(Baonghean) - Chuyện phố phường tuyền những mẩu ký ức vụn thế thôi, nhưng có ngồi cùng họ, ở ngay trên phố này, nhấp ngụm chè Gay chát sánh và ngắm ánh hoàng hôn dần trôi xuống phố, thấy thấm thía lắm thứ tình phố mộc mạc, đơn sơ. Họ nói về phố thân tình, giản dị mà vẫn toát lên niềm tự hào phố không giấu nổi.
Phố chưa khoác vẻ “hợp thời” của đô thị loại 1, cũng chẳng mấy nhộn nhịp như là phố chuyên doanh, nét gì ở phố cũng tầm tầm, vừa phải, thoáng xôn xao lên một chút vào cữ tảng sáng và xẩm tối, còn thì vẻ mới mẻ đổi thay độ chục năm lại nay trong kiến thiết nhà mặt phố vẫn không thể xóa nhòa được ký ức mấy mươi năm về trước trong tâm trí người cũ chốn này.
Tôi đã ngồi cùng một ông thợ sửa xe đạp, một bà bán xôi, một thiếu phụ bán cháo gà để nhặt nhạnh những ký ức phố của họ…
Trước hết, xin nói qua về những nhân vật của bài viết này. Mong bạn đọc đừng quở trách rằng đề từ dài quá, vì thiết nghĩ, hiểu về người trên phố thì hẳn theo một cách kỳ diệu nào đó, sẽ thấm thía hồn cốt phố phường.
Tôi nói “người trên phố”, bởi những người tôi sắp kể ra đây, họ có thể chỉ là “chủ nhân” của vài vuông gạch block - nơi ngót nửa đời người, họ dựng xiêu vẹo chiếc bơm xe đạp, hộp đồ nghề lấm lem dầu mỡ để làm kế mưu sinh. Họ không phải là cư dân phố, không có nhà cửa trên phố, nhưng hơn bất kỳ ai, chính họ, với muôn vẻ mưu sinh lầm lũi, tất bật của mình chính là những người “cảm” phố với tất cả những gì chân thực nhất.
Nhân vật đầu tiên chính là ông Nguyễn Văn Sâm, năm nay 72 tuổi. Ông Sâm có dáng vẻ khắc khổ, khuôn mặt nhăn nheo những nếp chân chim, lối nói ngắt quãng vẻ không háu chuyện gì cho lắm, ấy nhưng nếu khéo vân vi thì cũng rổn rảng ra trò. Ông bảo, nhà ông mãi mạn đường Trần Thủ Độ, nhưng tính chi li thì dễ mà gắn với đường Hồ Sỹ Dương này nhiều hơn ở chốn nhà: “Non mấy tháng nữa là 40 năm tròn tui ngồi sửa xe ở đây, tính từ tháng 10/1975. Tui là bộ đội Cụ Hồ, đánh thắng giặc Mỹ, miền Nam độc lập, thống nhất đất nước là về thôi. Rồi dằng dặc thời gian sau đó là bươn bả mưu sinh chốn này!” (chốn giao cắt giữa đường Hồ Sỹ Dương và đường Hồ Tùng Mậu).
Ấy là về phần ông Nguyễn Văn Sâm, còn về chuyện phố Hồ Sỹ Dương, thủng thẳng mãi, ông mới chắp nối mạch chuyện thế này: rằng thì phố tên đẹp thế, nhưng mấy mươi năm lại nay, mấy người ở xa nhớ tên phố là gì, họ cứ gọi chung là phố “cháo gà Giao Tế”. Đi ăn, ghé tai nói nhỏ “Đến cháo lòng Giao Tế nhé” ắt đến đúng nơi; đi taxi, bảo “Cho tôi về đường cháo gà Giao Tế” thì hẳn không thể sai. Ông kể chuyện, rồi tay chỉ vào dãy quán hàng lụp xụp tranh tre, bàn ghế gỗ lỏng chỏng và mấy bà bán hàng phe phẩy quạt chờ khách, bảo “đích thị” là dãy cháo này đấy!
