(Baonghean) - Lễ hội đền Bạch Mã tổ chức vào ngày 12 tháng Giêng hàng năm thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương về dự. Không những có tiếng linh thiêng mà đến với lễ hội này người dân còn được thưởng thức hội vật cù, một trò chơi dân gian độc đáo của người dân Võ Liệt (Thanh Chương)…
Một trò chơi công phu, dân dã
Để hiểu hơn hội vật cù, chúng tôi tìm gặp thầy giáo Nguyễn Thanh Phúc – người có công lớn trong việc khôi phục lại trò chơi dân gian này. Theo thầy Phúc, hội vật cù có từ khoảng đầu thế kỷ 15. Đây là trò chơi đòi hỏi sức khỏe, sự khéo léo, dẻo dai. Bắt nguồn từ việc chọn những lực sĩ khỏe mạnh, nhanh nhẹn sung vào đội quân của tướng Phan Đàn - một võ tướng trẻ của Vua Lê Thái Tổ (hiện nhân dân thờ ông ở đền Bạch Mã), dần dà hội vật cù trở thành một sinh hoạt mang tính lễ hội đậm nét dân gian đi vào đời sống văn hóa tinh thần của người dân Võ Liệt (Thanh Chương) nơi được xem là xuất xứ của trò chơi này.
Để chuẩn bị những con cù tốt nhất, trước ngày vào hội, người ta đã lựa tìm những gốc chuối, tốt nhất là gốc chuối hột loại lớn, đào lên lấy củ. Dùng dao sắc đẽo củ chuối thành hình tròn có đường kính 30cm, trọng lượng 5 - 7kg rồi luộc qua nước sôi, vớt ra phơi nắng. Lúc này, quả cù có màu sẫm và rất dẻo, không bị nứt vỡ khi chơi. Sân chơi cù phải là những khoảng đất bồi bên bờ sông, chiều dài độ 50m, ngang độ 25m. Có ba hình thức chơi cù: cù gôn, cù đẩy và cù nước. Cả ba lối chơi này đều có chung hình thức tính điểm và bố trí giống nhau, ở hai đầu sân của mỗi bên là hai chiếc sọt đan bằng nan tre, nứa cao 1,5m, đường kính 50cm (cù gôn, củ nước), hay đào một hố sâu rộng 50 x 50cm (cù đẩy). Bên nào giành và đưa được cù vào sọt (hay vào hố) của đối phương được một điểm.
Ở cù gôn, khi vào cuộc, hai bên dàn đội hình ngay giữa sân, quả cù đặt dưới đất; có hiệu lệnh của người cầm trịch (trọng tài), hai bên bắt đầu vào cuộc tranh cướp, giành giật chuyền nhau... Ở cù đẩy, quả cù được chôn sâu dưới cát giữa sân, khi có hiệu lệnh hai bên tranh nhau đào moi lấy cù bằng tay không. Lúc một trong hai bên đã có cù, các cầu thủ của hai đội đứng sau đội trưởng - người cầm cù – và bắt đầu dùng sức đẩy thông qua quả cù. Bên nào qua lần đẩy này tỏ ra mạnh hơn làm cho bên đối phương phải lùi sẽ giành được quyền ôm cù, ngay sau đó rất nhanh và khéo léo chạy chuyền cù cho nhau để đưa cù tới đích. Đặc biệt vui và hào hứng là lối chơi cù nước. Sân chơi cù nước là một bãi cát ngập nước sâu độ 30 - 40cm ven sông, quả cù được chôn sâu dưới cát ngập nước; khai cuộc cả hai đội dầm mình trong nước tranh nhau moi quả cù, sau đó vừa chạy vừa lội với quả cù to nặng, vừa phải luồn lách qua đối phương đang tìm mọi cách để giành giật quả cù. Người ta thường tổ chức thi vật cù giữa các làng xã, thời gian mỗi cuộc chơi không quy định cụ thể, số người tham gia mỗi bên cũng không hạn chế.
Theo thời gian, hội vật cù đến gần đây đã bị mai một. Làm thế nào để khôi phục trò chơi dân gian độc đáo này? Năm 2010, thầy Phúc là người đã sưu tầm, tìm hiểu, khôi phục và đưa vật cù về với Lễ hội Đền Bạch Mã.
Hội vật cù trong đời sống người dân
Tìm về làng quê Võ Liệt, nơi được coi là cái nôi của hội vật cù Thanh Chương, gặp cụ Nguyễn Kim Tình (năm nay 85 tuổi) là vận động viên duy nhất còn “sót” lại của hội vật cù năm xưa. Cụ Tình cho biết: Chỉ có trai tráng khỏe mạnh, nhanh nhẹn mới có thể tham gia hội vật cù. Ngày trước, hội thường tổ chức vào dịp Tết Nguyên đán, từ chiều mùng 2 Tết đã đánh trống khai hội, tưng bừng, nhộn nhịp lắm. Người dân khắp nơi trong làng, ngoài tổng nô nức kéo về bãi đất ven sông Lam ngay cạnh đầu làng để xem. Già trẻ, gái trai đều có mặt đông đủ. Rồi chiêng trống, cờ quạt, nhà nào có người tham dự thì cả nhà, cả họ kéo ra cổ vũ. Để phân biệt người của hai đội, ban tổ chức quy định màu sắc của khố hay dải khăn màu vấn trên đầu. Tuy không có một điều luật cụ thể nhưng hội vật cù không chấp nhận lối chơi thô bạo, ác ý. Rất quyết liệt nhưng cũng rất thân tình. Giải thưởng chỉ mang tính tượng trưng, danh dự thế mà ai cũng phấn khởi, tự hào!
Ảnh minh họa: Internet.
Trao đổi với ông Phan Chính Tâm – Chủ tịch UBND xã Võ Liệt, được biết: Những năm gần đây, hội vật cù không tổ chức vào dịp đầu Xuân mà được chính quyền xã Võ Liệt đưa vào phần hội của Lễ hội Đền Bạch Mã, ngày 12 tháng Giêng âm lịch. Thời gian đầu, Võ Liệt khôi phục được 2 đội tham gia, đến nay đã có 6 xã có đội vật cù.
Hiện nay, trò chơi vật cù mới chỉ người dân Võ Liệt hưởng ứng, thời gian tới cần thu hút các xã khác cùng tham gia, để xã nào cũng có một đội vật cù, tiến tới Thanh Chương nên tổ chức được một ngày riêng cho hội vật cù.
