Thám hoa Nguyễn Huy Oánh với Di sản tư liệu thế giới 'Hoàng hoa sứ trình đồ'

Nguyễn Khắc Thuần

Theo dõi Báo Nghệ An trên Google News
(Baonghean.vn) - Trong lịch sử ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Hoa thời phong kiến, chuyến đi sứ đầu tiên được sử sách ghi lại là “Năm Nhâm Thân (972) sai Nam Liệt Vương Đinh Liễu sang sứ thăm nhà Tống”.

Thế kỷ XVIII, quan hệ bang giao Việt Nam - Trung Hoa khá ổn định, có nhiều đoàn sứ thần 2 nước qua lại. Chỉ tính từ năm 1702 đến 1783 đã có 15 đoàn cống sứ Việt Nam với các sứ thần là những bậc khoa danh nổi tiếng tên tuổi lưu truyền Văn Miếu Quốc Tử Giám như: Hà Tông Mục (1653 - 1707) đi sứ năm 1703, Nguyễn Công Hằng (1686 - 1732) đi sứ năm 1718, Hồ Phi Tích (1665- 1734) đi sứ năm 1728, Lê Quý Đôn (1726 -1784) đi sứ năm 1760, Nguyễn Huy Oánh (1713 - 1789) đi sứ năm 1765…

Là những bậc tài danh của đất nước, các sứ thần Việt Nam trong giai đoạn lịch sử này đều là những nhà ngoại giao, nhà hoạt động chính trị, văn hóa, giáo dục, tác giả văn hóa lớn của dân tộc. Vì thế, 2 năm rong ruổi trên con đường Thăng Long - Bắc Kinh - Thăng Long… gặp gỡ bao điều kỳ thú để góp phần mang lại hòa bình cho dân tộc và khu vực các sứ thần Việt Nam đã để lại nhiều sáng tác có giá trị, tạo nên một dòng văn học độc đáo: Dòng văn học của các sứ thần Việt Nam viết về đất nước Trung Hoa.

Bản gốc tập sách “Hoàng hoa sứ trình đồ” lưu tại dòng họ Nguyễn Huy.
Bản gốc tập sách “Hoàng hoa sứ trình đồ” lưu tại dòng họ Nguyễn Huy.

Trong lúc các trước tác của các sứ quan giai đoạn này cơ bản bị thất truyền thì các trước tác của sứ quan Thám hoa Nguyễn Huy Oánh quê làng Trường Lưu, tổng Lai Thạch, huyện La Sơn, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (nay là xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) được dòng họ, hậu duệ giữ gìn khá nhiều nguyên bản bản gốc.

Theo tư liệu của họ Nguyễn Huy, năm Tân Tỵ (1761) sứ thần nhà Thanh là Đức Bảo sang nước ta nhắc sang chầu. Nguyễn Huy Oánh được đặc ban quan hàm Tam phẩm để đón, tiếp sứ Thanh. Năm Ất Dậu (1765) triều đình thăng ông chức Thiêm Đô ngự sử và chọn ông đi sứ Trung Hoa.

Các sách “Lịch triều hiếu chương loại chí”, “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Phụng sứ Yên Đài tổng ca” ghi rõ: Đoàn sứ thần do Chánh sứ Nguyễn Huy Oánh qua biên giới ngày 29 tháng Chạp năm 1766, theo đường bộ đến châu Minh Ninh, từ đây đi thuyền (có 14 thuyền) qua Nam Kinh, đến Tế Ninh thì đi bộ đến ngoại thành Bắc Kinh.

Để chuẩn bị cho chuyến đi này, Thám hoa Nguyễn Huy Oánh đã dành hơn 1 năm để biên khảo nên tập “Hoàng hoa sứ trình đồ” làm cẩm nang cho chuyến đi ngoại giao của đoàn.

Văn bản đóng bìa giấy thường, màu hồng đã ngả màu sau mấy trăm năm con cháu dòng họ lưu giữ. Khổ sách 22 x 14 cm có 119 tờ, chất liệu giấy dó.

Trang mở đầu của tập sách; Họa đồ cống Hà Khẩu và họa đồ huyện Vĩnh Thuận nơi có lễ Tết kiến.
Trang mở đầu của tập sách; Họa đồ cống Hà Khẩu và họa đồ huyện Vĩnh Thuận nơi có lễ Tết kiến.

Nghiên cứu văn bản có 7 nội dung chính sau:

Phần 1: “Hoàng Hoa lộ trình đồ thuyết”:  Gồm 4 trang đầu, thuyết minh hành trình, kể tên các châu, huyện, phủ, trạm dịch từ Nam Quan đến Bắc Kinh.

Phần 2: “Lưỡng Kinh trình lộ ca”: Gồm 26 câu thơ thất ngôn chữ Hán, khái quát chặng hành trình đoàn sứ bộ đi qua.