Không là cư dân phố Vinh những năm đầu thập niên 1990, thì hẳn, khó có thể hình dung diện mạo đường Hồ Sỹ Dương thời kỳ ấy và những hàng quán ấy, sau này lại có thể trở thành định danh thân thuộc đến thế. Mấy mươi năm trước, đường đã định hình tuyến như bây giờ rồi, nghĩa là một đầu cắt đường Hồ Tùng Mậu, đầu kia cắt đường Nguyễn Tiến Tài và rẽ thành hai ngõ, chạm đường Văn Đức Giai và đường Vĩnh Yên. Là định hình tuyến thế, nhưng đường nhỏ hẹp chỉ tầm 2 - 3m, heo hút và thưa vắng cư dân. Dân phố Vinh thời bấy giờ lại đua “mốt” ở nhà ngõ, ngại ra mặt đường, nhất là khu vực trung tâm Bưu điện tỉnh - Quảng trường Hồ Chí Minh - Đài Phát thanh - Truyền hình Nghệ An hiện nay. Ai mà ngờ được, chỉ độ chục năm sau, khu vực này lại “phất” lên thành địa ốc vàng của thành phố.
Đoạn, ông Nguyễn Văn Sâm giới thiệu tôi với bà bán cháo lòng nổi tiếng ở đường này. Bà Linh, nay đã chạm lục tuần, hồ hởi kể về con đường đã gắn bó với mình cả đoạn đời tuổi trẻ. Quán cháo nhà bà Linh nằm sâu hơn so với dãy quán tạm đầu đường, tận dụng lợi thế sân nhà rộng rãi, bà cải tạo thêm cả gian phòng khách để đặt mấy bộ bàn ăn phòng khi đông khách. Bà bảo, nghề bán hàng ăn này bắt đầu ngồi từ 18h chiều đến mãi tận 3, 4h sáng hôm sau. Ngồi ngóng khách nên tình cờ hóng thêm được cả nhiều chuyện phố phường. Rằng thì là trước khi phố chưa là phố sầm uất như giờ, thì còn lụp xụp mấy dãy nhà tập thể của cán bộ, công nhân viên Bưu điện tỉnh và Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh, sâu vào một chút, là mấy căn tập thể của giáo viên Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng. Phố dày những sinh hoạt tập thể điển hình của những năm đầu thập niên 1990 như thế. Sau này, theo nhịp phát triển chung của thị thành, các dãy tập thể dần được phân lô, bán hóa giá cho từng hộ. Ký ức tập thể xưa cũ phai dần, nhà trước, nhà sau lên mái bằng, tầng cao. Sau này, chỉ còn dùng dằng mãi khu tập thể giáo viên Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng.
Chuyện phố phường tuyền những mẩu ký ức vụn thế thôi, nhưng có ngồi cùng họ, ở ngay trên phố này, nhấp ngụm chè Gay chát sánh và ngắm ánh hoàng hôn dần trôi xuống phố, thấy thấm thía lắm thứ tình phố mộc mạc, đơn sơ. Họ nói về phố thân tình, giản dị mà vẫn toát lên niềm tự hào phố không giấu nổi. Như bà hàng xôi đầu đường, người gốc Quỳnh Đôi (Quỳnh Lưu), lấy chồng về phố Hồ Sỹ Dương đã mấy chục năm, sinh một lèo 4 đứa con nay đã phương trưởng cả. “Tui thành người Vinh rồi chơ Quỳnh Đôi mô nựa!” - bà cười rổn rảng. Thành người phố Vinh, nhưng chốn cố thổ quê nhà, gắn với tên tuổi danh nhân Hồ Sỹ Dương - người được đặt tên cho phố - thì bà không bao giờ quên được. Không quên nhớ, và cũng không bao giờ nguôi niềm kiêu hãnh vì dẫu xa quê, vẫn may mắn được sống ở con đường gợi nhớ đến quê hương. Vô hình trung, bà trở thành “hướng dẫn viên” cho khách đến ăn xôi hàng sáng, hay cả những người ở phố mà bâng quơ hỏi : “Hồ Sỹ Dương là tên vị nào nhỉ?”
Những lúc ấy, bà sẽ bộc bạch kiến thức của mình, niềm kiêu hãnh của mình, tình yêu phố của mình, rằng: Hồ Sỹ Dương ban đầu có tên là Á Ngọc. Thuở bé Á Ngọc rất thông minh, 15 tuổi đã học hết chữ của các thầy đồ trong vùng và theo cha tìm vào Yên Lạc, Quán Triều, Đông Thành (nay thuộc Yên Thành) theo học thầy Mạc Phúc Thanh từ Bắc vào. Mười tám tuổi, Á Ngọc đổi tên là Khả Trí, dự khảo hạch ở huyện đỗ đầu, thi Hương đỗ Sinh đồ.
