rất chu đáo. Đặc biệt, tám giờ rưỡi sáng ngày hôm ấy, phu nhân cụ Phan là bà Thái Thị Huyên và con dâu đã vào thăm cụ. Đây là cuộc gặp giữa hai vợ chồng nhà chí sĩ sau hơn hai mươi năm xa cách. Bà Huyên đã nói những lời thật cảm động và khảng khái: “Thưa thầy, vợ chồng xa cách nhau nay đã hai mươi năm lẻ, thầy còn sống mà về đến xứ sở thế là tôi lấy làm trân nguyện. Thầy đã đem thân ra làm việc cho nước, thì sao cho hết nghĩa vụ cho bằng lòng quốc dân, chớ có nên tưởng chi việc vợ con nghèo túng, miễn sao giữ cho tròn danh tiết là hơn. Đó là điều của tôi nguyện vọng bấy lâu nay. Còn việc gia đình đã có tôi lo liệu rồi”.

Hai cuốn sách tập hợp các bài báo phản ánh về chuyến thăm quê của cụ Phan.
Hai cuốn sách tập hợp các bài báo phản ánh về chuyến thăm quê của cụ Phan.

Cụ Phan cũng cảm động mà rằng: “Mấy lời bà nói rất là chánh đáng, tôi lấy làm cảm ơn”. Sau đó cụ lên xe về thăm quê nhà Nam Đàn. “Khi xe hơi về tới nhà, các thân hào kẻ tới người lui thăm viếng rất là rộn rực”.

Ngày 11/2/1926, cụ Phan dọn vào ở cùng gia đình hai người con trai ở trong thành. Mấy ngày Tết những người đồng chí cũ và học trò, bạn bè đến chúc Tết, rồi mời cụ dự tiệc rất vui vẻ. Chiều mùng Một Tết, cụ đi chơi ngắm cảnh Bến Thủy và sông Lam.

Đặc biệt, trong dịp về quê lần này, cụ đã đến thăm Trường Quốc học Vinh. Tại đây, Hiệu trưởng nhà trường là nhà giáo, nhà nghiên cứu Le Breton (tác giả cuốn khảo cứu nổi tiếng “An Tĩnh cổ lục”) đón tiếp và hướng dẫn cụ thăm trường. “Tuy học trò hôm ấy nghỉ tết nhưng cụ trông thấy học đường to lớn, học vụ mở mang, nào sở dục tài, phòng thí nghiệm, nào phòng cách trí, phòng họa địa đồ (vẽ địa đồ bản tỉnh và các bản đồ địa chất cổ tích thổ sản các hạt), nào trường thể thao, vườn thí nghiệm, các loài cây cùng các thứ phân bón vân vân. Cụ rất lấy làm khen ngợi”. Cụ góp ý cho trường nên mở rộng sân tập thể thao và mở thêm một phòng để trưng bày các đồ thủ công do học sinh làm. Ông Le Breton đã trân trọng ghi nhận và hứa sẽ thực hiện.

Cũng tại Trường Quốc học Vinh, cụ Phan tới xem nơi sinh hoạt của Hội “Hoan Châu cổ học”, một hội mới thành lập để nghiên cứu về văn hóa, địa dư, lịch sử vùng Hoan Châu. Cụ phấn khích trước những bức ảnh phóng to chụp đền Cuông, thành Vạn An, đền thờ Vua Mai Hắc đế, thành Lục Niên (Nam Đàn), thành Liễu Thăng (Hưng Nguyên), miếu và lăng ông Nguyễn Thiếp là một ẩn sỹ đời Tây Sơn, thường gọi Lục Niên phu tử. Cụ Phan xem xong lấy làm vui lòng và khen ngợi, cụ cũng hứa sẽ viết bài về lịch sử tỉnh nhà cho Hội.

Tượng cụ Phan Bội Châu trong khuôn viên Khu Lưu niệm Phan Bội Châu tại thị trấn Nam Đàn. Ảnh tư liệu: Thành Cường
Tượng cụ Phan Bội Châu trong khuôn viên Khu Lưu niệm Phan Bội Châu tại thị trấn Nam Đàn. Ảnh tư liệu: Thành Cường

Ngày 14/2/1926, tức ngày mùng Hai tết, cụ Phan lên xe vào Quán Nghè (Hà Tĩnh) thăm  quê của Tiến sỹ Ngô Đức Kế và ở lại đó một ngày, một đêm. Sáng hôm sau (15/2), tức mùng Ba tết, cụ lên đường vào Đồng Hới. Trưa hôm ấy tại nhà bác sỹ Nguyễn Kinh Chi, cũng như ở hội quán Hội Quảng Tri Đồng Hới, các nhà tri thức vào chào cụ rất đông. Chiều hôm ấy, Hội Quảng Tri mở tiệc đón chào cụ. Tám giờ tối, tan tiệc, cụ Phan đi dạo phố. “Cụ đi giữa, hai bên có hai người cầm hai cây đèn măng sông, ở sau thì các nhà thân hào trí thức, thiên hạ chạy theo, nhứt là con nít và học sanh, lũ lượt kéo theo, như một ngày lễ gì lớn vậy”.

Sáng 16/2/1926, tức ngày mùng Bốn tết, cụ lên đường vào Huế, kết thúc một hành trình thăm quê lịch sử./.

tin mới

Điểm tựa của những người phụ nữ vùng biển

Điểm tựa của những người phụ nữ vùng biển

(Baonghean.vn) - Thấu hiểu nỗi đau của những người vợ mất chồng, của con mất cha nơi biển lớn, Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp tại vùng biển Quỳnh Lưu đã tích cực đồng hành với những người phụ nữ yếu thế, tổ chức nhiều hoạt động hỗ trợ, sẻ chia với những hoàn cảnh khó khăn.

Làng khoa bảng ở Nghệ An làm du lịch

Làng khoa bảng ở Nghệ An làm du lịch

(Baonghean.vn) - Hiếm có một vùng quê nào lại có nhiều người đỗ đạt thành danh và có nhiều di tích được xếp hạng như xã Quỳnh Đôi (Quỳnh Lưu). Nắm bắt lợi thế đó, gần đây địa phương này đã tiên phong phát triển du lịch, với những tour du lịch mang nhiều ý nghĩa.

Cùng Mường Chiêng Ngam vui hội Hang Bua

Cùng Mường Chiêng Ngam vui hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Lễ hội Hang Bua ở huyện Quỳ Châu là một sinh hoạt văn hóa tâm linh của cộng đồng người Thái phía Tây Bắc Nghệ An. Sinh hoạt văn hóa này cũng là không gian lưu giữ những nét truyền thống của cư dân bản địa vừa góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của người dân địa phương

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.