Phần thứ 3: “Sứ trình bị khảo”: Lược ghi đường đi phần đất Việt Nam. Điểm đầu tiên từ đình Kiên Nghĩa cho đến điểm cuối cùng là đài Ngưỡng Đức. Ghi rõ ngày lưu trú, hoạt động tế lễ ở từng điểm.

Phần thứ 4: “Bản đồ hành trình”: Bản đồ khu vực tiếp giáp 2 nước và các điểm đoàn qua, điểm cuối là huyện Tân Thành, tổng cộng 104 trang. Miêu tả cụ thể con người, thành trì, làng mạc, di tích, danh thắng… các hoạt động giao tiếp.

Phần thứ 5: “Bản quốc tự thần kinh tiến hành lục lộ”: Các tuyến đường bộ đi từ kinh đô Việt đến biên giới, liệt kê các dịch, trạm, đạo Kinh Bắc và đạo Lạng Sơn.

Phần thứ 6: “Bắc sứ thúy lộ trình lý số”: Độ dài cung đường thủy, bộ hành trình đi sứ Bắc quốc.

Phần thứ 7: “Quốc sơ kiến cung điện”: Liệt kê các cửa cung, phương vị chúng trong kinh đô Yên Kinh.

Cuối sách là bài tựa của Nguyễn Huy Triện (cháu 5 đời của Nguyễn Huy Oánh) và là người sao chép lại năm 1887.

Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Huy Mỹ với cuốn sách “Hoàng hoa sứ trình đồ” tại tư gia ở Can Lộc, Hà Tĩnh.
Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Huy Mỹ với cuốn sách “Hoàng hoa sứ trình đồ” tại tư gia ở Can Lộc, Hà Tĩnh.

“Hoàng hoa sứ trình đồ” đã được các hậu duệ của dòng họ Nguyễn Huy đất Trường Lưu kế tiếp lưu giữ. Năm 1989, ông Nguyễn Huy Bút (1916 – 2011) thế hệ thứ 17 của dòng họ đã bàn giao lại cho Giáo sư, Tiến sĩ, Viện sĩ Nguyễn Huy Mỹ. Năm 1963, sau khi cùng Viện Hán Nôm chuyển ngữ sang tiếng Việt, Giáo sư Nguyễn Huy Mỹ đã công bố tác phẩm này trong dịp “Hội thảo khoa học 250 ngày sinh danh nhân Nguyễn Huy Oánh”. Ngay sau khi công bố tác phẩm “Hoàng hoa sứ trình đồ” đã gây sự chú ý đặc biệt cho các nhà khoa học xã hội Việt Nam, Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga…

Được sự giúp đỡ của UNESCO, chính quyền địa phương, các nhà khoa học trong nước và quốc tế, GS.TS.VS. Nguyễn Huy Mỹ (hậu duệ đời thứ 16 họ Nguyễn Huy) đã chủ trì lập “Hồ sơ xếp hạng Di sản tư liệu thuộc chương trình ký ước Việt Nam và thế giới”. Và tại cuộc họp lần thứ 8 của Chương trình ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương họp tại GWangu (Hàn Quốc) từ ngày 29/5 đến 1/6/2018, với sự tham gia của 128 đại biểu của 29 nước (17 nước có quyền biểu quyết), hồ sơ “Hoàng hoa sứ trình đồ” đã giành được sự đồng thuận 100%.

Tại hội nghị, tổ chức UNESCO đã ghi nhận:

- “Hoàng hoa sứ trình đồ” là một tập tài liệu cổ xưa, còn lưu giữ được ở Việt Nam, tổng hợp đầy đủ về hành trình đi sứ độc đáo hiện có giá trị lớn trên nhiều phương diện ngoại giao, địa lý học, sử học, dân tộc học, mỹ thuật và văn học.

- Đây là tập tư liệu còn lưu giữ được của một dòng họ về quan hệ bang giao Việt - Trung. Hồ sơ lưu lại một hình thức ngoại giao mà nay không còn.

- Các bản đồ trong hồ sơ cùng các chú thích tỉ mỉ về từng phủ, huyện, cung đường, trạm, sơn xuyên, khe ngòi, đồng ruộng, dinh thự, phố bãi, cầu đập… rất khó ngụy tạo. Những họa đồ này từ bố cục đến màu sắc đẹp mắt lại đầy đủ số liệu cần thiết, vừa có giá trị thẩm mỹ, vừa chỉ dẫn đường đi và tư liệu quý về từng địa danh, thành lũy tiêu biểu của Trung Hoa.

Đoàn Việt Nam tại Hội nghị toàn thế lần thứ 8 của Chương trình Ký ức Thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Ảnh: VTV
Đoàn Việt Nam tại Hội nghị toàn thế giới lần thứ 8 của Chương trình Ký ức Thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Ảnh: VTV

- Chữ viết là chữ Hán có tính quốc tế cao.