Năm 23 tuổi (1643), Khả Trí đỗ Giải nguyên trường Nghệ An, năm sau thi Hội trúng Tam trường. Vì có đại tang (cha mất năm 1648), ông không thể dự thi Hội khóa tiếp; lại do sinh kế nên ra dạy học ở Quảng Xương, Thanh Hóa, rồi đổi họ tên giả Trần Độ thi Hương ở trấn này và lại đỗ Giải nguyên (có tài liệu ghi ông thi hộ).
Việc bị phát giác, ông bị cách tuột học vị Giải nguyên cả hai trường và phải sung lính 3 năm. Nhờ lập công, ông được giải ngũ trước thời hạn. Đến năm 1651 với tên mới là Sỹ Dương, ông lại đỗ Giải nguyên trường Nghệ An, nhưng do có “tiền án” nên bị giáng xuống Á nguyên. Năm sau thi Hội, thi Đình, ông đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân. Tiếp đó, năm 1659, ông lại đỗ thứ 2 khoa Đông các – khoa thi đặc biệt chọn người có tài văn học bổ sung vào Đông các viện.
Ân điển vua ban cho những người đỗ khoa này giống như ân điển ban cho các vị Tam khôi, do đó học vị Hồ Sỹ Dương có sách ghi là Bảng nhãn. Ông đã làm quan ở kinh đô trải 4 triều vua: Lê Thần Tông (1649 – 1662), Lê Huyền Tông (1662 – 1671), Lê Gia Tông (1671 – 1675), Lê Hy Tông (1675 -1705); 2 đời chúa: Thanh Đô vương Trịnh Tráng (1623 – 1657), Tây Đô vương Trịnh Tạc (1658 – 1682)...
Đấy là trích lược tiểu sử của danh nhân họ Hồ. Còn chuyện này, bà hàng xôi bảo ra vẻ quan trọng, thầm thì, dân gian truyền miệng chuyện ông Hồ Sỹ Dương mang con cá gỗ “lai kinh ứng thí”, sau này thành “biểu tượng” cho truyền thống hiếu học của cả vùng đất xứ Nghệ đấy. Chuyện là, năm Ất Dậu 1645, Hồ Sỹ Dương ứng thí kỳ thi Hương. Trong những thứ đồ mang theo, vợ ông là bà Trương Thị Thành bỏ vào túi vải của chồng một con cá gỗ, đoạn thưa rằng: “Chàng mệnh Mộc mang con cá gỗ này theo, Mộc + Mộc thành Lâm, công danh ắt đạt.” Những ngày trọ chờ thi, đến bữa ăn cơm, không có thức ăn, chàng đưa con cá gỗ để lên mâm ngắm nghía. Hồ Sỹ Dương nhớ chuyện xưa, Tào Tháo đem quân đánh giặc, qua sa mạc, tướng sỹ khát nước khô cổ họng... Tào Tháo chỉ về phía trước: “Ở đó có rừng mơ!” Mọi người nghe nói đến mơ tự nhiên nước miếng ứa ra, đỡ cơn khát cháy bỏng. Mấy hôm ăn cơm, trên mâm chỉ độc con cá gỗ, Hồ Sỹ Dương vẫn "chén" ngon lành. Kỳ đó, ông đậu Giải nguyên, được bổ làm quan, và sự tích “cá gỗ lai kinh” theo danh Hồ Sỹ Dương đi khắp bốn phương.
Bà hàng xôi ngừng chuyện. Tôi muốn hỏi, bà đọc được sự tích cá gỗ gắn với tên tuổi danh nhân Hồ Sỹ Dương này ở đâu? Có đích xác không, vì hiện tại trong dân gian, lưu truyền rất nhiều dị bản khác nhau? Nhưng rồi bà hàng xôi đương nhìn mơ màng ra phía xa kia, nơi những dòng xe, những gương mặt người loang loáng trôi qua. Hẳn, bà đang chìm đắm trong niềm nhớ cố thổ của mình, cũng có thể, bà vân vi tưởng tượng đến cảnh tượng sỹ tử nghèo xứ Nghệ với bữa cơm đạm bạc mà thành tài? Thì thôi, vì niềm tự hào của một người dân thuần phác ấy, hẵng thể tất cho những gì truyền miệng dân gian còn chưa minh xác. Mà nếu kỹ càng đi nữa, thì xin mời ghé phố Hồ Sỹ Dương một sáng đẹp trời nào đó, ghé hàng xôi “làm” một đĩa, sau đó, thủng thẳng hỏi chuyện phố, chuyện đường cho rõ ràng hẳn vẫn là chưa muộn…
(Baonghean.vn) - Ngày 27/4, tại biển Cửa Lò diễn ra giải đua thuyền mủng lần đầu tiên, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách đến tham quan, cổ vũ
(Baonghean.vn) - Thị xã biển Cửa Lò luôn là điểm đến lý tưởng, an toàn, đáp ứng nhu cầu nghỉ dưỡng, vui chơi, tắm biển của du khách trong và ngoài nước.
(Baonghean.vn) - Dự báo sẽ có rất đông người dân từ các tỉnh, thành phố về Nghệ An nghỉ lễ 30/4 và 1/5. Trong điều kiện thời tiết nắng nóng, nhu cầu tiêu dùng thực phẩm tăng cao, điều này sẽ dẫn đến nguy cơ cao xảy ra các vấn đề mất an toàn vệ sinh thực phẩm.
(Baonghean.vn) - Tối 26/4, Ban Chấp hành Công đoàn và Chi đoàn Báo Nghệ An tổ chức thăm, động viên, trao quà tặng 20 công nhân của Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An.
Theo một đơn vị vận hành tour Nam Cực, mỗi du khách có 8 nhân viên hỗ trợ suốt hành trình. Bác sĩ, trực thăng cũng luôn túc trực cho tình huống khẩn cấp.
Lễ kỷ niệm, diễu binh, diễu hành 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ được Ban Thời sự, Đài Truyền hình Việt Nam tường thuật trực tiếp lúc 7 giờ 30 phút ngày 7/5 trên kênh VTV1.
Sáng nay (26/4), tại Sân vận động tỉnh Điện Biên, Bộ Quốc phòng tổ chức hợp luyện các lực lượng quân đội và dân quân tự vệ tham gia diễu binh, diễu hành tại lễ kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ.
(Baonghean.vn) - Nhân dịp kỷ niệm 49 năm ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước 30/4, 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ và 134 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, tập thể cán bộ, nhân viên Cảng hàng không quốc tế Vinh đã xếp hình bản đồ Việt Nam.
(Baonghean.vn) - Thừa ủy quyền của Đại tướng Tô Lâm - Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an, Công an tỉnh Nghệ An tổ chức Lễ trao xe ô tô cứu thương cho Trung tâm Y tế huyện Kỳ Sơn.
(Baonghean.vn) - Chào mừng kỷ niệm 49 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước 30/4, 138 năm ngày Quốc tế Lao động 1/5, thiết thực hưởng ứng ngày Sách và Văn hoá đọc Việt Nam, sáng 26/4, Chi đoàn Sở Tài chính Nghệ An tổ chức Lễ giới thiệu “Tủ sách học tập và làm theo lời Bác”.
(Baonghean.vn) - Núi Rồng là một danh thắng ở huyện Quỳnh Lưu. Nơi đây rất giàu tiềm năng để phát triển các loại hình du lịch. Tuy nhiên, ở thời điểm này, Núi Rồng vẫn đang mơ màng ngủ…
(Baonghean.vn) - Sự việc ngừng việc tập thể tại Công ty TNHH Điện tử BSE Việt Nam (Khu Công nghiệp Nam Cấm, huyện Nghi Lộc, Nghệ An) đã được giải quyết.
(Baonghean.vn) - Nắm bắt xu thế và nhu cầu tham quan, trải nghiệm của du khách trong dịp nghỉ lễ 30/4 và 1/5, các khu, điểm du lịch ở Nghệ An đã chuẩn bị về mọi mặt để đón và phục vụ du khách.
(Baonghean.vn) - Ngày 25/4, trên núi Đài Sơn, xã Thanh Chi (Thanh Chương) phối hợp với dòng họ Trần Đức long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 150 năm khởi nghĩa Giáp Tuất do Trần Tấn – Đặng Như Mai lãnh đạo.
(Baonghean.vn) - Đó là kiến nghị của các chuyên gia khảo cổ tại Hội nghị báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di tích khảo cổ Cồn Đất năm 2024 diễn ra vào chiều 25/4, tại xã Quỳnh Nghĩa (Quỳnh Lưu).