- Nội dung tư liệu của tập sách phong phú được chắt lọc công phu, nghiêm túc, sáng tạo, có dấu ấn cá nhân, tư duy rõ ràng từ các tư liệu lịch sử, văn hóa, địa lý, chính trị, ngoại giao của Trung Quốc.

- Là hiện vật nguyên bản đặc biệt quý hiếm cho phép các nhà nghiên cứu tìm hiểu về nhiều lĩnh vực xã hội Trung Hoa thế kỷ XVIII và đánh giá so sánh các nghi thức ngoại giao giữa nhà Thanh đối với Việt Nam và các nước khác như: Nhật Bản, Cao Ly, Ấn Độ, Pakistan.

Với những ghi nhận và đánh giá cao của UNESCO, tập sách “Hoàng hoa sứ trình đồ” của nhà ngoại giao Thám hoa Nguyễn Huy Oánh đang được dòng họ Nguyễn Huy - Trường Lưu và các cơ quan chức trách lưu giữ và nghiên cứu khai thác dưới nhiều góc độ để phát huy. Tập sách đã được số hóa, in rập, lập thành các bản sao, xuất bản ấn phẩm trong nước và  nước ngoài, chuyển cho các cơ quan như Thư viện Quốc gia, Thư viện Nghệ An,  Hà Tĩnh và thư viện một số tư gia đại diện dòng họ Nguyễn Huy - Trường Lưu lưu trữ. Tỉnh Hà Tĩnh đang xúc tiến xây dựng “Trung tâm văn hóa Trường Lưu” để lưu giữ các di sản văn hóa trên địa bàn phục vụ cho du lịch, tham quan nghiên cứu phát huy hiệu quả xã hội của các di sản văn hóa Trường Lưu, trong đó có 2 di sản tư liệu đã được UNESCO vinh danh là “Mộc bản Trường học Phú Giang” và “Hoàng hoa sứ trình đồ”.

_______________________

Tài liệu tham khảo:

- Hồ sơ di sản “Hoàng hoa sứ trình đồ”- Lưu tại họ Nguyễn Huy.

- “Hoàng hoa sứ trình đồ” NXB ĐHV - 2000.

- Kỷ yếu “Hội thảo quốc tế nghiên cứu di sản Hán Nôm của dòng họ Nguyễn Huy thế kỷ XVII, XX” năm 2020. Lưu tại họ Nguyễn Huy.

- Kỷ yếu Hội thảo khoa học danh nhân văn hóa Nguyễn Huy Oánh năm 2008. Lưu tại họ Nguyễn Huy Trường Lưu.

tin mới

Bâng khuâng... làng nồi Trù Sơn

Bâng khuâng... làng nồi Trù Sơn

(Baonghean.vn) - Hội tụ đầy đủ tiềm năng, lợi thế để phát triển mô hình du lịch trải nghiệm, nhưng để nghề làm nồi đất Trù Sơn (Đô Lương) vươn xa thì còn cần rất nhiều yếu tố…

Lưu giữ điệu ru của người Thái cổ

Lưu giữ điệu ru của người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Để lưu giữ những làn điệu ru con của dân tộc Thái, các thành viên CLB Bảo tồn bản sắc văn hóa Thái tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu) đã thay nhau tìm hiểu, ghi chép lại các điệu hát ru, đồng thời tổ chức các lớp học để truyền dạy cho con cháu.

Điểm tựa của những người phụ nữ vùng biển

Điểm tựa của những người phụ nữ vùng biển

(Baonghean.vn) - Thấu hiểu nỗi đau của những người vợ mất chồng, của con mất cha nơi biển lớn, Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp tại vùng biển Quỳnh Lưu đã tích cực đồng hành với những người phụ nữ yếu thế, tổ chức nhiều hoạt động hỗ trợ, sẻ chia với những hoàn cảnh khó khăn.

Làng khoa bảng ở Nghệ An làm du lịch

Làng khoa bảng ở Nghệ An làm du lịch

(Baonghean.vn) - Hiếm có một vùng quê nào lại có nhiều người đỗ đạt thành danh và có nhiều di tích được xếp hạng như xã Quỳnh Đôi (Quỳnh Lưu). Nắm bắt lợi thế đó, gần đây địa phương này đã tiên phong phát triển du lịch, với những tour du lịch mang nhiều ý nghĩa.

Cùng Mường Chiêng Ngam vui hội Hang Bua

Cùng Mường Chiêng Ngam vui hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Lễ hội Hang Bua ở huyện Quỳ Châu là một sinh hoạt văn hóa tâm linh của cộng đồng người Thái phía Tây Bắc Nghệ An. Sinh hoạt văn hóa này cũng là không gian lưu giữ những nét truyền thống của cư dân bản địa vừa góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của người dân địa phương

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…