(Baonghean.vn) - Phụ trách chăm sóc, giáo dục thiếu niên nhi đồng, các tổ chức Đoàn - Đội trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã tích cực triển khai nhiều hoạt động thiết thực nhằm góp phần hạn chế nguy cơ đuối nước ở trẻ em vào mùa nắng nóng.
(Baonghean.vn) - Sáng 25/4, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Nghệ An phối hợp với Cục Chính trị Quân khu 4 tổ chức Hội thảo khoa học “70 năm chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (1954 - 2024) và những đóng góp to lớn của quân – dân Nghệ An” cùng triển lãm chuyên đề “Điện Biên Phủ - một thiên sử vàng”.
(Baonghean.vn) - Sở hữu vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ lại không kém phần thơ mộng, song khe Huồi Giảng (xã Tà Cạ, Kỳ Sơn) vẫn chưa được đưa vào khai thác, tạo thành điểm đến du lịch.
(Baonghean.vn) - Ngày 24/4, đoàn công tác Ban Chỉ đạo diễn tập tỉnh Nghệ An đã tổ chức Hội nghị triển khai nhiệm vụ diễn tập khu vực phòng thủ năm 2024 tại các huyện Quỳ Hợp, Tân Kỳ.
(Baonghean.vn) - Trong Tháng Thanh niên 2024, tuổi trẻ toàn tỉnh đã thành lập 1.432 đội hình thanh niên tình nguyện, ra quân thực hiện 1.326 công trình thanh niên các cấp với tổng giá trị hơn 12 tỷ đồng.
(Baonghean.vn) - Sáng 24/4, tại Trường Tiểu học Diễn Yên (Diễn Châu), Hội đồng Đội tỉnh tổ chức Liên hoan các Đội tuyên truyền măng non với chủ đề “Phòng, chống đuối nước, tai nạn thương tích và xâm hại trẻ em” năm 2024.
(Baonghean.vn) - Chương trình gặp mặt nhằm tiếp tục khơi dậy và phát huy truyền thống yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng, ý chí quyết chiến, quyết thắng của chiến dịch Điện Biên Phủ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
(Baonghean.vn) - Trong hơn 16.000 thanh niên xung phong phục vụ chiến đấu tại Chiến dịch Điện Biên Phủ, Nghệ An cũng đã có hàng nghìn chiến sĩ thanh niên xung phong tình nguyện lên đường với ý chí và quyết tâm sắt đá. 70 năm trôi qua, nhưng ký ức về một thời hoa lửa vẫn mãi không thể nào quên…
(Baonghean.vn) - Tối 23/4, tại Quảng trường “Hậu phương hướng về tiền tuyến” ở thị trấn Tân Kỳ, UBND tỉnh Nghệ An tổ chức Chương trình nghệ thuật bế mạc các hoạt động Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam (19/4).
(Baonghean.vn) - Để động viên công nhân, người lao động đang thi công đường dây 500kV mạch 3 trong thời tiết nắng nóng, Liên đoàn Lao động tỉnh đã đến thăm hỏi, tặng quà tại một số điểm công trình.
(Baonghean.vn) - Là điểm nhấn quan trọng trong Lễ hội "Thập niên sự lệ" đền Nguyễn Cảnh Hoan ở xã Tràng Sơn (Đô Lương), lễ rước thần được tổ chức quy mô, thu hút sự quan tâm của người dân và du khách.
(Baonghean.vn) -Sáng 23/4, tại xóm Tân Hoa, xã Trung Phúc Cường, huyện Nam Đàn, chính quyền địa phương và dòng họ Trần Đình (chi 2) đã tổ chức lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh đối với nhà thờ họ Trần Đình (chi 2).
(Baonghean.vn) - Tại xã Châu Hoàn, huyện Quỳ Châu có 2 người được Chủ tịch nước công nhận Nghệ nhân Ưu tú, trong đó, ông Trương Văn Thông ở bản Ba Cống là người chế tác khèn bè nổi tiếng khắp địa bàn miền núi Nghệ An.
(Baonghean.vn) - Thác Đũa có vẻ đẹp hoang sơ, là nơi giải nhiệt lý tưởng và từng là điểm đến hấp dẫn du khách gần xa. Tuy nhiên, do đợt mưa lũ năm 2023, đường vào điểm du lịch này bị sạt lở nghiêm trọng, gây khó cho du khách khi muốn tới trải nghiệm.